اصولا همه افراد دوست دارند در جنبه های مختلف زندگی به سطح بالاتری دست یابند. با این حال ممکن است خود فرد سد این راه شود. در این مطلب به نشانه ها، دلایل و راه کارهای رفع خود تخریب گری می پردازیم.
نشانه ها، دلایل و راهکارهای رفع خود تخریب گری
اصولا فرد می خواهد در همه جنبه های زندگی به سطح بالاتری برسد، با این حال چیزی سد این راه است. آیا ممکن است خود فرد مانع آن باشد؟ خود تخریب گری یا خود ویرانگری تا حدودی میان تمام افراد رایج بوده و در بعد ذهنی و جسمی روی می دهد. هنگامی که رفتارهای خود تخریبی، همیشگی شوند، می توانند سبب مواجه شدن با چالش هایی در امور زندگی، مدرسه، کار و روابط گردید.
درک این که چرا خود تخریب گری روی داده و این که چطور باید با آن مواجه شد، قدم مهمی در کشف پتانسیل حقیقی خودمان می باشد. در ادامه به بررسی ابعاد مختلف این موضوع می پردازیم تا با نشانه ها، دلایل و راهکارهای رفع خود تخریب گری آشنا شوید.
منظور از خود ویرانگری چیست؟
توجیه رفتار خود تخریب گر این است که فرد این کار را برای رفع استرس و داشتن حس بهتر انجام می دهد. در حالی که این رفتارها احساس بدی ایجاد می کند. پس از هر نوع افراط در رفتار مانند غذا، دارو و … بدن نه تنها از نظر جسمی احساس ضعف پیدا می کند بلکه احتمالا به علت عبور از برخی مرزهای اعتقادی یا اخلاقی و عدم رعایت آنها ، حس ناامیدی و گناه پیدا می کند.
این تنها سبب بروز تنش بیشتر در زندگی و تداوم این رفتار می گردد. متاسفانه اکثر تسکین دهنده های فوری استرس نظیر الکل، دارو، مواد مخدر و … آسیب های جدی به بدن می زند. به ویژه اگر به یک منبع آرام بخش منظم تبدیل گردند. سلامتی ذهنی و جسمی نه تنها برای فرد بلکه برای اطرافیانی که به او وابسته اند، اهمیت دارد.
در حالت کلی خود تخریب گری شامل هر نوع نگرش یا رفتاری می باشد که با ارزش های فرد مطابقت نداشته و در توانایی وی برای دستیابی به اهداف زندگی اختلال ایجاد می کند. هرزگاهی افراد کارهایی را انجام داده که مانع پیشرفتشان می شود. ولی خود تخریبی الگویی از افکار و اعمال بوده که به صورت پیوسته مشکل به وجود آورده و مانع حرکت رو به جلو و رویارویی موفقیت آمیز با چالش ها می گردد.
اشخاص خود تخریب گر به صورت منظم رفتارهایی نظیر کمال گرایی، اهمال کاری، طفره روی، گفتگوی ذهنی، ستیزه جویی دارند. آن ها غالبا به دلیل اضطراب، ترس و تردید به خود، تلاش خود را جهت ایجاد زندگی بهتر تضعیف می نمایند.
دلایل خود ویرانگری
این دلایل طیف وسیعی از موارد مانند مشکلات دوران کودکی، مشکلاتی در روابط قبلی و … شامل می شود. همچنین ممکن است این نوع رفتارها شامل اعتماد به نفس پایین، ناهماهنگی شناختی، عدم توانایی در رویارویی با مشکلات و… باشد که در ادامه بیشتر شرح داده می شوند.
۱. مشکلات و چالش های کودکی
پرورش در خانواده ای نابسامان، می تواند وقوع اقدامات مخرب را منجر شود. نخستین تعامل با والدین، بر نحوه ارتباط فرزند با دیگران اثر می گذارد. اثرات تعاملات والدین با فرزند در تمام ابعاد زندگی وی تاثیر می گذارد.
۲. مشکل در روابط قبلی
در صورتی که همسر قبلی فرد مدام وی را تحقیر نموده ممکن است وی همچنان حس آسیب پذیری داشته باشد. به طور مثال همسر سابق وی باور داشته که تلاش برای بودن با او وقت تلف کردن است. ممکن است این فرد اکنون در رابطه عالی باشد ولی به شریک عاطفی خود خیانت نموده یا بی دلیل از او جدا شود.
به این خاطر این کار را انجام می دهد زیرا به اندازه کافی حس راحتی نداشته یا ترس از آسیب مجدد دارد. روانشناسان بر این باورند که اخیرا علت اصلی رواج خود تخریبی در روابط عاشقانه به علت سبک های دلبستگی ناایمن، ترس از آسیب دیدن، عزت نفس پایین، عدم توانایی در مواجه با مشکلات عاطفی و باورهای ناسالم درباره رابطه می باشد.
۳. فقدان عزت نفس
فردی که از خود تصور منفی داشته و فاقد عزت نفس است در برابر خود تخریبی شدیدا آسیب پذیر است. وی طوری رفتار می کند که باورهای منفی خود را تایید کند. به این ترتیب اگر به موفقیت نزدیک شود، ناراحت می شود. برای تقویت عزت نفس باید عناصر سازنده آن را بهتر و بیشتر شناخت.
۴. ناهماهنگی شناختی
افراد با ناهماهنگی شناختی؛ احساس اندوه و ناراحتی از تعارض بین دو شناخت متفاوت را تجربه می کنند. انسان تمایل دارد بین باور و اعمالش سازگاری وجود داشته باشد. به طور مثال ازدواج با فردی ایده آل اما فاقد خانواده ای مناسب. ممکن است پدر فرد زندگی مشترک را ترک کرده و مادر به رابطه بد دیگری رفته باشد.
به این ترتیب فرد نمی تواند به ازدواج پایدار و عاشقانه اعتقاد داشته باشد. با این وجود همچنان به برنامه ریزی عروسی و کارت دعوت اقدام می کند. یا به طور مثال در حوزه کاری در یافتن مشتری عالی و درآمدی بالا می باشد که هیچ گاه نداشته اید. به جای انجام اموری که سبب پیشرفت شما می گردد به علت عدم حس ارزشمندی دست از کار بر می دارید.
خود تخریبی می تواند منجر به مشکلاتی در زمینه تغذیه، استعمال مواد مخدر، مصرف الکل و آسیب به خود گردد. همچنین این رفتار می تواند انگیزه فرد را کاهش داده و وی مضطرب گردد.
۵. استرس
استرس به شکل های مختلفی بروز می کند. از جمله با نشانه های جسمی و عاطفی نظیر تحریک پذیری، اضطراب، سردرد، تنش های عضلانی و خستگی. ضمنا می تواند فرد را به انجام رفتارهای منفی مثل پرخوری، کناره گیری از فعالیت های اجتماعی، سوء مصرف دارو، رفتارهای پرخطر، نوشیدن الکل و مصرف مواد مخدر تحریک نماید.
هر چند فرد می داند که این رفتارها خوب نیست ولی حس می کند تقریبا قادر به توقف نیست. افراد با استرس بالا معمولا با انجام تمرین برای مراقبت از خود دچار مشکل هستند. این نتیجه طبیعی احساس بیش از حد فعال بودن و کم ارزش بودن می باشد. مشکل موقعی حاد می شود که فرد برای تغذیه استرس به چرخه خطرناک غفلت از خود متمایل شود.
برای افرادی که توان مقابله سازنده با استرس را ندارند یا سابقه اعتیاد دارند، گرایش به مواد مخدر و الکل و حتی قمار به عنوان راه های فرار موقت، می تواند مشکلات شدید مالی به همراه آورد.
پیامدهای منفی خود ویرانگری
هنگامی که فرد کاری را انجام می دهد که یقینا سبب آسیب به خودش می شود چه احساسی یا جسمی، دست به خود تخریبی زده است. بعضی از رفتارهای خود ویرانگری آشکارتر می باشد نظیر:
- پرخوری
- اقدام به خود کشی
- مصرف الکل و مواد مخدر
- فعالیت های اجباری مانند بازی، خرید یا قمار
- سوء مصرف دارو
- خود زنی مثل کشیدن مو، بریدن یا خراشیدن بدن
ضمنا اشکال ظریف تری از خود تخریبی هست که ممکن است حداقل در سطح آگاهانه متوجه نشده که این کار را انجام می دهید. از جمله:
- برای خشنودی دیگران خود را تغییر بدهید.
- تحقیر خود و اصرار به این که به اندازه کافی باهوش، جذاب و توانا نیستید.
- داشتن رفتار پرخاشگرانه که سبب دوری افراد از شما می شود.
- وابستگی به فردی که علاقه ای به شما ندارد.
- ترحم کردن بیش از اندازه
- رفتارهای ناسازگار نظیر دوری مداوم از اطرافیان، تعلل در کارها
باید اشاره کرد فراوانی و شدت این رفتارها از شخصی به شخص دیگر تفاوت دارد. برای بعضی ممکن است نادر و خفیف بوده و برای برخی مکرر و شدید. ولی همواره مشکلاتی ایجاد می شود.
فاکتورهای موثر در رفتارهای خود ویرانگری
داشتن یا تجربه موارد زیر فرد را مستعد رفتارهای خود ویرانگری می نماید:
- آسیب های دوران کودکی
- سوء استفاده های جسمی یا عاطفی
- مصرف الکل یا مواد مخدر
- عزت نفس پایین
- انزوا یا محرومیت اجتماعی
- داشتن اطرافیانی که رفتار خود زنی دارند.
رفتار خود ویرانگری می تواند همچنین ناشی از اختلالات بهداشت روانی باشد همچون:
- اختلالات اضطرابی که با ترس، نگرانی و پریشانی ناتوان کننده تعیین می شود.
- اختلالات خوردن مانند بی اشتهایی یا پرخوری
- افسردگی شامل غم و اندوه بی نهایت و از بین رفتن انگیزه ها
- اختلالات شخصیتی و ناتوانی در برقراری ارتباط سالم با دیگر افراد
- اختلال استرس پس از سانحه که نوعی اختلال اضطرابی بعد از تجربه یک واقعه آسیب زا مانند تصادف رانندگی، مرگ عزیز، اخراج از کار یا طلاق شروع می شود.
خود ویرانگری چه نشانه هایی دارد؟
خود ویرانگری می تواند در حوزه ذهنی یا جسمی روی دهد. از جمله نشانه های این موضوع عبارت است از:
-
هنگامی که یک رابطه جدی شد؛ فرد از آن خارج می شود.
راه های زیادی برای خراب کردن روابط وجود دارد. ولی معمولا یک علت اصلی این کار جلوگیری از آسیب می باشد. دقیقا پیش از این که رابطه فرد با شریک عاطفی اش عمیق شود، بداخلاقی و نزاع را شروع می کند. به چه دلیل؟ شاید به این خاطر که در عمق وجودش ترجیح می دهد که در آن موقعیت و زمان، رابطه را پایان دهد تا آسیب های روابط قبلی تکرار نشود.
-
اهمال کاری در اجرای کارهای مهم
آنچه که در نوجوانی بی ضرر به نظر می رسد ممکن است در بزرگسالی مضر به نظر رسیده و معنی عمیق تری داشته باشد. در این حالت عاملی فراتر از تنبلی وجود دارد. معمولا از چیزی مانند تغییر یا شکست دوری می کند. اگر فرد کمال گرا باشد ممکن است برای پیشگیری از اشتباه، کارها را به تاخیر بیندازد و به نوعی اهمال کاری روی دهد.
-
پنهان کردن احساسات با رفتارهای اعتیاد مانند
احساس درد، غم و اندوه لذت بخش نیست. به دلیل در دسترس بودن مواد اعتیاد آور فرد برای کاهش احساسات ناخوشایند یا دوری از آن ها به سراغ مواد اعتیاد آور گرایش پیدا می کند. عادت به استفاده از مواد تغییر دهنده ذهن اعتیاد آور بوده و خطرناک است.
-
دائما از خود انتقاد کردن
ندای درونی فرد وی را پر از شک و تردید می کند و سبب شده وی تصور کند به اندازه کافی خوب نیست.
-
بی نظمی
این مورد با اهمال کاری مرتبط است. هنگامی که یک جنبه زندگی به هم بریزد، بر سایر جنبه ها نیز تاثیر می گذارد.
-
منفی گرایی
فرد زیبایی های دنیا را نادیده انگاشته و درباره هر چیزی رویکرد منفی دارد.
-
تمرکز اشتباهی
فرد به جای تمرکز بر آنچه دارد و کارهایی که می تواند انجام بدهد بر اموری تمرکز می کند که قادر به انجام آن ها نیست.
راهکارهای مقابله با خود ویرانگری
شناخت و اعتراف به مشکلات خود همواره ساده نیست ولی انجام این کار نخستین گام برای پیدا کردن راه حل و گام نهادن در مسیری سالم می باشد. به همان شیوه ای که رفتارهای خود تخریبی را یاد می گیرید باید بیاموزید که چطور آن ها را متوقف نمایید. کارهایی وجود دارد که می توان با انجام آن ها، از چرخه خود تخریب گری بیرون آمد. از جمله:
۱. شناخت زیاده روی های خود
احتمالا می دانید تمایلات خود ویرانگری شما چه چیزهایی هستند. به طور مثال می دانید که باید منظم ورزش کنید ولی آن را انجام نمی دهید یا باید کار را در تایم معینی به اتمام برسانید ولی تعلل دارید. می دانید که فست فود برای اضافه وزن مضر است اما از خوردن ساندویچ پرهیز نمی کنید.
به خوبی از این واقعیت ها آگاه بوده که این مواد تنها در کوتاه مدت لذت بخش هستند ولی نمی توانید کار معنی داری در این باره انجام بدهید. بعد از این که مشخص کردید کدام بخش برنامه روزمره به سلامتی شما آسیب می رساند بایستی دقیقا معین کنید چه کارهایی سبب می شود که آن ها را انجام دهید.
۲. شناسایی مهارت های جایگزین
هنگامی که محرک ها و سازوکارهای ناسالم را شناسایی نمودید بایستی نحوه مقابله با آن ها را نیز درک کنید. به این ترتیب فهرستی از مهارت های مقابله مفید را که به آرامش ذهن شما کمک می کند و تنش را رفع می کند، تهیه نمایید. این مهارت ها مانند پیاده روی، آشپزی، مطالعه، شنیدن موسیقی و … می باشد.
۳. پذیرفتن اشتباهات خود
از واکنش هایی که در خود تخریبی روی می دهد، طفره رفتن از پذیرش مسئولیت ها و فرار از حل مسئله است. به جای انتقاد و سرزنش خود یا دیگران تصمیم گرفته اشتباهات و مشکلات را پذیرفته و اقدام مناسب را به کار بندید.
۴. افزایش عزت نفس
افراد با خود تخریبی بالا، دائما در حال سرکوب استعدادهای خود هستند. آن ها هیچ تلاشی جهت مشاهده توانمندی هایشان ندارند. در حالی که باید سعی نمود نداهای منفی درون خود را خاموش و به افزایش عزت نفس و افزایش خودباوری پرداخت. همچنین به توانایی های خود اعتماد بیشتری داشت.
از دیگر راهکارهای مقابله با خود ویرانگری عبارت است از:
- رهاشدن از توهم کامل
- تمرین مراقبه یا ذهن آگاهی
- بروز احساسات
- دوست داشتن خود
- خودکاوی و درون نگری
- شناخت عادات تخریب گر
- تغییر الگوی رفتاری
- هدف گذاری و برنامه ریزی
- ایجاد تغییرات کوچک معنادار
منبع : آرگا