سیستم عصبی شامل مغز، نخاع، سیستم های حسی و همه اعصابی است که این اندام ها را به سایر نقاط بدن متصل می سازند. در این مطلب قصد داریم به بررسی آناتومی سیستم عصبی پرداخته تا با این بخش مهم بدن بیشتر آشنا شوید.
بررسی آناتومی سیستم عصبی
آناتومی سیستم عصبی شامل دو بخش اصلی سیستم عصبی مرکزی و سیستم عصبی محیطی می باشد. به عبارتی دستگاه عصبی از مغز، نخاع، دستگاه های حسی و همه اعصابی که این اندام ها را به سایر نقاط بدن اتصال می دهند تشکیل شده است. این اندام ها در کنار یکدیگر مسئول کنترل بدن و ارتباط بین نواحی مختلف آن می باشند.
مغز و نخاع مرکز کنترل که با اسم دستگاه عصبی مرکزی شناخته می شود را شکل داده و اعصاب حسی و اندام های حسی در دستگاه عصبی محیطی نیز وضعیت درون و بیرون بدن را تحت نظر می گیرند و اطلاعات مرتبط به آن را برای سیستم عصبی مرکزی می فرستند.
عصب های وابران در سیستم عصبی محیطی، اطلاعات را از مرکز کنترل به طرف عضلات، غدد و اندام ها می برند و به تنظیم عملکرد آن ها می پردازند. در ادامه با آناتومی سیستم عصبی بیشتر آشنا می شوید.
بخش های اصلی سیستم عصبی
همانطور که اشاره شد آناتومی سیستم عصبی دارای دو بخش اصلی مرکزی و محیطی می باشد. سیستم عصبی مرکزی مرکز فرماندهی اولیه بدن بوده و شامل مغز و نخاع است. سیستم عصبی محیطی نیز شامل شبکه ای از اعصاب می باشد که بقیه بدن را به سیستم عصبی مرکزی وصل می کند.
این دو سیستم در کنار هم اطلاعات را از داخل و بیرون بدن جمع آوری می کنند. سپس به پردازش اطلاعات جمع آوری پرداخته بعد دستورالعمل ها را به باقی بدن ارسال و پاسخ مناسب را تسهیل می نمایند. در اکثر موارد مغز نقطه مقصد پایانی برای اطلاعات جمع آوری شده توسط باقی سیستم عصبی می باشد.
وقتی داده ها جمع آوری می شوند مغز پیش از ارسال هر نوع دستور لازم، آن ها را مرتب نموده و فایل می کند. مغز به بخش های مختلفی از جمله مغز و ساقه مغز تقسیم شده که این بخش ها قسمت هایی از حجم کلی کار مغز من جمله ذخیره و بازیابی حافظه و صاف نمودن حرکات بدن را کنترل می نمایند.
به این ترتیب دو بخش اصلی در آناتومی سیستم عصبی یکی سیستم عصبی مرکزی است که شامل مغز و طناب نخاعی بوده و دیگری سیستم عصبی محیطی که شامل اعصاب جمجمه ای، نخاعی و اعصاب خودکار می باشد.
سیستم عصبی چه اعمالی را انجام می دهد؟
سیستم عصبی انسان سه عمل اصلی احساس، هماهنگی و حرکت را انجام می دهد. عملکرد حسی این سیستم عبارت است از جمع آوری اطلاعات از گیرنده های حسی که شرایط داخل و خارج بدن را درک می نمایند. بعد این اطلاعات توسط عصب ها و نورون ها به منظور پردازش بیشتر به سیستم عصبی مرکزی فرستاده می شوند.
عمل هماهنگی نیز نتیجه عبور میزان زیادی اطلاعات حسی از داخل سیستم عصبی مرکزی در هر زمان است. این اطلاعات مورد بررسی قرار گرفته و با هم مقایسه بعد برای تصمیم گیری استفاده می شوند. همچنین ممکن است این اطلاعات در حافظه ذخیره شده یا فراموش شوند.
عمل هماهنگی در بخش ماده خاکستری مغز و نخاع انجام می شود و از طریق نورون های رابط صورت می گیرد. تعداد بسیاری از نورون های رابط همراه با یکدیگر عمل کرده و شبکه پیچیده ای را به وجود می آورند که این قدرت پردازشی را ایجاد می کند. هنگامی که شبکه نورون های رابط در سیستم عصبی مرکزی داده های حسی را مورد پردازش قرار دادند و درباره پاسخ مناسب تصمیم اتخاذ شد، به تحریک نورون های وایران می پردازند.
نورون های وایران که به اسم نورون حرکتی شناخته می شوند سیگنال های عصبی را از ماده خاکستری سیستم عصبی مرکزی و توسط اعصاب دستگاه عصبی محیطی به سلول های هدف انتقال می دهند. سلول های هدف ممکن است عضله صاف، قلبی، اسکلتی یا بافت یک غده باشند. بعد سلول های هدف یک هورمون را ترشح و یا قسمتی از بدن را حرکت می دهند.
عملکرد سیستم عصبی
در ادامه بررسی آناتومی سیستم عصبی به عملکرد این دستگاه مهم بدن می رسیم. عملکرد سیستم عصبی تا حدود بسیاری به سلول های کوچکی به اسم نورون ها بستگی دارد. مغز به تعداد زیادی نورون دارد که هر یک وظیفه خاصی دارد. به طور مثال نورون های حسی اطلاعات را از گوش، چشم، زبان، بینی و پوست به مغز ارسال می کنند.
نورون های حرکتی پیام ها را از مغز به بقیه بدن انتقال می دهند. با این وجود تمام نورون ها اطلاعات را توسط یک فرایند پیچیده الکتروشیمیایی به یکدیگر انتقال می دهند و ارتباطاتی به وجود می آورند که به نحوه تفکر، یادگیری، حرکت و رفتار انسان تاثیر دارد. هوش، یادگیری و حافظه.
همانطور که انسان رشد می کند و یاد می گیرد، پیام ها بارها و بارها از یک نورون به نورون دیگر انتقال می یابند و ارتباطات یا مسیرهایی در مغز به وجود می آید.
سیستم عصبی شامل چه اجزائی می باشد؟
اجزاء تشکیل دهنده آناتومی سیستم عصبی شامل موارد زیر است:
۱. بافت عصبی
بیشتر قسمت های سیستم عصبی از دو نوع سلول نورون و سلول نوروگلیا تشکیل شده است.
الف: نورون ها
نورن ها که به اسم سلول های عصبی شناخته می شوند با ارسال سیگنال های الکتروشیمیایی با قسمت های مختلف بدن ارتباط ایجاد می کنند. نورون ها به علت داشتن زایده های سلولی بلند که از جسم سلولی آن ها انشعاب می یابد نسبت به سایر سلول های بدن متفاوت دیده می شوند.
زایده های انتقال دنده بلندی به اسم آکسون از جسم سلولی منشعب شده که سیگنال ها را به سایر نورون ها و یا سلول های بدن انتقال می دهند.
ب :سلول های نوروگلیا
سلول های نوروگلیا با اسم سلول گلیال هم شناخته می شوند به عنوان سلول کمک کننده در سیستم عصبی عمل می کنند. هر نورون در بدن تقریبا توسط ۶ تا ۶۰ سلول نوروگلیا احاطه شده که به محافظت، تغذیه و عایق کردن آن می پردازند.
۲. مغز
مغز اندامی نرم و چین خورده با وزن تقریبی ۱.۵ کیلوگرم در داخل حفره ای قرار دارد و توسط استخوان های جمجمه حافظت می شود. تقریبا صد میلیارد نورون در مغز هستند که مرکز اصلی کنترل بدن می باشند. مغز و نخاع با یکدیگر سیستم عصبی مرکزی را شکل می دهند که در آنجا اطلاعات پردازش شده و پاسخ مناسب ایجاد می شود.
مغز مرکز کارهای مهم مغزی نظیر هوشیاری، برنامه ریزی، حافظه، اقدامات اختیاری، تنظیم تنفس، ضربان قلب، فشار خون و کنترل هاضمه می باشد. به عبارتی مغز هر آن چه که فکر یا احساس می کنیم، نحوه یادگیری و یادآوری و نحوه حرکت و صحبت کردن را کنترل می نماید. همچنین مواردی که کمتر به آن توجه می کنیم مانند ضربان قلب و هضم غذا را هم کنترل می کند.
مغز را می توان رایانه مرکزی در نظر داشت که همه عملکردهای بدن را کنترل کرده و بقیه سیستم عصبی نظیر شبکه ای است که پیام ها را از مغز به بخش های مختلف بدن ارسال می کنند. این کار توسط طناب نخاعی صورت می گیرد که از مغز به سمت پایین از پشت رد می شود. که شامل اعصاب نخ مانند بوده و به هر اندام و بخش بدن منشعب می گردد.
اشاره شده مغز دو درصد وزن بدن را تشکیل می دهد و وزن آن در یک فرد بالغ حدود ۱۴۰۰ گرم بوده و در یک فرد سالمند ۱۲۰۰ گرم می باشد. مغز را جمجمه در بر گرفته و محافظت می شود. مننژ بافت همبندی می باشد که تغذیه و حمایت از این نواحی را بر عهده دارد.
مغز به سه قسمت اصلی مخ، ساقه مخ و مخچه تقسیم می شود. مخ به شامل دو نیمکره راست و چپ است. بخش بیرونی نیمکره ها ناحیه قشری نام دارند که از یک ماده خاکستری ۲-۵ میلی متر پوشیده شده است. نیمکره های مغزی به صورت جفت تقسیم بندی می شوند. که لوب پیشانی، لوب آهیانه، لوب گیجگاهی و لوب پس سری هستند.
مایع مغزی نخاعی نیز مایع شفاف و بی رنگی است که در بطن ها و حفره های مغز ساخته می شود و در سطح مغز و طناب نخاعی در جریان می باشد. این مایع در عملکردهای ایمنی و متابولیکی مغز نقش اساسی دارد. میزان تولید روزانه آن ۵۰۰ سی سی گزارش شده است.
۳. نخاع
اجزاء دیگر آناتومی سیستم عصبی نخاع است. این اندام یک دسته طولانی و نازک از نورون ها بوده که اطلاعات را داخل حفره ستون فقرات که از بصل النخاع آغاز می شود و تا ناحیه کمر ادامه دارد را انتقال می دهد. در ناحیه کمر، نخاع به دسته های مختلف عصب به اسم اعصاب دم اسبی انشعاب یافته که تا استخوان خاجی و استخوان دنبالچه ادامه دارند.
ماده سفید در نخاع به عنوان منتقل کننده اصلی سیگنال های عصبی از مغز به بدن عمل می کند. ماده خاکستری نخاع وظیفه هماهنگی میان محرک ها و رفلکس ها را انجام می دهد. اعصاب دسته ای از آکسون ها در سیستم عصبی محیطی هستند که به عنوان گذرگاه هایی برای اطلاعات عمل نموده سیگنال های عصبی را میان مغز و نخاع و سایر نقاط بدن جابجا می سازند.
هر نورون عصبی در غلافی از بافت پیوندی به اسم اندونوریوم پیچیده شده است. آکسون های مجزای هر نورون به دسته هایی به اسم فاسیکل تبدیل شده و داخل غلافی به اسم پری نوریوم پیچیده می گردند. در نهایت تعداد بسیاری از این فاسیکل ها در کنار یکدیگر قرار می گیرند و توسط اپی نوریوم احاطه می شوند و عصب کامل را به وجود می آورند.
پیچیده شدن عصب ها داخل بافت پیوندی از آن ها محافظت نموده و سرعت انتقال پیغام آن ها را بیشتر می کند. نخاع توسط ستون مهره ها محافظت می شود. نخاع در ادامه و به دنبال مغز از نیمکره های آن شروع و به عنوان رابط بین مغز و محیط پیرامون است.
۴. مننژ
شایان ذکر است که پوشش محافظ سیستم عصبی مرکزی مننژ نام دارد. این پوشش از سه لایه سخت شامه، عنکبوتیه و نرم شامه تشکیل شده است.
۵. مایع مغزی نخاعی
فضای اطراف سیستم عصبی مرکزی توسط مایع شفافی به اسم مایع مغزی نخاعی پر شده و این مایع توسط ساختارهای خاصی به اسم شبکه کوروئید از پلاسمای خون تولید می شود. شبکه کوروئید مویرگ های زیادی داشته که به فیلتر پلاسمای خون پرداخته و مایع فیلتر شده اجازه وارد شدن به فضای اطراف مغز را می یابد.
در آناتومی سیستم عصبی مایع مغزی نخاعی عملکردهای حیاتی مختلفی را برای این سیستم انجام می دهد از جمله این که ضربات وارد شده را بین مغز و جمجمه و در بین نخاع و ستون فقرات جذب می کند. مغز و نخاع درون این مایع شناور هستند که سبب کاهش وزن آن ها می شود. ضمنا مایع مغزی نخاعی به حفظ هومئوستازی مواد شیمیایی سیستم عصبی مرکزی کمک می نماید.
۶. اندام های حسی
قابل ذکر است که همه اندام های حسی موجود در بدن جزئی از سیستم عصبی هستند. مواردی که به عنوان حواس خاص نامیده می شوند. همچون حس بویایی، چشایی، شنوایی، تعادل و … توسط اندام های تخصص یافته ای نظیر چشم، جوانه چشایی و … ایجاد می شوند.
گیرنده های حسی برای حواس عمومی مثل لمس، دما و درد تقریبا در کل بدن حضور دارند. همه گیرنده های حسی بدن به نورون های آوران متصل بوده و اطلاعات حسی آن ها را به سیستم عصبی مرکزی انتقال داده تا پردازش شوند. همچنین در صورت تمایل برای آشنایی با آناتومی مغز انسان و آناتومی هیپوفیز روی لینک ها کلیک کنید.
منبع : آرگا
