آناتومی هیپوفیز و بیماری های مربوط به این غده

به طور کلی هیپوفیز در آناتومی خود یک بافت کوچک اما بسیار مهم محسوب می شود که در ناحیه زیرین مغز شما قرار دارد و هورمون های خاصی را به داخل جریان خون ترشح می کند تا کاربرد های ضروری و خاص بدن را کنترل کند که از جمله آن ها می توان به تولید مثل، رشد در دوران کودکی و کارکرد غده تیروئید اشاره کرد.

آشنایی با آناتومی هیپوفیز

بهتر است بدانید که هیپوفیز در واقع غده ای است که به عنوان غده مادر در بدن شناخته می شود زیرا وظیفه کتترل بیشتر غده های بدن به عهده آن خواهد بود. این غده در پشت پل بینی و مستقیما زیر هیپوتالاموس قرار گرفته است و می توان آن را یک غده درون ریز خواند که جزو غدد و متابولیسم بدن خواهد بود.

سیستم غدد و متابولیسم از دسته غدد درون ریز و برون ریز تشکیل شده است که در کنار هم و با تولید تعدادی هورمون بسیاری از فرایند های بدن از جمله متابولیسم یعنی سوخت و ساخت بدن را تنظیم و هماهنگ خواهند کرد. توجه داشته باشید که اگر در عملکرد هیپوفیز اختلالی ایجاد شود قطعا مهم ترین و حیاتی ترین بخش های بدن تحت تاثیر قرار خواهند گرفت.

غده هیپوفیز که با نام علمی Pituitary gland شناخته می شود ساختاری بسیار کوچک و بیضی شکل است که در پایه مغز قرار گرفته و با ساختار خود که مشابه یک ساقه است به غده هیپوتالاموس متصل شده است. به طور کلی ارتباط میان غده هیپوفیز و هیوپوتالاموس به این صورت است که در واقع وظیفه اصلی کنترل ترشح هورمون های بدن به عهده هیپوتالاموس خواهد بود و در مقابل هیپوفیز مانند یک کارگزار عمل کرده و وظایفی را انجام خواهد داد.

در کل می توان آناتومی هیپوفیز را به دو قسمت لوب قدامی و لوب خلفی تقسیم بندی کرد که در ادامه به بررسی هر کدام از این بخش ها پرداخته ایم:

لوب قدامی

این بخش از آناتومی غده هیپوفیز از انواع مختلفی از سلول ساخته شده و هورمون های مختلفی تولید خواهد کرد که هر کدام بخش مختلفی از بدن را کنترل می کند. همچنین هورمون های ترشحی قدامی هیپوفیز شامل موارد فوق خواهند بود.

• هورمون رشد یا GH:

چنانچه قد کوتاه یا بدن ضعیفی دارید بایستی از لوب هیپوفیز شاکی باشید زیرا تنظیم تنظیم رشد بدن در تمام نقاط بدن را هورمون رشد تنظیم می کند و در نهایت تمرکز اصلی این هورمون بر رشد استخوان و ماهیچه ها خواهد بود.

• هورمون آدرنوکورتیکوتروپیک یا ACTH:

غدد فوق کلیوی برای تنظیم قند خون و کنترل متابولیسم کورتیزول تولید می کنند. غده هیپوفیز با ترشح هورمون آدرنوکورتیکوتروپیک به غدد فوق کلیوی دستور می دهد تا کورتیزول و هورمون های دیگر را ترشح کنند.

• هورمون محرک تیروئید یا TSH:

لوب قدامی غده هیپوفیز هورمونی ترشح می کند که عملکرد غده تیروئید را فعال خواهد کرد. توجه داشته باشید که وظیفه اصلی تیروئید تولید هورمون هایی است که متابولیسم بدن را کنترل خواهد کرد.

• هورمون لوتئینی کننده LH:

این هورمون جنسی موجب تحریک تخمک گذاری در زنان و همچنین تولید و افزایش تستوسترون در مردان خواهد شد.

• هورمون محرک فولیکول یا FSH:

همانطور که می دانید تولید اسپرم و تخمک نیازمند هورمون محرک فولیکول خواهد بود. همچنین این هورمون بر تولید هورمون استروژن نیز تاثیرگذار خواهد بود.

• انکفالین ها:

این هورمون ها عملکرد مشابهی با اندورفین ها دارند و اغلب در در تسکین درد ها موثر خواهند بود.

• اندورفین ها:

این دسته از هورمون های در تسکین درد نقش موثری دارند و امروزه اثبات شده که با مراکز لذت مغز ارتباط دارند.

• هورمون محرک بتا ملانوسیت:

این هورمون در پاسخ پوست به اشعه ایکس و اشعه ماوراء بنفش ترشح خواهد شد. در واقع هورمون بتا ملانوسیت اغلب میزان تولید رنگدانه پوست را کنترل می کند.

• پرلاکتین یا PRL:

زمانی که فردی فرزند به دنیا می آورد بخش قدامی غده هیپوفیز پرولاکتین ترشح می کند. این هورمون به تولید شیر در خانم ها کمک شایانی خواهد کرد.

لوب خلفی

جالب است بدانید که لوب خلفی در آناتومی هیپوفیز بر خلاف لوب قدامی خیلی تنبل است به گونه ای که حتی وظیفه خودش را نیز بر عهده هیپوتالاموس می اندازد. در واقع اغلب هورمون های لوب خلفی غده هیپوفیز در هیپوتالاموس تولید می شوند و این بخش به عنان انبار ذخیره کننده ی این هورمون ها عمل خواهد کرد. هورمون های اصلی در لوب خلفی را می توان شامل موارد فوق دانست.

• وازوپرسین یا ADH:

این هورمون با نام دیگر ضد ادرار نیز شناخته می شود که در واقع تمرکز اصلی آن بر کنترل آب بدن خواهد بود و همچنین مانع از این خواهد شد که بدن تان دچار کم آبی شود.

• اکسی توسین:

این هورمون نیز مانند پرولاکتین در تولید شیر مادر نقش بسزایی خواهد داشت. به طور کلی از وظایف دیگر این هورمون می توان به تحریک انقباضات رحم در حین زایمان اشاره کرد.

بیماری های شایع غده هیپوفیز

به صراحت می توان گفت که مسائل مختلفی می توانند بر عملکرد غده هیپوفیز تاثیر بگذارند و عملکرد آن را با اختلال مواجه کنند. در واقع عمده این اختلال به دلیل وجود تومور غده هیپوفیز خواهد بود که آثاری را همراه داشته و در ادامه به بیان این آثار به صورت کامل پرداخته ایم.

• تومور های هیپوفیز:

کلمه تومور واژه بسیار ترسناکی است که تن هر کسی را به لرزه می اندازند. چنانچه پزشک متخصص از وجود تومور در غده هیپوفیر شما خبر داده اصلا جای نگرانی نیست یزرا که بیشتر تومور های این غده از نوع خوش خیم هستند و بروز آن ها در غده هیپوفیز شایع خواهد بود.

البته با وجود اینکه اغلب این تومور خوش خیم هستند اما ممکن است بر ترشح و عملکرد هورمون های هیپوفیز تاثیر بگذارند. گاهی اوقا نیز تومور های هیپوفیز به نقاط مختلف فشار وارد می کنند و موجب اختلال در بینایی و تعادل خواهند شد.

• بیماری هیپوفیتاریسم:

زمانی که هیپوفتاریسم رخ می دهد به این معنی است که غده هیپوفیز شما یک یا چند هورمون را کمتر از مقدار مورد نیاز ترشح می کند. این بیماری بر عملکردهایی مانند رشد و عملکرد سیستم تولید مثل تاثیر خواهد گذاشت.

• بیماری آکرومگالی و غول پیکری:

اگر هیپوفیز شما هورمون رشد را بیش از حد تولید کند شما درگیر بیماری آکرومگالی یا غول پیکری می شوید. این بماری باعث می شود تا اندام های بدن شما به ویژه دست ها و پاهایتان بیش از حد رشد کنند. در اغلب اوقات این بیماری همراه با تومور های غده هیپوفیز بروز می کند.

• دیابت بی مزه:

دیابت بی مزه نوعی از بیماری دیابت است که در نتیجه ی تولید کم هورمون وازوپرسین ایجاد خواهد شد. این بیماری به دلایل مختلفی مانند آسیب سر، جراحی یا تومور به وجود می آید و زمانی که شما درگیر این بیماری می شوید دائما احساس تشنگی به شما دست خواهد داد و در مقابل بایستی به صورت مداوم ادرار رقیقی را دفع نمایید.

• سندروم کوشینگ:

وقتی غده هیپوفیز هورمون آدرنوکورتیکوتروپیک بیش از حد ترشح می کند این بیماری ایجاد خواهد شد. در واقع علت اصلی بروز این بیماری به خاطر وجود یک تومور در نزدیکی غده هیپوفیز می باشد و همچنین از عوارض وجود سندروم کوشینگ نیز می توان به کبودی آسان، فشار خون بالا، کاهش و افزایش وزن اشاره کرد.

• بیماری هیپرپرولاکتینمی:

مواقعی که مقدار هورمون پرولاکتین در خون انسان زیاد باشد قطعا هیپرپرولاکتینمی اتفاق خواهد افتاد. مواردی مانند ناباروری و کاهش میل جنسی را می توان از عوارض این بیماری دانست.

منبع : آرگا