بیماری کولیت زخمی و روش های تشخیص و درمان آن

کولیت زخمی روده یا همان زخم روده یک بیماری و عارضه نسبتا شایعی می باشد که سبب بروز التهاب روده بزرگ در فرد خواهد شد. برای آشنایی بیشتر با این بیماری و بررسی روش های درمان آن در این مطلب همراه ما باشید.

آشنایی با بیماری کولیت زخمی

بیماری کولیت زخمی همان گونه که از اسم مشخص می شود، از جمله اختلالاتی می باشد که باعث التهاب در روده بزرگ می گردد. روده بزرگ وظیفه جدا نمودن مواد غذایی از مواد هضم نشده و دفع پسماندها را بر عهده دارد. از این رو مشکل در روده و بیماری کولیت زخمی می تواند مشکلات مختلفی را برای بیمار به وجود آورد. از این رو برای آشنایی بیشتر با این مشکل و کسب اطلاعات بیشتر با این موضوع و بررسی روش های مقابله با آن در این مطلب همراه ما باشید.

بیماری کولیت زخمی که با نام اولسراتیو هم شناخته می گردد، یک نوع بیماری مزمن می باشد که در طولانی مدت می تواند روده ها را تحت تاثیر قرار داده و مشکل ساز شود. این مشکل اغلب به صورت التهاب یا زخم روده بزرگ (کولون) و راست روده (رکتوم) بروز می یابد.

بیماری کولیت زخمی در بیشتر موارد به شکل قطعی درمان نمی شود. ولی اگر به موقع بیمار تحت درمان قرار بگیرد، می توان از علائم آن کاست. علائم ناخوشایندی که به واسطه ی این مشکل ایجاد می شوند، می توانند باعث درگیری بخش های مختلفی از بدن و به وجود آمدن بیماری های دیگری مانند پوکی استخوان، آرتریت، بیماری های کبدی و … گردند.

بیماری کولیت زخمی اغلب به صورت التهاب یا زخم روده بزرگ و راست روده بروز می یابد.

علائم کولیت زخمی

بیماری کولیت زخمی نیز مانند سایر بیماری ها می تواند با علائم و نشانه هایی همراه باشد. از جمله نشانه ای که در اغلب افراد مبتلا به این کشل دیده می شود، وجود درد در ناحیه پایینی و راست شکم می باشد.  همچنین در برخی از افراد این مشکل می تواند با درد و خونریزی قسمت رکتوم در زمان اجابت مزاج نیز همراه شود. ولی امکان دارد بعضی از اشخاص مبتلا به این مشکل در طی دوره بیماری ندرتا خونریزی را ببینند.

علاوه بر این برخی از علائم و نشانه های دیگری برای این بیماری وجود دارد که بیماران با توجه به پیشروی بیماری خود ممکن است با آن ها مواجه شوند، این علائم عبارتند از:

• وجود دردهای شدید در قسمت شکم که با حرکت روده همراه می شود.
• حس نیاز شدید و فوری به دفع مدفوع
• حس دفع ناقص مدفوع
• دفع مقداری خون یا مخاط چرکی به همراه مدفوع
• بروز خونریزی از ناحیه مقعد به همراه سوزش
• اجابت مزاج مکرر به شکل مدفوع شل یا اسهال خونی
• وجود درد در مفصل ها یا بروز مشکلات پوستی در صورت پیشروی بیماری و درگیر شدن قسمت های دیگر به جز دستگاه گوارشی
• تب
• نداشتن اشتها و بروز کاهش وزن
• خستگی شدید
• کم خونی
• از دست دادن آب بدن

دلایل بروز کولیت زخمی

در حالت کلی دلیل اصلی بروز بیماری کولیت زخمی مشخص نمی باشد. ولی اغلب پزشکان بر این عقیده می باشند که شرایط کنونی زندگی و استرس نقش بالایی در بروز این مشکل دارند. علاوه بر این ترکیبی از عوامل مختلف مانند ضعف سیستم ایمنی بدن، بیش فعالی، ژنتیک و … هم می توانند در بروز این مشکل موثر باشند.

• ضعف در سیستم ایمنی بدن:

وجود ضعف در سیستم ایمنی بدن باعث تحت تاثیر قرار گیری قسمت های مختلفی از بدن خواهد شد. در بعضی از افراد ضعف سیستم ایمنی مستقیما بر روی روده بزرگ تاثیر گذار خواهد بود و باعث بروز کولیت زخمی می گردد.

• بیش فعالی سیستم ایمنی:

در واقع در افراد بیش فعال، سیستم ایمنی اشتباها تحریک می شود و به لایه داخلی روده بزرگ حمله می نماید. از این رو روده بزرگ و کوچک فرد دچار التهاب خواهد شد. این التهاب می تواند در طولانی مدت سبب بروز کولیت زخمی شود.

• ژنتیک:

با توجه به مطالعات انجام شده، اغلب بیماران کولیت زخمی پیش زمینه ای ارثی و ژنتیکی داشته اند. شاید این موضوع به طور کامل ثابت نشده باشد ولی در حالت کلی طبق تحقیقات صورت گرفته در بسیاری از مواقع یکی از افراد اعضای خانواده مبتلا به بیماری کولیت زخمی هم قبلا دچار این بیماری بوده است.

• عوامل محیطی:

در بعضی از مواقع شرایط محیطی مختلفی مانند رژیم غذایی ناسالم و پرچرب و مصرف بعضی از داروها می تواند خطر مبتلا شدن به زخم روده را بیشتر نماید. داروهای ضد التهابی، داروهای ضد بارداری و آنتی بیوتیک های مختلف از جمله موارد اصلی در بروز این بیماری می باشند.

• خود ایمنی:

همانطور که می دانیم بدن به کمک سیستم ایمنی از خود در مقابل عفونت ها دفاع می نماید. ولی در برخی مواقع عارضه های خود ایمنی علیه بافت های سالم پادتن ترشح می کند و به خود حمله می نماید، به این ترتیب در این بیماری نیز گلبول های سفید بر علیه باکتری های مفید پادتن ترشح کرده و در طولانی مدت منجر به بیماری می گردند.

تشخیص بیماری

کلونوسکوپی برای تشخیص این بیماری به متخصص کمک می نماید. متخصص گوارش با بررسی پرونده بیمار از او می خواهد تا در مورد علائمی که مشاهده نموده است صحبت نماید. علاوه بر این پزشک در مورد سابقه خانوادگی مبتلا به زخم روده، بیماری های التهابی روده یا بیماری کرون از بیمار سوالاتی را می پرسد.

همچنین پزشک نشانه های کم خونی یا پایین بودن مقدار آهن خون و همینطور حساسیت به لمس را در مکان شکم بررسی می نماید. آزمایش های مختلفی برای تشخیص افتراقی بیماری ها و عارضه های دیگر از قبیل بیماری کرون، عفونت روده و سندروم روده تحریک پذیر صورت می گیرد. این آزمایشات شامل موارد زیر می شوند:

• آزمایش خون
• آزمایش مدفوع
• رادیوگرافی
• تنقیه با باریم، متخصص محلول باریم را به روده بزرگ وارد می نماید تا تغییرات یا ناهنجاری های روده در اسکن مشاهده گردد.
• یسگموئیدوسکوپی، پزشک در این روش لوله منعطفی را که دوربینی در سر آن وجود دارد را وارد راست روده بیمار می نماید. این لوله اندوسکوپ نام دارد.
• کلونوسکوپی، پزشک در این روش روده بزرگ را با کمک اندوسکوپ بررسی می نماید.
• سی تی اسکن شکم یا لگن

روش های درمانی

بیماران ابتلا به کولیت زخمی برای درمان باید به متخصص گوارش مراجعه نمایند که در این مورد تخصص و تجربه کافی دارند. متخصص با توجه به شدت عارضه درمان را تعیین می نماید. بیمارانی که علائم شدیدی را تجربه می کنند باید بستری شود، ولی برخی بیماران که علائم خفیف تا متوسطی دارند عموما به شکل سرپایی درمان خواهد شد. اهداف این درمان شامل موارد زیر می شود:

• مدیریت علائم فعال تا وقتی که بیمار وارد دوره بهبود گردد.
• نگهداری بیمار در فاز بهبود و پیشگیری از بروز علائم بیشتر.

مدیریت زخم روده فعال

برای درمان بیماری کولیت روده داروهای مختلفی تجویز می گردند که در ادامه مطلب با آن ها آشنا خواهیم شد:

• آمینوسالیسیلیک اسید:

آمینوسالیسیلیک اسید روش درمان استاندارد برای کولیت یا زخم روده می باشد. آمینو سالیسیلات ها اغلب داروی موثر برای کاهش التهاب می باشند. آمینوسالیسیلات ها اغلب به صورت قرص تجویز می گردند. البته در برخی موارد هم به صورت شیاف تجویز می گردند. اگر بیمار به سولفات حساسیت داشته باشد می تواند از گزینه های بدون سولفات استفاده نمایید. داروهای اصلی این دسته شامل مسالامین، بالسالازید و سولفاسالازین می شوند.

• استروئیدها:

داروهای استروئیدی برای افرادی که دچار علائم شدید کولیت زخمی هستند، مفید می باشد. اگر علائم شدید باشند یا بیمار واکنش درستی به آمینوسالیسیلات ها نشان ندهد، پزشک داروهای استروئیدی را تجویز خواهد کرد. این نوع داروها برای کاهش التهاب مفید هستند. مصرف این داورها به ویژه به شکل خوراکی می تواند عوارض جانبی خطرناکی را در طولانی مدت ایجاد نماید. از این رو مصرف داروهای استروئیدی با مشاهده واکنش نامناسب باید قطع شود.

اگر درمان موثر واقع نشود یا متخصص گوارش لازم ببیند می توان مصر داروهای استروئیدی را متوقف نمود. داروهای سرکوب کننده سیستم ایمنی بدن می تواند به منظور تسکین علائم استفاده شوند. این داورها سیستم ایمنی بدن را کاهش داده و التهاب روده راست و روده بزرگ را برطرف می کنند.

• زیست داروها:

پزشک ها عامل های فاکتور نکروز ضد تومور را به منظور بهبود علائم تجویز می نمایند. پر مصرف ترین داروهای بیولوژیک یا زیست داروها شامل اینفلکسی ماب، آدالیموماب، گولیموماب، ودولیزوماب می شوند.

• زلجانز:

زلجانز یک نوع مهار کننده جانوس کیناز می باشد. با توجه به مطالعات انجام شده زلجانز نسبت به کورتیکواستروئیدها دارویی موثرتر به منظور تسکین علائم بیماری کولیت زخمی می باشد.

استفاده دو مرتبه در روز زلجانز در دوزهای ۵ و ۱۰ میلی گرمی برای درمان زخم روده تایید می شود. این دارو عوارض جانبی مانند اسهال، کلسترول بالا و زونا را می تواند داشته باشد. بیمارانی که به واسطه مصرف زلجانز به عوارض شدیدی دچار شوند، باید موضوع را با پزشک خود در جریان قرار دهند.

مدیریت کولیت زخمی شدید

بیماری که دچار زخم روده شدید باشد، در معرض خطراتی مانند سوء تغذیه، کم آبی و عوارض مرگبار دیگری مثل پارگی روده قرار خواهد داشت. از این رو این دسته بیماران اغلب موارد بستری خواهند شد. درمان در دوره بستری شامل تزریق سرم و تجویز داروهای مد نظر پزشکان می باشد.

نگهداری بیمار در فاز بهبود

بعد از برطرف شدن علائم بیماری، مصرف منظم آمینوسالیسیلات ها می تواند از عود علائم پیشگیری نماید. اگر با وجود مصرف آمینوسالیسیلات باز هم علائم عود نمایند، متخصص گوارشی آزاتیوپرین را تجویز خواهد نمود. افراد مبتلا به کولیت زخمی روده گسترده به درمان نگهدارنده در بلند مدت نیازمند می باشند. اگر علائم بیمار تا دو سال عود ننماید. پزشک دوره درمان را تغییر خواهد داد. داشتن سیستم حمایتی افراد مجرب و دلسوز به منظور مقابله با نشانه های زخم روده حیاتی می باشد.

درمان به روش جراحی

اگر درمان های ارائه شده کمی به بهبود و تسکین بیماری کولیت زخمی نکنند. پزشک جراحی را به بیمار توصیه خواهد کرد. برای درمان کولیت زخمی جراحی های مختلف زیر انجام خواهد شد:

• کولکتومی:

در این روش جراحی قسمتی از روده بزرگ یا تمام آن برداشته خواهد شد.

• ایلئوستومی:

در این روش جراح، جراح برشی در معده به وجود می آورد و انتهای روده کوچک را بیرون کشیده و به کیسه ای خارجی به اسم کیسه کاک وصل می کند. مدفوع از روده وارد این کیسه خواهد شد.

• کیسه ایلئونال:

در این روش جراح کیسه ای از روده کوچک ایجاد کرده و آن را به عضله های دور مقعد وصل می نماید. کیسه ایلئونال کیسه ای خارجی نیست.

رژیم غذایی مناسب برای بیماران

بیمارانی که دچار بیماری کولیت زخمی شده اند باید رژیم غذایی خود را مدیریت نموده و تغییرانی در آن اعمال نمایند. در واقع رژیم غذایی خاصی نیست که بتوان آن را به بیماران توصیه نمود، تغذیه هر بیمار با توجه به شرایط او اصلاح خواهد شد. در ادامه با رژیم های غذایی مختلف با توجه به علائم بیماران آشنا خواهیم شد:

• رژیم پرکالری:

اغلب بیماران مبتلا شده به زخم روده لاغر خواهند شد و نشانه های سوء تغذیه در آن ها دیده خواهد شد. رژیم با کالری بالا از از شیوع این مشکلات پیشگیری خواهد کرد.

• رژیم بدون لاکتوز:

بیماران دچار زخم روده امکان دارد دچار عدم تحمل لاکتوز شوند. از این رو باید رژیم بدون لاکتوز داشته باشند.

• رژیم کم چرب:

زخم روده باعث مختل شدن فرآیند جذب چربی می شود. از این رو خوردن غذاهای چرب سبب شروع یا شدید شدن علائم می گردد. از این رو توصیه می شود تا رژیم کم چرب در دوره عود علائم پیش گرفته شود.

• رژیم با فیبر پایین (رژیم با باقیمانده کم):

رژیم کم فیبر باعث می شود تا تعداد دفعات اجابت مزاج و دلپیچه کمتر شود.

• رژیم کم نمک:

این رژیم برای بیمارانی مناسب می باشد که تحت درمان با کورتیکواستروئید قرار گرفته اند. این رژیم باعث کاهش احتباس آب خواهد شد.

• رژیم با فودمپ پایین:

فودمپ سرواژه الیگوساکاریدها، دی ساکاریدها و مونوساکاریدهای قابل تخمیر و پولیول ها می باشد. این مواد قندی هستند که در برخی کربوهیدرات ها و الکل های قند یافت می شوند. رژیم فودمپ برای بیمارانی توصیه می گردد که دچار عدم تحمل به فودمپ ها می باشند.

• رژیم بدون گلوتن:

برخی بیماران ابتلا یافته به زخم روده به گلوتن حساسیت دارند و باید رژیمی بدون گلوتن دنبال نمایند.

توجه به تغذیه بیماران زخم روده ای بسیار مهم می باشد، زیرا اسهال و خونریزی ناشی از این مشکل باعث کم آبی، عدم تحمل الکترولیت ها و کمبود مواد مغذی در بیمار می شود. علاوه بر این در صورتی که علائم به بیمار اجازه ندهد تا رژیمی متعادل و مغذی داشته باشد، بهتر است که وعده های سبک و بیشتری را جایگزین چند وعده غذای سنگین نماید. از این رو باید جذب مواد مغذی از غذایی مصرفی بیشتر شود.

محرک های غذایی که باید حذف شوند

تغذیه سبب مبتلا شدن به زخم روده نخواهد شد، ولی استفاده از برخی مواد غذایی باعث شروع یا شدید شدن علائم بیماری خواهد شد. اگر از محرک های غذایی زخم روده مطلع شوید، خواهید توانست تعداد دفعات بروز و شدت علائم زخم روده را کاهش بدهید. محرک های غذایی برای تمام بیماران زخم روده ای یکسان نمی باشد، ولی برخی از شایع ترین آن ها در ادامه آورده شده اند:

• کافئین:

کافئینی که در چای، قهوه، شکلات و نوشیدنی های انرژی زا وجود دارد محرک بوده و با کاهش زمان انتقال در روده بزرگ تعداد دفعات اجابت مزاج را بیشتر خواهند نمود.

• نوشیدنی های کربناته:

کربناتی که در نوشیدنی های کربناته به ویژه سودا و آبجو وجود دارد، دستگاه گوارشی را تحریک می نماید و سبب تولید گاز می گردد. اغلب نوشیدنی ها دارای قند، کافئین یا شیرین کننده های مصنوعی می باشند که جزء محرک های زخم معده محسوب می شوند.

• لبنیات:

افرادی که دچار عدم تحمل لاکتوز هستند باید فرآورده های لبنی را از رژیم غذایی خود حذف نمایند. زیرا مصرف لبنیات سبب بروز علائمی شبیه به علائم زخم روده می گردند. البته تمام افراد مبتلا به کولیت زخمی دچار عدم تحمل لاکتوز نمی باشند.

• حبوبات، نخود و لوبیای خشک:

تمامی این موارد دارای فیبر بالا می باشند و اجابت مزاج، دلپیچه و نفخ را افزایش خواهند داد. در صورتی که گیاهخوار می باشید می توانید غذاها را در میزان کم یا به شکل پوره مصرف نمایید و ببینید که آیا دوباره دچار علائم می شوید یا نه.

• میوه خشک شده، انواع توت،میوه های دارای پالپ یا دانه:

این میوه ها هم دارای فیبر بالا می باشند و علائم زخم روده را شدید تر خواهند کرد.

• غذاهای داری سولفور یا سولفات:

این نوع مواد غذایی تولید گاز را بیشتر می کنند و در غذاهایی مانند آبجو، شراب، بعضی آبمیوه ها، لبنیات، تخم مرغ، پنیر، خرما، زردآلو و سیب خشک، بادام، گندم، پاستا، نان، بادام زمینی، سبزیجات چلیپایی، کشمش، آلو، گوشت قرمز و برخی مکمل ها یافت می شوند.

• گوشت:

استفاده از گوشت ها به ویژه گوشت چرب سبب تحریک علائم زخم روده خواهد شد. چربی اضافه در هنگام عود بیماری به خوبی جذب نخواهد شد. در نتیجه نشانه ها شدیدتر می شوند. گوشت قرمز سولفات بالایی داشته و باعث تولید گاز می گردد.

• آجیل، کره با تکه های بادام زمینی

آجیل، کره با تکه های بادام زمینی و دانه هایی که مثل دانه های موجود در کره بادام زمینی نرم یا سس تاهینی آسیب نشده باشند: مصرف خوراکی های نفاخ، اسهال و دل پیچه را شدید می نماید. حتی دانه های ریز میوه مانند توت فرنگی یا مربا در زمان عود بیماری باعث شدید شدن علائم خواهند شد.

• ذرت بو داده:

ذرت بو داده ماده غذایی حجیم و سرشار از فیبر می باشد که به شکل کامل در روده کوچک جذب نمی شود و استفاده از آن باعث اسهال شده و تعداد دفعات اجابت مزاج را بیشتر خواهد کرد.

• شکلات:

شکلات دارای کافئین و قند بوده که هر دو اینها برای دستگاه گوارش تحریک ایجاد می کنند. از این رو سبب انقباض های شکمی ششده و تعداد اجابت مزاج را بیشتر خواهند کرد.

• سبزیجات:

سبزیجات به خصوص نوع خام آن ها دارای فیبر بالایی می باشند و هضمشان سخت است. از این رو مصرف آن ها نفخ، گاز و دل درد را به همراه دارد. این نشانه ها به ویژه بعد از مصرف سبزیجات ریشه ای مثل بروکلی، کلم، کرفس، پیاز و … ایجاد می شوند. هضم ذرت و قارچ برای اغلب بیماران مبتلا به زخم روده سخت است.

• قند و شکر تصفیه شده:

این دسته مواد آب بیشتری را جذب روده کرده و مصرف آن ها سبب اسهال خواهد شد.

• غذاهای تند و ادویه دار، سس تند و فلفل ها:

این دسته مواد غذایی سبب اسهال می شوند و کسانی که در دوره عود بیماری هستند، علائمشان با مصرف این غذاها بیشتر خواهد شد.

• گلوتن:

گلوتن ماده ای است که در گندم، گندم سیاه و جو دو سر یافت می شود. مصرف گلوتن علائمی شبیه به علائم زخم روده در بیماران دچار حساسیت به گلوتن به وجود می آورد.

عوارض درمان نشدن زخم روده

بیماری کولیت زخمی عوارض احتمالی از کمبود مواد مغذی تا خونریزی مرگبار راست روده را می تواند به دنبال داشته باشد. در ادامه با عوارض مهم درمان نکردن این بیماری آشنا خواهیم شد:

• سرطان کولورکتال:

بیماری کولیت زخمی روده به خصوص اگر دارای علائم شدید یا گسترده باشد، خطر ابتلا به سرطان روده را بیشتر می نماید. اگر زخم روده تمام روده را برای زمانی بیش از ۸ سال درگیر نماید، خطر مبتلا شده به سرطان روده به بالاترین حد خود خواهد رسید. آقایان بیشتر از خانم ها مستعد ابتلا به سرطان روده بزرگ می باشند.

• مگاکولون سمی:

درصد کمی از بیماران مبتلا به روده زخمی به مگاکولون سمی مبتلا می گردند. گاز به خاطر ابتلا به این مشکل روده را درگیر می کند و در نتیجه روده بزرگ متورم شده و در این صورت خطر پارگی روده، سپتیسمی و شوک وجود خواهد داشت.

• دیگر عوارض:

علاوه بر موارد بالا، دیگر عوارض احتمالی زخم روده شامل التهاب در پوست و مفصل و چشم، بیماری کبدی، پوکی استخوان، سوراخ شدن روده بزرگ، خونریزی شدید، کم آبی شدید می باشد.

منبع : آرگا