تروما یا رویداد آسیب زا می تواند زندگی یا تمامیت جسمانی کودک را مورد تهدید قرار دهد. از این رو نیاز است با مداخله زودهنگام روانشناس از اثرات مداوم تروما در دوره بزرگسالی جلوگیری شود. اگر مایلید تا از تروما در کودکان بیشتر بدانید با ادامه مطلب همراه ما باشید.
علائم و تاثیرات تروما در کودکان
وقایعی که سبب تروما می شوند ممکن است برای هر فردی روی دهد ولی دچار تروما شدن در اثر یک واقعه هنگامی افزایش می یابد که فرد تحت استرس و فشار روانی بسیاری قرار گرفته یا به تازگی مجموعه از فقدان ها را تجربه کرده یا ممکن است در گذشته به ویژه کودکی دچار تروما شده باشد.
روانشناسان تخمین زده اند حدود ۴۶ درصد کودکان در مقطعی از زندگی تروما را تجربه می کنند. هر چند کودک در برابر اتفاقات انعطاف پذیر است ولی برخی از آسیب های دوره کودکی می توانند اثرات مادام العمر داشته باشند. البته به این معنی نیست که اگر فرزند تجربه وحشتناکی را تحمل کرد، برای همیشه از لحاظ عاطفی دچار آسیب روحی می شود ولی تشخیص این که چه زمانی کودک برای مقابله با تروما به کمک حرفه ای احتیاج دارد، اهمیت پیدا می کند.
این درحالی است که با ورود زودهنگام روانشناس به قضیه می توان از اثرات مداوم تروما در بزرگسالی پیشگیری کرد. در ادامه به بررسی تروما در کودکان، علائم، اثرات و درمان آن می پردازیم.
تروما یا رویداد ترسناک
تروما یا رویداد آسیب زا که با عنوان رویداد ترسناک، خطرناک یا خشونت آمیز هم شناخته می شود زندگی یا تمامیت جسمی کودک را تهدید می کند. دیدن یک رویداد آسیب زا که امنیت فیزیکی عزیزی را تهدید نماید، هم می تواند آسیب زا باشد. این موضوع به خصوص برای کودکان خردسال حائز اهمیت بوده زیرا احساس ایمنی آن ها به برداشت شان از ایمنی نگاره دلبستگی های آن ها مربوط است.
تجربیات آسیب زا می توانند احساسات قوی و واکنش های فیزیکی را شروع نموده که تا مدت ها بعد از وقوع رخداد ادامه داشته باشد. کودک ممکن است حس وحشت، درماندگی یا ترس و ضمنا واکنش های فیزیولوژیکی مثل تپش قلب، استفراغ و … را تجربه کند. کودکی که ناتوانی در محافظت از خود را تجربه یا فاقد حمایت دیگران برای اجتناب از عواقب تجربه آسیب زا است، هم ممکن است به علت شدت واکنش های فیزیکی و عاطفی تحت فشار قرار گیرد.
حتی با این که والدین برای ایمن نگه داشتن کودک بسیار تلاش می کنند ولی هنوز هم رویداد خطرناک رخ می دهد. این خطر ممکن است خارج از خانواده باشد نظیر بلایای طبیعی، خشونت در جامعه، تصادف رانندگی یا درون خانواده بوده مانند خشونت خانگی، آزار جسمی و مرگ یکی از عزیزان.
تروما در کودکی تجربه ای است که حس ترس فرزند را برانگیخته و معمولا خشونت آمیز، خطرناک و تهدید کننده می باشد. از این تروما به عنوان تجربیات نامطلوب دوران کودکی هم یاد می شود. اتفاقات تلخی می تواند به تروما منجر شود. به طور مثال آزار جسمی، رویدادهای غیر منتظره مانند تصادف رانندگی، از دست دادن یک عزیز، ابتلا به بیماری شدید، و .. آسیب های روانی برای کودک به همراه دارد.
ناگفته نماند تروما کودکی ممکن است شامل تجربیاتی باشد که مستقیما برای کودک روی نداده بلکه شاهد وقوع آن بوده است. مانند دیدن مرگ یکی از عزیزان که در حال تحمل بیماری سختی است یا تماشای اخبار خشونت آمیز.
منظور از ترومای روانی و احساسی در کودکی چیست؟
تروما روانی و احساسی در نتیجه حوادث و اتفاقات شدیدا استرس زا در زندگی است که سبب شده کودکان حس ناامنی پیدا کرده و احساس کنند در دنیای اطرافشان بی دفاع هستند. تروما روانی موجب می شود فرد با نوعی از اضطراب، خاطرات و عواطف درگیر شود که به راحتی از بین نمی رود. همچنین این نوع تروما سبب شده فرد ارتباط خود را با دیگران قطع کند زیرا به راحتی نمی تواند به آن ها اعتماد کند.
تجربه تروما شامل خطری می باشد که زندگی یا امنیت کودک را تهدید می کند. ولی در اصل هر شرایطی که سبب شود تا فرد دچار شوک و جدایی گردد، حتی اگر به آسیب فیزیکی منجر نشود نیز می تواند سبب بروز تروما در کودکان گردد. این شرایط بیرونی نیستند که تعیین می کنند یک واقعه آسیب زا است یا نه. بلکه نوع تجربه احساسی فرد است که سبب بروز تروما در وی می شود. هر اندازه کودک احساس وحشت و بی پناهی بیشتری تجربه کند، احتمال بیشتری می رود که دچار تروما شود.
دلیل بروز ترومای احساسی
تروما احساسی و روانی در کودکی ممکن است به دلایل مختلفی ایجاد شود از جمله:
۱. وقایعی که یک مرتبه روی می دهد مانند تصادف رانندگی، جراحت یا حملات شدید به ویژه ناگهانی.
۲. استرس های مدام و بی رحمانه که جاری بوده مانند زندگی در محله ای پرخطر، مقابله با بیماری سخت، تجربه مکرر وقایع تروماتیک
۳. اتفاقاتی که اغلب کم اهمیت تلقی می شود مانند جراحی به خصوص در سه سال اول عمر کودکان، مرگ ناگهانی یکی از اعضای خانواده، تجربه تحقیر و بی احترامی.
کنار آمدن با تروما ناشی از وقایع طبیعی و انسانی ممکن است چالش های بسیاری به کودک تحمیل کند. حتی اگر فرزند به صورت مستقیم با آن وقایع درگیر نبوده در واقع بیشتر افراد در زندگی ممکن است مستقیما با وقایعی مانند حملات تروریستی، سقوط هواپیما و … روبرو نباشیم اما روزانه به طور مکرر در معرض این اخبار خطرناک و دلخراش هستیم که تاثیر خود را بر روان انسان می گذارد.
به طوری که مشاهده این تصاویر به طور مکرر سبب شوک به دستگاه عصبی مرکزی و بروز استرس تروماتیک می گردد. با این وجود علت ایجاد تروما و زمان روی دادن آن باید تحت شناسایی و درمان قرار گیرد تا روند زندگی فرد به سمت و سویی بهتر سوق یابد.
تجارب آسیب زا و تروماتیک در کودکان
ممکن است این سوال ایجاد شود که چه تجاربی برای کودکان تروماتیک و آسیب زا محسوب می شود. ترومای کودکی شامل هر آنچه که حس امنیت دوران کودکی را مختل کرده، می باشد. از جمله “
- بیماری تهدید کننده زندگی
- از دست دادن ناگهانی یکی از عزیزان
- مشاهده رفتار خشونت آمیز یکی از اعضای خانواده
- جدایی از پدر و مادر
- عدم توجه کافی از سوی والدین
- خشونت خانوادگی یا اجتماعی
- سو رفتارهای جسمی، روانی و جنسی.
- بلایای طبیعی مانند سیل، زلزله
- اختلال مصرف مواد
- اختلالات شخصی یا خانوادگی
- تجربه جنگ، پناهندگی، شکنجه
- آسیب والدین
هنگامی که کودکان در موقعیتی قرار می گیرند که زندگی آن ها تهدید می شود یا تصور جراحت داشته یا خشونتی را مشاهده می کند همگی نشانه هایی از استرس تروماتیک کودکان را نشان می دهند.
تروما در کودک با چه علائمی همراه است؟
پاسخ به رویداد آسیب زا در میان کودکان و همه افراد خیلی متفاوت است ولی علائم شایع عاطفی و جسمی در پاسخ به تروما وجود دارد از جمله:
- حس غم
- عصبانیت
- ترس و پریشانی
- انکار
- شرم و حس گناه
- مشکلات تمرکز
- خشم و تغییرات خلقی
- دوری از دیگران و انزوا
- حس بی پناه بودن
- احساس جدایی از دیگران
- بی خوابی و کابوس
- ضربان قلب شدید
- درد و خستگی
- تغییر در اشتها
- از جا برخاستن با ترس
- بی قراری
- تنش عضلانی
خوشبختانه حتی هنگامی که کودکان رویدادی آسیب زا یا تروما را تجربه می کنند همواره دچار استرس تروماتیک نشده و عوامل بسیاری بر بروز علائم نقش دارند. از جمله آیا کودک سابقه تجربه تروما را داشته یا نه و عوامل محافظتی در سطح کودک، خانواده و حامعه می توانند تاثیر منفی تروما را بکاهند.
کودکی که مکرر در معرض رویدادهای آسیب زا واقع می شود بیشتر احتمال دارد که واکنش های استرس تروماتیک داشته باشد. فرهنگ، نژاد و قومیت کودکان، خانواده ها و جوامعی که در آن زندگی می کنند می تواند یک عامل محافظتی بوده به این معنی که کودکان و خانواده ها دارای ویژگی هایی هستند که به محافظت آن ها در مقابل اثرات مضر تجربیات آسیب زا و پیامدهای آن کمک نماید.
فرهنگ اغلب تاثیر مثبتی بر نحوه واکنش، ریکاوری و بهبود کودک، خانواده و جوامع از یک تجربه آسیب زا دارد. با این حال روبرویی با تبعیض می تواند خطر ابتلا به علائم استرس تروماتیک را در کودکان افزایش بدهد. شایان ذکر است کودکی که رویداد آسیب زا را تجربه می کند، ممکن است در تربیت فرزندان خود در آینده توانایی کمتری داشته باشد.
واکنش بچه ها به تروما چگونه است؟
کودکی که از استرس تروماتیک رنج می برد، در طول زندگی خود در معرض یک یا چند ضربه آسیب زا یا تروما واقع شده و واکنش هایی از خود بروز می دهد که بعد از پایان رویداد هم ادامه یافته و بر زندگی روزمره اش تاثیر می گذارد. واکنش های تروماتیک می تواند شامل پاسخ های متفاوتی باشد از جمله:
- ناراحتی عاطفی شدید و مکرر
- علائم افسردگی یا اضطراب
- تغییرات رفتاری
- مشکل در برقراری ارتباط با دیگران
- مشکل در ایجاد پیوند و دلبستگی
- از دست دادن مهارت های قبلی
- مشکلات توجه و مشکلات تحصیلی
- کابوس های شبانه
- مشکل در غذا خوردن و خوابیدن
- مشکلات فیزیکی مانند درد
- عزت نفس پایین
- افزایش ریسک آسیب به خود
- افزایش تحریک پذیری
- مشکل در استدلال و حل مسئله
کودکان معمولا وقتی رویداد آسیب زا را یادآوری می کنند، طیفی از این علائم را تجربه می کنند. هر چند بیشتر افراد ممکن است واکنش هایی به استرس داشته باشند ولی هنگامی که کودک استرس تروماتیک را تجربه کند، این واکنش ها بر زندگی روزمره و توانایی او برای داشتن عملکرد طبیعی و تعامل با سایرین اختلال ایجاد کند.
باید اشاره داشت کودکان در هر سنی مصون از تجربیات تروماتیک نبوده حتی کودک نوپا نیز ممکن است استرس تروماتیک را تجربه کند. ضمنا نحوه بروز استرس تروماتیک از فردی به فرد دیگر متفاوت بوده و به سن و سطح رشد کودکان مربوط است. اگر این موضوع درمان نشود، مکرر قرار گرفتن در معرض رویداد آسیب زا در کودکی به مغز و سیستم عصبی تاثیر منفی گذاشته و رفتارهای پر خطر برای سلامت نظیر استعمال مواد مخدر، اختلال تغذیه و .. را افزایش دهد.
پژوهش ها نشان می دهد بازماندگان ترومای کودکی یعنی افرادی که در سن کم تروما را تجربه کرده اند، ممکن است بیشتر در معرض مشکلات سلامت طولانی مدت نظیر دیابت و بیماری های قلبی یا مرگ در سن پایین تر قرار گیرند. استرس تروماتیک در ضمن می تواند منجر به افزایش استفاده از خدمات بهداشتی و روانی و افزایش درگیری در سیستم های قضایی نوجوانان گردد.
چگونه ترومای کودکی را درمان کنیم؟
برای کمک به کودکان درگیر با رویداد آسیب زا اهمیت دارد که با وی ارتباط برقرار نمایید و به آن ها اطمینان بدهید که حس ترس یا ناراحتی امری طبیعی است. می توانید برای درمان تروما کودکان از راهکارهای زیر کمک بگیرید:
۱. به حرف های کودک گوش دهید و اجازه دهید او درباره تجربیات، افکار و احساسات خود صحبت کند.
۲. روتین زندگی کودک رعایت شود. تایم ثابت وعده های غذایی، خواب و همه کارهای قبلی زندگی اش مطابق روال انجام شود. برخی از کودکان در واکنش به تروما به سختی می خوابند، گروهی دائم از خواب بیدار می شوند یا کابوس می بینند. می توانید یک عروسک یا چراغ قوه در اختیار کودک قرار داده تا با آن به رختخوابش برود. سعی کنید موقع شب تایم زیادی با کودک سپری کنید.
۳. بهتر است بزرگسالان با کودکان درباره تجربه های ناراحت کننده و دشوار مشترکی که برای خودشان و کودک پیش آمده صحبت کنند. اکثر والدین سعی می کنند کودکان را از این صحبت ها دور نگاه دارند در حالی که فرزندان کنجکاو بوده و از مخفی نگه داشتن برخی مسائل احساس نگرانی می کنند.
۴. می توانید با بازی کردن تجربه ها و اتفاقات ناراحت کننده پیش آمده برای کودک را مدیریت کنید.
۵. بیشتر کودکان برای داشتن احساس امنیت باید به یک مرحله قبل از واقعه بازگردند. به این ترتیب انتظار پسرفت منطقی است.
۶. کودک ممکن است بارها درباره یک موضوع صحبت کند. از این رو تا جای ممکن صبور بوده و اگر تحمل این وضع را ندارید از افراد خانواده یا دوستان کمک بگیرید.
۷. باید احساسات کودک را شناخته و به کودک اطمینان دهید دلیل بروز رویداد آسیب زا او نیست.
۸. در صورتی که مسائل خیلی دشوار است و یا آسیب روحی در حال بدتر شدن بوده بهتر است از یک فرد متخصص یا درمانگر آگاه کمک بگیرید.
همچنین در صورت تمایل برای کسب آگاهی در زمینه ترومای جمعی و اختلال استرس پس از سانحه می توانید از این مقالات بازدید نمایید.
منبع : آرگا