تاریخچه چوب بازی و قوانین انجام این بازی

به طور کلی ترکه بازی که بدان چوب بازی نیز گفته می شود از جمله بازی ها و سنت های ایرانی خواهد بود که تاریخچه ای کهن داشته و به ایران باستان برمی گردد. در واقع این بازی از آیین های سنتی و قدیمی در میان اقوام زاگرس نشین است که امروزه بیشتر در مراسم ها و مجالس عروسی و شادی انجام می شود.

آشنایی با تاریخچه چوب بازی

بهتر است بدانید که در میان اقوام زاگرس نشین بازی چوب بازی یا همان رزم چوب از قدمتی دیرینه و تاریخی برخوردار است به گونه ای که تاکنون در آیین های شادی و جشن به کار برده می شود. چوب بازی و دستمال بازی را می توان دو آیین سنتی مناطق زاگرس نشین دانست که خاستگاه هر دوی آن ها میدان رزم بوده است.

این آیین دیرین که فردوسی نیز در شاهنامه به آن اشاره کرده هنوز در میان قوم بختیاری اجرا می شود البته با این تفاوت که از آیینی رزمی به آیین بزمی تبدیل شده است. برخی قوم نگاران دیرینه شناس قدمت آیین چوب بازی بختیاری را قرن پیش می دانند به گونه ای که تاریخ آن به نبرد ایرانیان با مهاجمان مقدونی منتسب شده است.

در واقع چوب بازی بزمی یا ترکه بازی اکنون در جشن های بختیاری ها رواج دارد و به گونه ای است که دو مرد با دو چوب به مبارزه نمادین با یکدیگر می پردازند. ترکه محکم و کلفت در این مبارزه نمادین دست مدافع و ترکه نازک که با حرکت کتف همراه است در دست حمله کننده خواهد بود و همچنین میدان رزم نیز برای فرار از جمله، ترکه نازک پیش بینی شده است.

توجه داشته باشید که چوب بازی اغلب همراه با کرنا نوازی و دهل نوازی بوده و صدای کوبش دهل یادآور سم ستوران در نبرد و رزم بوده است. با این حال در سطح خاورمیانه هیچ گونه آیینی به اندازه چوب بازی بختیاری ها سنت نبرد را در خود نداشته است. آیین چوب بازی و دستمال گردانی و دستمال بازی عشایر بختیاری قابلیت ثبت جهانی به عنوان میراث شفاهی فولکور را دارا می باشد.

آیین چوب بازی و دستمال بازی عشایر بختیاری دارای اصالت فرهنگی بوده و اکنون در سطح جهان نیز بی نظیر است. فرهنگ عشایر استان چهارمحال و بختیاری بسیار غنی و دارای اصالت است و یکی از مهم ترین مولفه های گردشگری در سطح جهان قلمداد خواهد شد.

کوچ عشایر بختیاری به عنوان میراث فرهنگی و تمدنی ایران محسوب شده و این عشایر به عنوان دانشمندان جغرافی دان به حساب می آیند و بر اساس آموخته های ذهنی خودشان منطقه جغرافیایی کوچک ایل را به اندازه دانشمندان جغرافیدان می شناسند.

جالب است بدانید که کوچک سنتی و آیینی عشایر بختیاری دارای فرهنگ مستحکمی بوده و اینکه عشایر از منطقه ای به منطقه دیگر کوچ می کنند دارای ارزش فرهنگی شفاهی جهانی خواهد بود که در حفظ و نگهداری این فرهنگ بایستی کوشش فراوانی کرد.

از این نکته غافل نشوید که فرهنگ و تمدن چوب بازی تنها متعلق به ایران نیست بلکه اثری جهانی بوده که بایستی آن را برای نسل های آینده با عنوان یک فرهنگ ماندگار حفظ نمود.

ابزار و اشیاء لازم برای چوب بازی

ابزار اصلی این بازی چوب است که بایستی طرفین چوب بازی هر یک چوبی متفاوت داشته باشند. یکی دارای چوب محکم و نسبتا قطور به نام دیرک است که نقش مدافع را بازی می کند. دیگری نیز یک چوب نازک دارد که به آن ترکه گفته می شود و قابلیت ارتجاعی زیادی دارد که اغلب از شاخه های درخت بید تهیه خواهد شد.

همچنین علاوه بر استفاده از چوب در این بازی مواردی مانند موسیقی متن و محرک اصلی این بازی حماسی را تشکیل می دهد. موسیقی محل بختیاری نیز اغلب توسط ساز و دهل نواخته خواهد شد که در ادامه به بیان خصوصیات آن پرداخته ایم.

• دهل:

دهل که با نام علمی Dohol نیز شناخته می شود یک ابزار بسیار مهم موسیقی بختیاری خواهد بود. دهل نوعی ساز گویشی استوانه ای شکل است که اغلب با چوب خیزران نواخته می شود.

• کرنا:

همچنین کرنا که با عنوان Korna شناخته می شود یکی از کهن ترین ساز های بادی است که در خانواده ساز های بادی قمیش دار دسته بندی می شود. در واقع کرنا از اجزای تفکیک ناپذیر موسیقی بختیاری است که از برنج ساخته شده و طول آن تقریبا ۷۰ سانتی متر خواهد بود. این ساز دارای دهانه ای شیپوری مانند است که اغلب از آن برای نواختن در فضای باز و چوب بازی استفاده می شود.

دستورالعمل انجام بازی

به طور کلی در چوب بازی یا چوب بازی که در مناطقی به آن ترکه بازی نیز گفته می شود تعداد بازیکنان دو نفر است. ابزار این بازی شامل دو چوب است که یکی از این چوب ها بزرگ تر و در حدود یک و نیم متر و چوب دیگر کمی کوتاه تر است.

در میدان بازی معمول چوب بزرگ تر در دست مدافع و ترکه نازک تر در دست مهاجم قرار می گیرد و در این زمان است که حمله و دفاع آغاز می شود. ترکه بازی معمولا با آهنگ دهل و کرنا همراه است که صدای آن یادآور موسیقی پر هیایوی میدان جنگ خواهد بود.

فردی که ترکه نازک تر را در بازی به دست دارد بایستی پس از شنیدن ساز و دهل چندین دور برقصد و سپس با حرکت کتف ها به سمت دارنده چوب بزرگ تر حمله کند. در این زمان دارنده چوب بزرگ تر بایستی بتواند از خود دفاع کند.

فرد مهاجم با فریاد هایی بلند سعی دارد روحیه حریف خود را تضعیف نماید. سپس به سمت حریف یورش می برد و با چرخاندن چوب در جهت های مختلف شروع به بازی می کند.

قوانین برد و باخت در چوب بازی

در تاریخچه چوب بازی می توان قوانینی را برای برد و باخت یافت که در ادامه به بیان آن ها پرداخته ایم.

شخص مهاجم چوب را در مقابلش قرار می دهد و هنگام کوبیدن چوب به حریف آن را با دو دست خود چرخانده و سپس با در نظر گرفتن پای حریف ضربه را به او وارد می کند.

در این بازی جمله کننده سعی دارد حریف را گمراه کند تا بتواند ضربه ای صحیح به او وارد نماید. بازیکن حمله کننده نیز تنها یک مرتبه اجازه حمله و ضربه را خواهد داشت.

پس از ضربه اول چه ضربه به چوب حریف اصابت کرده باشد و چه نکرده باشد بازیکنی که چوب بزرگ تر را در دست داشته باشد ترکه نازک را نیز در اختیار می گیرد. به عبارتی جای هر دو طرف تغییر خواهد کرد.

چوب بازی یا چوب بازی تا آخر بر همین اساس ادامه می یابد. در نهایت به فردی که در این بازی بتواند بدون خستگی چوب را چندین مرتبه به زیبایی بچرخاند با عنوان شیرین کار شناخته خواهد شد.

همچنین پس از مطالعه تاریخچه چوب بازی نیز پیشنهاد می شود که با کلیک بر روی لینک های مقابل با قوانین بازی هفت سنگ  و همچنین تاریخچه شطرنج در ایران نیز آشنا شوید.

منبع : آرگا