گیاه خولنجان که از نظر برخی گیاه شناسان به چاشنی زندگی معروف است دارای ریشه ای شبیه ریشه زردچوبه و زنجبیل بوده و به عنوان یک ادویه بومی جنوب آسیا، بسیار مورد استفاده قرار می گیرد. با این مطلب همراه ما باشید تا با خواص گیاه خولنجان آشنا شوید.
آشنایی با خواص گیاه خولنجان
خولنجان با اسم علمی Alpinia officinarum و اسم عمومی Galangal گیاهی علفی، چند ساله به ارتفاع ۳ متر می باشد که متعلق به تیره زنجبیلیان است. این گیاه دارای ساقه زیرزمینی ضخیم و ساقه های هوایی فراوانی می باشد و اغلب بخش ریشه ای گیاه خولنجان مورد استفاده قرار می گیرد که به صورت غده ای زرد و کرمی رنگ است.
البته نوع دیگری از ریشه این گیاه وجود دارد که کمتر دیده می شود و رنگ غده آن قرمز متمایل به تیره می باشد. عطر و طعم خولنجان بی نهایت تند و تیز است و از لحاظ ظاهری به ریشه زنجبیل یا زردچوبه شباهت دارد. به گونه ای از خولنجان که دارای ریشه غده ای زرد رنگ است قسط شیرین گفته می شود که دارای طعم گزنده، معطر و پوست نازکتر می باشد.
گونه دیگر با غده قرمز رنگ مایل به تیره به قسط تلخ معروف بوده و ارزش دارویی و غذایی زیادی دارد و تقریبا شبیه زنجبیل است. به طور کلی ریشه گیاه خولنجان به عنوان ادویه بومی در جنوب آسیا بسیار مورد استفاده قرار می گیرد و قرن هاست که از این گیاه در طب سنتی چین و طب هند و بودا استفاده می شود.
قابل ذکر است خولنجان با اسامی دیگری همچون خاولنجان، خسرو دار، خولنجان هندی، گالانگا، مارانتا گالانگا و … شناخته می شود و دارای طبعی گرم و خشک می باشد. این گیاه بادوام بوده و در انواع مختلفی به صورت وحشی می روید و در کشورهای شرق و جنوب آسیا، اندونزی و ایران مورد کشت قرار می گیرد. ریشه این گیاه خزنده، استوانه ای و شاخه دار است که پس از یک سال حلقه یا غلافی به رنگ قهوه ای که پوسیده است، اطراف آن را احاطه می کند.
بلندی گیاه هنگام گلدهی به ۹۰-۱۵۰ سانتی متر می رسد. از گیاه خولنجان به عنوان یک طعم دهنده عالی برای دریافت خواص آنتی اکسیدانی، تاثیرات ضد التهابی و ضد عفونتی می توان بهره برد. یکی از مهمترین خواص ریشه گیاه خولنجان، درمان ناباروری مردان و افزایش اسپرم گزارش شده است. حتی از بدن در برابر ابتلا به سرطان هم جلوگیری می کند. از سویی برای تنظیم چرخه قاعدگی هم مفید است.
ریشه تازه یا پودر شده گیاه خولنجان در تهیه غذاهای تایلندی، چینی، مالزیایی و اندونزیایی بسیار مورد استفاده قرار می گیرد و برخی گیاه شناسان، این ریشه را چاشنی زندگی معرفی کرده اند. چرا که برای درمان خیلی از بیماری ها و پیشگیری از ابتلا به آن ها بسیار سودمند است. از خواص خولنجان برخی مواقع برای حیوانات هم بهره می گیرند و در آسیا، اسب ها را با آن تغذیه می کنند تا ظاهر پرانرژی تری پیدا کنند. در ادامه با خواص بیشتر گیاه خولنجان آشنا می شوید.
ارزش غذایی گیاه خولنجان
خولنجان یکی از گیاهان شناخته شده در طب سنتی است که هنگام مصرف چای یا سایر نوشیدنی ها، اندکی از آن درون نوشیدنی ریخته و مصرف می کنند. ریشه خولنجان تقریبا شبیه زنجبیل است ولی نسبت به آن بوی ملایم تری دارد. این گیاه منبع غنی از فیبر، آهن، ویتامین ث، سدیم، و ویتامین آ می باشد که نشان دهنده خاصیت آنتی اکسیدانی بالای آن است.
همچنین حاوی ترکیبات فلانوئیدها، امودین، فیتونوتریت ها، استرول های گیاهی و گالانچین است. خواص درمانی ریشه خولنجان فوق العاده بوده و همانطور که اشاره شد در طب سنتی سالهاست که مورد استفاده قرار می گیرد. ریشه قسط تلخ در تهیه ترشی و ضمنا به صورت پودر (مشابه پودر کاری) به عنوان ادویه ای معطر در انواع خورش ها استفاده می شود. ضمنا به عنوان عطر نیز مورد استفاده قرار می گیرد. خولنجان در هند در تهیه نوشابه و ژله به عنوان اسانس و عطر دهنده کاربرد دارد.
خواص دارویی و درمانی خولنجان
ریشه گیاه خولنجان در موارد زیادی می تواند خواص مفید خود را برای بدن به همراه آورد. استفاده از آن به عنوان ادویه یا حتی قسمتی از آن به صورت تازه یا خشک شده برای تهیه دمنوش و چای سبب دریافت خواص زیادی مانند تاثیرات آنتی اکسیدانی از آن می گردد. در ادامه با خواص بیشتر گیاه خولنجان پرداخته می شود.
خاصیت آنتی اکسیدانی
خاصیت آنتی اکسیدانی، شاخص ترین خواصی است که با گیاه خولنجان همراه شده است. حتی از آن در درمان عفونت ها، کاهش التهابات بدنی استفاده می شود. این ریشه منبع سرشاری از آنتی اکسیدان ها می باشد. ترکیبات بسیار سودمندی که با مصرف آن، بدن در برابر ابتلا به بیماری های مزمن محافظت می شود.
ترکیبات پلی فنولی مفیدی در این ریشه وجود دارد که گروهی از آنتی اکسیدان هایی هستند که برای کاهش قند خون، کاهش کلسترول بد خون و بهبود حافظه بسیار سودمند عمل می کنند. ضمنا این ترکیبات در برابر آلزایمر، درمان دیابت نوع ۲، درمان و پیشگیری از ابتلا به بیماری های قلبی هم موثر هستند. خولنجان سرشار از ترکیبات پلی فنولی می باشد که با این تاثیرات همراه است.
خاصیت ضد سرطانی
همانطور که اشاره شد خولنجان حاوی آنتی اکسیدان های بالایی می باشد که از ابتلا به سرطان های مختلفی پیشگیری می کند. بر اساس آزمایشات صورت گرفته، خولنجان دارای گالانگین می باشد که ممکن است موجب شکست سلول های سرطانی شده و حتی مانع پیشرفت آن ها گردد.
در مطالعه ای گزارش شد که این ادویه می تواند در از بین بردن سرطان روده بزرگ بسیار تاثیرگذار باشد. در مطالعه دیگری نشان داده شد که می توان از ریشه خولنجان برای مبارزه با سرطان پستان، سرطان مجاری صفراوی، جلوگیری از سرطان پوست و کبد بهره گرفت.
قابل ذکر است این گیاه به علت سرشار بودن از آنتی اکسیدان های قوی، سبب افزایش مقاومت بدن در مقابل انواع بیماری ها مانند سرطان می شود. تحقیقات نشان داده که خولنجان، بدن انسان را در برابر انواع سرطان ها مقاوم ساخته و در افراد مبتلا به سرطان، سرعت پیشرفت بیماری را کاهش می دهد.
خاصیت تقویت قوای جنسی
از خواص معروف گیاه خولنجان نعوظ آور بودنش است که مصرف آن در شیر سبب افزایش میل جنسی خواهد شد. در طب سنتی اشاره شده که خوردن ۴ گرم خولنجان با یک لیوان شیر تازه بز، قدرت نعوظ در مردان را بالا می برد. ضمنا دم کرده ریشه گیاه نیز سبب افزایش اسپرم می شود. بر اساس تحقیقات صورت گرفته، ریشه خولنجان در احتمال باروری مردان تاثیر زیادی دارد.
دریافت عصاره این ریشه بر روی افزایش تعداد اسپرم هم تاثیر بسزایی دارد. در مطالعه ای بر روی ۶۶ مرد با کیفیت اسپرم پایین به مدت ۳ ماه، استفاده روزانه از مکمل های دارای خولنجان و عصاره انار، تا ۶۲ درصد افزایش تعداد اسپرم ایجاد شد. این موضوع در حالی است که افراد دیگر به افزایش ۲۰ درصدی تعداد اسپرم با مصرف داروها در این بازه زمانی رسیده بودند.
البته مشخص نشد که این تاثیر به علت وجود این ریشه در مکمل بوده یا عصاره انار این تاثیر را برجای گذاشته است. به هر روی در این زمینه به تحقیقات زیادی نیاز است و به عنوان تنها راه درمان نمی توان به آن تکیه کرد. در مواردی نیز خولنجان را برای ازدیاد میل جنسی آقایان و برطرف شدن اختلالات نعوظ توصیه می کنند.
خاصیت برطرف کنندگی اختلالات گوارشی
برخی منابع خولنجان را یکی از اشتها آورترین مواد طبیعی و گیاهی می دانند. همچنین خواص این گیاه سبب تقویت معده شده و برای برطرف کردن اختلالات سیستم گوارشی موثر شناخته شده است. مصرف آن برای افرادی که با مشکلات اسیدی شدن معده، ورم معده، نفخ، باد گلو و دل درد مواجه هستند، تاثیر سودمندی دارد.
ضمنا افرادی که سو هاضمه دارند؛ هم می توانند برای درمان این مشکل، از ساقه خشک شده گیاه خولنجان استفاده نمایند. همچنین مصرف آن در درمان اسهال و از بین بردن گازهای روده و معده مفید واقع می شود.
خاصیت کاهش درد و التهابات بدنی
استفاده از ریشه خولنجان برای کاهش التهابات بدنی مفید می باشد. التهابات بدنی یکی از عوامل موثر در ابتلا به بعضی بیماری ها به شمار می رود. این گیاه دارای ترکیبات فیتوشیمیایی خاصی است که به طور طبیعی در بدن به صورت یک ضد التهاب عمل می کند. از این رو تاثیر مهمی در کاهش برخی دردهای ناشی از التهاب دارد.
به طور مثال، درد مفصل زانو با استفاده از مصرف این ریشه کاهش پیدا می کند. در مطالعه ای بر افراد مبتلا به استوآرتریت زانو به مدت ۶ هفته، ۶۳ درصد افرادی که روزانه از عصاره خولنجان و زنجبیل با هم استفاده می کردند، کاهش درد زانو حین راه رفتن و ایستادن حاصل شد. این در حالی است که ۵۰ درصد افراد دیگر که با مصرف دارو به درمان درد زانو اقدام کرده بودند، بهبود درد را اعلام کردند.
البته در بعضی موارد، علاوه بر استفاده خوراکی می توان به صورت موضعی از ریشه خولنجان استفاده نمود. برای این کار باید آن را با کمی روغن پایه مانند روغن زیتون مخلوط کرده و به عنوان مرهم روی زانو اعمال کرد.
خاصیت برطرف کنندگی عفونت
اسانس و عصاره های گرفته شده از ریشه خولنجان می تواند در مبارزه با بیشتر میکروارگانیسم ها اثربخشی داشته باشد. قابل ذکر است استفاده از عصاره این ریشه در تهیه مواد غذایی، عمر مفید آن ها را بالا می برد. به این ترتیب از ابتلا به ویروس ویبریوز پیشگیری شده که از فاسد شدن غذاهایی نظیر صدف خام جلوگیری می کند.
بهره گیری از ریشه این گیاه، تاثیر شایانی در از بین بردن باکتری های مضر داشته و حتی عصاره آن، در مقابل مخمرها، قارچ ها و انگل ها هم گزینه بسیار سودمندی است.
خاصیت درمان سرفه و سرماخوردگی
ریشه خولنجان خاصیت خلط آوری داشته از این رو برای درمان سرفه و مشکلات تنفسی سودمند بوده و سینه را ملایم می کند. دمنوش این گیاه، در درمان و پیشگیری از بیماری های سرماخوردگی و آنفولانزا هم تاثیر شایانی دارد.
خاصیت محافظت از پوست
همانطور که پیشتر اشاره شد، خولنجان سرشار از آنتی اکسیدان می باشد که به محافظت پوست در برابر پیری کمک می کند. ضمنا پوست را در مقابل آسیب رادیکال های آزاد مصون نگه داشته و سبب شادابی و جوانتر شدن پوست می شود. همچنین مصرف موضعی این گیاه در درمان بیماری های پوستی و درمان سوختگی موثر خواهد بود. در برخی منابع گزارش شده که استفاده از ترکیب پودر خولنجان و روغن زیتون بر روی پوست، سبب از بین رفتن کک و مک می شود.
از دیگر خواص گیاه خولنجان می توان به موارد زیر اشاره کرد.
- درمان شب ادراری
- تقویت سیستم ایمنی
- تسکین درد معده و تقویت دستگاه گوارش
- درمان کمر درد، رماتیسم و سیاتیک
- رفع بوی بد دهان و افزایش بزاق دهان
- درمان لکنت زبان
- رفع گرفتگی صدا و تسکین سردردهای رطوبتی
- دفع کننده سودا
- درمان ورم سخت رحم
- بهبود زخم های دهانی
- کاهش سردرد و سرگیجه
- پاکسازی سموم بدن
- تنظیم قاعدگی های نامنظم و دردهای دروان قاعدگی
دمنوش یا چای خولنجان
چای گیاه خولنجان سیستم ایمنی بدن را تقویت نموده و در ضمن برای افراد سرد مزاج بسیار مفید است. در درمان آرتروز و رماتسیم توصیه شده که در هفته سه نوبت از این چای مصرف شود. همچنین برای تقویت سیستم گوارشی بهتر است چای خولنجان را یک ساعت بعد از صرف وعده غذایی میل کرد. برای افرادی که زخم معده دارند نوشیدن چای خولنجان بسیار سودمند بوده و می توان در هفته سه نوبت این چای را میل کرد. ضمنا درد معده ناشی از استرس را هم تسکین می دهد.
برای تهیه چای خولنجان کمی چای سیاه را به همراه یک تکه از ریشه خولنجان در دو لیوان آب جوش دم کرده و بعد از ۲۰ دقیقه آن را با نبات میل کنید. همچنین می توانید نصف قاشق چایخوری از پودر ریشه خولنجان را در یک لیوان آب جوش ریخته و با کمی عسل شیرین نموده و روزی یک فنجان میل نموده تا اشتهای شما تعادل یابد.
باید اشاره کرد که نحوه استفاده از خولنجان در حفظ ارزش غذایی آن تاثیر زیادی دارد. قطعا در مواردی که از آن به صورت تازه استفاده شود و حرارت کمتری ببیند، مواد معدنی و ویتامین بیشتری به بدن می رسد.
تذکر: در مصرف چای یا دمنوش خولنجان زیاده روی نکنید.
مضرات و عوارض خولنجان
از عوارض و مضرات خولنجان می توان به موارد زیر اشاره نمود.
- سردرد گرم مزاجی
- بهم زدن تعادل اشتهایی
- سقط جنین
- آلرژی زا بودن. از این رو مصرف آن برای افرادی که به حساسیت های پوستی مبتلا هستند توصیه نمی شود.
- مصرف زیاد خولنجان برای مثانه مضر بوده و باید با گل انگبین مصرف شود.
- زیاده روی در مصرف خولنجان برای ریه مضر است و باید با انیسون مصرف شود.
- استفاده بیش از اندازه خولنجان برای پوست تحریک کننده گزارش شده است.
در صورت تمایل برای آشنایی با خواص گیاه چوبک، خواص گیاه روناس و خواص گیاه پنج انگشت روی لینک ها کلیک نمایید.
منبع : آرگا
