فلسفه عید نوروز و دلایل شکل گیری عید باستانی نوروز

ما ایرانیان همه ساله نوروز را جشن می گیرم و بسیاری از ما چیز زیادی درباره فلسفه عید نوروز و علت به وجود آمدن آن نمی دانیم. اطلاعات بسیاری از ما نیز محدود به همین کلمات است که عید نوروز یک جشن باستانی است که از نیاکان ما به ما ارث رسیده است.

فلسفه عید نوروز و دلایل پیدایش آن

کلمه جشن، همتای واژه عید در زبان های ایرانی جشن یا پسن است. از ریشه yaz به معنای نیایش، ستایش و پرستش. کلمه ایزد نیز به معنای ستایش شده و نیایش شده است که از همین کلمه گرفته شده است.

تاریخچه عید نوروز نگاهی مستقیم به آیین و سنت های دیرینه ما دارد. عید نوروز که در حال حاضر بسیاری از معناها و سنت های ویژه را به همراه دارد، در واقع برپایی مراسم نیایش و سپاس به مناسبت رخداد یک پیروزی، یک واقعه اجتماعی یا یک معجزه آسمانی بوده است. مردم در چنین مراسمی جمع می شدند و خدای را با مراسم خاص مذهبی ستایش و نیایش می کردند. این مسئله نشان می دهد که نیاکان نیز بسیار قدر شناس بوده اند.

این مراسم همواره به پاسداشت موهبتی بوده که از خداوند نصیب آن ها شده و همه ساله شکرانه آن را به جا می آوردند. این جشن با رقص های مذهبی، سرود و موسیقی همراه بوده و توده هایی از آتش را مهیا می کردند و به خاطر به جا آوردن این شکرانه صدها گاو و گوسفند قربانی می کردند.

تاریخچه عید نوروز

این جشن فرخنده از کهن ترین جشن های ایرانی است که ریشه آن را هند و ایرانی نمی دانند. بلکه آن را منسوب به قوم بومی نجد ایران پیش از مهاجرت آریایی ها می دانند. دو جشن مهرگان و نوروز از طریق سومریان به بین النهرین راه یافته و در این منطقه دو جشن ازدواج مقدس و اکیتو پدید آورده که این دو جشن بعدها در بین النهرین به صورت جشن واحدی در آغاز سال نو برگزار می شده است. ولی این دو جشن در نجد ایران تا دوره اسلامی همچنان به صورت دو جشن مستقل باقی ماندند. سه جشن «عید نوروز»، «سده» و «مهرگان» در زمره اعیاد ملی ما قرار دارند.

فروردین

ماه فروردین به فروهر ها یا فروشی ها تعلق دارد. جشن نوروز نیز در واقع نمادی از سالگرد بیداری طبیعت از خواب زمستانی است که به حیات منتهی می شود. فروهر یکی از نیروهای غیر مادی در وجود انسان است و در واقع نوعی همزاد آدمیان که پیش از آفرینش مادی مردمان در جهان مینوی به وجود می آید و بعد از مرگ آدمیان نیز دوباره به جای نخستین خویش باز می گردد. ایرانیان باستان تنها قهرمان را فروهر می دانستند اما بعدها پرهیزگاران نیز از این نعمت برخوردار شدند. آن ها سالی یک بار برای دیدار بازماندگانشان در خانه های خویش فرود می آیند و اگر خانه را درخشان تمیز ببینند، ورود آن ها موجب خیر و برکت خواهد شد. اگر خانه را در هم و آشفته ببینند، برای آن ها طلب برکت نخواهند کرد. با این مطلب فلسفه عید نوروز و خانه تکانی نیز تا حد زیادی روشن شد. حضور فروهرها از نوروز و طلیعه فروردین آغاز می شود و تا دهم فروردین و به روایتی تا نوزدهم فروردین ادامه دارد. به همین خاطر مراسم آتش بازی روی بام انجام می شده تا راه خانه را به فروهرها نشان دهند.

عید نوروز کوچک و نوروز بزرگ

کلمه نوروز در فرهنگ باستان ایران به دو روز تعلق داشته است. یکی روز اول فروردین که خورشید به برج حمل می رسد و به آن نوروز کوچک (نوروز عامه) می گویند و دیگری نوروز بزرگ(نوروز خاصه) است که روز خرداد از ماه فروردین می باشد. آورده شده که نوروز سالروز آفرینش جهان و انسان است و نوروز روز بزرگی است که در آن جمشید بر تخت نشست و خاصان را طلبید و رسم های نیکو گذاشت و گفت خدای تعالی شما را خلق کرده است. باید به آب های پاکیزه تن بشویید، غسل کنید و به سجده و شکر خدا مشغول باشید و هر سال در این روز به این دستور عمل کنید.

عید نوروز و الهه آب

همه نیکی ها چون از ابرکران یا عالم اعلی به گیتی آید، خرداد روز آید. با این که همه روز آید اما آن روز بیش نیاید. پیداست اگر آن روز جامه ای نیکو بر تن بدارند و بوی خوش بویند و مروای نیک تفأل کنند، آن سال نیکویی بدیشان رسد و بدی را از ایشان دور می سازد. به دلیل اینکه نوروز در آغاز فصل بارش های بهاری قرار دارد، می توان ردپای اردویسور آناهید را نیز در آن یافت. اردویسور آناهید الهه آب است. اوست که به فرمان اورمزد از آسمان برف، باران و تگرگ فرو می باراند. علت اینکه ایرانیان در نوروز غسل می کردند این است که این روز به الهه آب تعلق دارد. از این رو مردم سپیده دم از خواب برمی خیزند و با آب قنات یا حوض خود را می شویند. گاهی نیز برای دفع آفات و تبرک، بر خود آب جاری می ریزند. در این روز مردم بر یکدیگر آب می پاشند. علت این امر آن است که مدت زیادی در ایران باران نبارید و بعد از مدت طولانی باران سختی گرفت. مردم باران را متبرک دانستند و آب باران را بر یکدیگر پاشیدند. از آن زمان این رسم نیز فلسفه عید نوروز را تا حد زیادی رقم زد.

نوروز نماد پیروزی

نوروز نمادی از پیروزی نیکی بر بدی است و به همین خاطر آیین نمایش رپیثون در نوروز برگزار می شود. رپیثون سرور گرمای نیمروز و ماه های تابستانی است. با حمله دیو زمستان به زمین، رپیثون به زیر زمین فرو می رود تا با گرم نگه داشتن آب های زیر زمینی، گیاهان و درختان را از مرگ و نابودی نجات دهد. بازگشت سالانه او در بهار نمادی است از پیروزی نهایی خیر بر شر. به همین علت جشن خاصی در نوروز به ایزد مذکور تعلق داشته است.

عید نوروز و سلطنت سلیمان

فلسفه عید نوروز باستان را می توان در روایات ایرانی نیز جست و جو کرد. در این روایات آمده که چون سلیمان بن داوود انگشتر خویش را گم کرد، سلطنت از دست او بیرون رفت. بعد از چهل روز انگشتر خود را بازیافت و پادشاهی به او بازگشت و مرغان به دور او گرد آمدند و ایرانیان گفتند: نوروز آمد.

نوروز روز دین و روز پادشاهی

در ماه فروردین، روز خرداد، فریدون جهان را تقسیم کرد. روم را به «سلم»، ترکستان را به «تور»و ایرانشهر را به «ایرج» داد. کیخسرو و سیاوشان را به لهراسب سپرد. زردشت دین مزدیسنان را از اورمزد پذیرفت. در فلسفه عید نوروز روایت شده که کوروش بعد از پیروزی بر بابل، پسر خود کمبوجیه را در جشن نوروز گموک به عنوان پادشاه بین النهرین معرفی کرد.

نوروز و سفره هفت سین

در فلسفه سفره هفت سین آمده است که از ایران باستان تا کنون مردم در عیدنوروز سفره هفت سین می چینند و به این طریق این آیین بزرگ باستانی را گرامی می دارند. این سفره که در برگیرنده ۷ جزء است و نماد روزی های زمینی به شمار می روند با حرف س شروع می شوند و هر سین نماد و سنبل چیزی می باشند که در ادامه با این سین ها آشنا می شوید.

• سبزه

سبزه سفره هفت سین نماد سرسبزی و تولد مجدد طبیعت می باشد و از بذر گندم به عمل می آید. البته امروزه بذرهای مختلفی را برای کاشت سبزه عید مورد استفاده قار می دهند.

• سمنو

این خوراکی شیرین که از جوانه گندم بدست می آید نماد قدرت را در سفره هفت سین دارد و سنبل خیر و برکت می باشد.

• سیب

سیب میوه ای بهشتی است که نماد و سنبل زیبایی و تندرستی را در سفره هفت سین دارد و برای درامان ماندن از گزند و آسیب می باشد.

• سنجد

این میوه شیرین نمادی از سنجیده عمل کردن و دلیل گرایش به عقل است و از آن به عنوان نماد عشق انسان ها به یکدیگر نیز یاد می شود.

• سیر

سیر این گیاهی دارویی که برای سلامت بدن بسیار مفید است نماد سیر چشمی، قناعت و مناعت طبع می باشد.

• سرکه

این سین سفره هفت سین نماد تسلیم و رضا عنوان شده است و برای پذیرش ناملایمات در زندگی بر روی سفره هفت سین گذارده می شود.

• سماق

مظهر طلوعی دوباره می باشد و نمادی از رنگ طلوع آفتاب عنوان می شود و سنبل شکیبایی و صبر عنوان می گردد.

سفره هفت سین در کنار این اجزا دارای اجزای دیگری نیز همچون قرآن، تنگ ماهی، آینه شمعدان، تخم مرغ رنگ شده و غیره می باشد که هر کدام از آن ها نیز سمبل و نماد چیزی به خصوص می باشند که اطلاع از این موراد می تواند زیبایی نوروز این آیین باستانی زیبا را بیش از بیش نمایید.

امیدواریم توضیحات ارائه شده شما را به قدر کافی با فلسفه عید نوروز آشنا کرده باشد و انگیزه لازم برای مطالعه بیشتر در این زمینه را در شما به وجود آورده باشد.

منبع : آرگا