بر اثر زایمان بدن مادر دچار تغییرات بسیاری می شود که پس از زایمان یک دوره نقاهت را می گذراند، به این دوران بعد از زایمان، دوره نفاس بعد از زایمان و یا «دوره پورپرال» و یا همان دوره نقاهت بعد از زایمان هم گفته می شود که از اهمیت زیادی برای سلامتی مادر و نوزاد برخوردا می باشد و در صورت رعایت نکردن مراقبت های لازمه خطر مرگ را حتی به دنبال دارد. در این دوران در بدن خانم زایمان کرده سطح هورمون ها و نیز سایز رحم مادر به همان حالت قبلی خود یعنی قبل از بارداری بازگشته و بهبود می یابد. این دوره یعنی دوره نفاس بعد از زایمان «۶ – ۸هفته» است که در طول آن رحم و دیگر عضوهای بدن مادر کم کم حالت عادی پیش از زایمان را به دست می آورد.
دوره نفاس بعد زایمان چیست؟
همانطور که گفتیم بدن مادر بعد از زایمان دستخوش یکسری تغییرات می گردد که جهت دست یافتن به حالت پیش از زایمان و بارداری باید زمان بگذرد. علاوه بر گذشت زمان رعایت برخی نکات و موارد مراقبتی نیز الزامی است تا مادر و همچنین نوزاد این دوره پرخطر را به سلامتی پشت سر بگذراند. دوره نفاس به ۶ – ۸ ماه بعد از زایمان گفته می شود که نقاهت کامل ممکن است بیشتر از این یعنی چند ماه زمان ببرد، ولی بازگشت تغییرات بدن مادر بعد از زایمان به حالت پیش از زایمان در این دوره صورت می گیرد. اما برای تسریع بخشیدن به بهبود یافتن و کوتاهتر شدن دوره نقاهت زائو نیاز است برخی از کارهای مراقبتی همچون تغذیه سالم و مقوی، مراقبت روحی و عاطفی، تمرین های بدنی و … انجام شود تا از بروز بیماری ها و مشکلات نظیر افسردگی بعد از زایمان، انواع عفونت و … که گاهی سلامت و جان هر دو یعنی مادر و نوزاد را تهدید می کند جلوگیری کرد. در گذشته نیز زن تازه زایمان کرده (زائو) که زاج گفته می شد، برای ۱۰ روز و بیشتر استراحت می کرد و به او با غذاهای دلخواه و مورد علاقه وی که هم سالم و هم مقوی باشد؛ رسیدگی می شد.
مهمترین مراقبت های دوره نفاس بعد از زایمان
در این دوره باید مراقبت های لازمه جهت تنظیم بدن و بهبود یافتن بدن مادر انجام شود زیرا مراقبت های پس از زایمان از اهمیت بالایی برخودار می باشد. از جمله این مراقبت ها می توان به تغذیه مناسب و استراحت کافی اشاره داشت؛ هدف از تغذیه مناسب، مصرف غذاها و خوراکیهای سالم و مقوی و سرشار از مواد مغذی و نیز نوشیدن مایعات و آب به اندازه نیاز می باشد.
رعایت بهداشت در ناحیه تناسلی و مراقبت از این ناحیه به منظور پیشگیری از عفونت های پس از زایمان اهمیت زیادی دارد. باید ناحیه تناسلی را با آب تمیز ولرم مرتب بشویید و با دستمال های ضد حساسیت و نرم خشک نمایید. همچنین از پوشک مناسب و تمیز بهره ببرید.
استحمام با صابون ملایم و آب گرم نیز می تواند به شما در امر نظافت و بهداشت این دوران کمک نموده و هم حالتان را بهتر نماید.
اگر زایمان طبیعی انجام داده باشید درصد افتادگی اعضای لگن و بی اختیاری لگن بالا می رود، بالا رفتن زیاد جریان خون نیز بعد از زایمان به حالت عادی قبل بازمی گردد اما مراقبت از بخیه زایمان طبیعی و به خصوص مراقبت از بخیه زایمان سزارین که بیشتر شایع است، بسیار مهم می باشد زیرا امکان عفونت بالا است و در کنار مصرف داروهای تجویز شده و رعایت کارهایی که دکتر گفته است باید در صورت مشاهده تورم و یا عفونتی در بخیه سریعا به دکتر خود اطلاع بدهید.
کنترل و تسکین درد (تسکین درد رحم بعد از زایمان) را به بهترین شکل می توانید با استفاده از داروهای مسکن دکترتان و سایر شیوه ها مانند کمپرس سرد و کمپرس گرم (البته بسیار با دقت) انجام دهید.
همانطور که گفتیم در زایمان طبیعی عضلات کف لگن دچار افتادگی و بی اختیاری می شوند؛ این عضلات که مسئولیت کنترل ادرار و کنترل مدفوع را داشته و با مشکل در این عضلات است که زنان دچار بی اختیاری ادراری در بارداری و پس از زایمان می شوند. برای تقویت عضلات کف لگن می توانید ورزش کگل انجام دهید. در دوره نفاس بعد از زایمان خوب است تمرینات ورزشی را طبق دستورات دکتر خود شروع نمایید و تنها با تایید و صلاح دانستن دکتر می توانید فعالیت و تمرینات سنگین را انجام دهید؛ اما ورزش های ساده ای همچون پیاده روی و سایر ورزش های تنفسی انتخاب خوبی برای تسریع روند بهبودی به شمار می رود.
دستکم سه ماه بعد از زایمان مادر باید هر روز از مکمل آهن استفاده نماید.
خانم هایی که بعد از زایمان شیردهی ندارند، عادت ماهانه اغلب ۶ – ۸ هفته بعد از زایمان، دوباره شروع می گردد و اما خانم هایی که بعد از زایمان بلافاصله شروع به شیردهی می کنند احتمالا ۲ – ۱۸ ماه بعد از زایمان، پریود می شوند.
اگر رابطه جنسی بعد از زایمان انجام می شود لازم است از راهکارهای جلوگیری از بارداری بهره ببرید.
با توجه به اینکه مادر در طی دوران بارداری و زایمان تغییرات بدنی و هورمونی زیادی را تجربه کرده و همچنین احتمالا متحمل دردهایی هم است، خسته بودن جسمی و نیز فکری می تواند بر روی روحیه و احساسات او تاثیر بگذارید و افسردگی بعد از زایمان را شکل و یا تشدید بدهد؛ پس حتما اطرافیان و خانواده و دوستان در این زمان باید به او علاوه بر مراقبت ها و رسیدگی از نظر روحی نیز توجه نمایند. اگر نشانه ای مبنی بر وجود مشکل روحی در وی مشاهده نمودید؛ حتما وی را نزد روانشناس و یا روانپزشک ببرید.
چند نکته ای که مهم هستند : در صورت مشاهده نشانه هایی همچون تب، خونریزی، درد زیاد و یا عفونت حتما بلافاصله نرد دکتر بروید. دیگر اینکه تحت هیچ شرایطی از داروهای مسکن و یا سایر داروها بدون تجویز دکتر استفاده نکنید. مراقبت های بعد از زایمان را باید با نظم انجام دهید.
تغییرات بدن مادر بعد از زایمان (در دوره نفاس)
خانم های باردار پس از ۹ ماه تحمل درد و به پایان رسیدن انتظار، در نهایت بعد از زایمان، دردهای دوران بارداری و سنگینی و درد کمر پایان می یابد اما قطعا به واسطه رنج و فشار زایمان تغییرات متفاوت جدیدی را تحمل می کنند.
پس از زایمان، انقباض های شدید رحمی هم تمام می شود ولی برای کوچک و جمع گردیدن رحم و نیز خونریزی طبیعی همچنان به منقبض شدن رحم لازم می باشد که این منقبض شدن ها امکان دارد دردهایی به دنبال داشته باشد. شیردهی در این دوران کمک زیادی به بازگشت زودتر رحم به اندازه عادی قبل از زایمان می نماید و سرانجام انقباض ها موجب جمع شدن رحم تا اندازه مشت انسان می گردد که همین منقبض شدن ها موجب جدا گردیدن جفت از دیواره رحم شده و بعد از خارج شدن جفت، رحم پایین تر آمده و موجب بسته شدن رگ های خونی در محل اتصال به جفت می شود.
در روزهای نخست بعد از زایمان بخش بالایی رحم زیر ناف (یا کمی پایین تر) لمس نمایید. ۷ روز بعد از زایمان وزن رحم تقریبا نیم کیلو است و بعد از ۱۴ روز به ۳۰۰ گرم کاهش می یابد و کاملا درون لگن جای می گیرد. در نهایت تقریبا ۴ هفته بعد از زایمان رحم به وزن پیش از بارداری (صد گرم و کمتر از صد گرم) کاهش می یابد که به این کاهش وزن کوچک شدن و یا جمع شدن رحم می گویند. بعد از بازگشت رحم به درون لگن، امکان دارد چندین هفته هنوز نسبتا مانند باردارها باشید، زیرا عضله های شکم در طی حاملگی کشش یافته و با ورزش پس از مدتی عضله های شکمتان مانند پیش اول می شود.
ترشح های واژنی
در ۱ – ۲ ماه نخست بعد از زایمان واژن ترشحاتی به اسم نفاس دارد که این موضوع عادی می باشد و جای نگرانی ندارد. نفاس متشکل از خون، بافت مرده دیواره رحم و نیز باکتری هایی می باشد که در این دوران از واژن ترشح می شود. به مدت چندین روز نخست پس از زایمان؛ ترشحات دارای میزان بالایی خون بوده که به همین خاطر رنگ سرخ روشن می باشد و همانند قاعدگی می باشد و به درصد بالا این ترشح ها هر روز کاهش می یابد و از ۳-۴ روز بعد از زایمان غلظت این ترشحات کمتر شده و متمایل به رنگ صورتی می شود.
تقریبا ده روز بعد از زایمان، فقط مقداری ترشح های زرد و سفید مشاهده می کنید که در طول ۷ – ۱۴ روز دیگر به مرور برطرف می شود. در بعضی از خانم ها ترشحات واژنی کم و یا به بیانی لکه بینی دوره ای تا چندین هفته طول می کشد؛ اما اگر پس از ۴ هفته بعد از زایمان این لکه بینی طول کشید لازم است به دکتر اطلاع بدهید.
نوسان خلق و خویی
تجربه یک مرحله جدید از زندگی و مادر شدن در کنار تحمل دردها و بی خوابی ها و دیگر مشکلات همگی دلایل قانع کننده ای برای نوسان خلق و خویی و دلتنگی و ناراحتی است که اغلب بعد از زایمان آغاز می گردد و تا چندین هفته نیز طول می کشد ولی پس از این مدت برطرف نشد و یا برعکس شدت گرفت باید حتما به دکتر خود مراجعه نمایید.
همچنین بعد از زایمان امکان دارد بعضی از خانم ها که تازه زایمان کرده اند، دچار افسردگی پس از زایمان که بسیار شایع هم هست، گردند برای درمان باید به روانشناس مراجعه کنید.
تورم و تغییر حالت واژن
در صورتی که به صورت طبیعی زایمان خود را انجام داده اید، احتمالا واژن شما تغییراتی جزئی و ناچیز را تجربه می کند که امکان دارد به طور دقیق مثل پیش از بارداری نگردد ولی همانطور که گفتیم این تغییر جزئی و کم است که بر روی رابطه جنسی شما بعد از زایمان تاثیری نمی گذارد. دیگر تغییرات همچون باز و گشادگی دهانه واژن، متورم بودن و شل بودن واژن پس از زایمان عادی می باشد که در طی چندین روز آنها از بین رفته و واژن به تدریج ماهیچه بودن خود را به دست آورده و کوچکتر می گردد.
چنانچه در پرینه (قسمت میان مقعد و واژن) پارگی کوچکی به واسطه زایمان ایجاد شده است که بخیه زده نشده، به خودی خود درمان می شود ولی در صورتی که پارگی بزرگتر بخیه شده ای دارید، باید بیشتر مراقبت کنید تا عفونت نکند و بیشتر طول می کشد تا درمان شود.
درست است که داشتن رابطه جنسی بعد از ۷ روز از زایمان در دوره نفاس منع نشده است؛ ولی اغلب جهت پیشگیری از عفونت بهتر است تا ۴۰ روز (۶ هفته) بعد از زایمان رابطه جنسی نداشته باشید. به طور کلی چنانچه هنوز احساس درد می کنید بهتر است از داشتن رابطه جنسی پرهیز کنید.
لاغری و کم شدن وزن
به دلیل اینکه در دوران بارداری شما در درون رحم خود نوزاد خود را نیز حمل می کنید و نیز تغییرات هورمونی و شرایط دیگر نسبت به دوران قبل از بارداری، چاق تر و سنگن وزن تر هستید که بعد از زایمان با تولد نوزاد خود و نیز دفع مایع آمنیوتیک و خون و همه آب اضافه جمع شده در سلولهای بدن در طی نفاس، این مقدار از وزن شما کم شده و حدودا پس از دو هفته شما کاهش وزن چشمگیری را شاهد خواهید بود.
دفع ادرار مکرر
در طی زایمان به مثانه فشار زیادی وارد می شود که به همین دلیل کمی متورم می شود و حساسیت مثانه نیز از بین می رود. امکان دارد در روزهای نخست بعد از زایمان احتیاج عادی و طبیعی برای تخلیه ادرار به خصوص در صورت طولانی شدن زایمان و یا زایمان با وکیوم و سایر دستگاهها، یا زایمان با تزریق اپیدورال و نیز متصل شدن سوند نداشته باشید. ولی با مایعاتی اضافه که نیاز به دفع دارند، مثانه سریعا پر می گردد بنابراین باید به طور مکرر ادرار کنید. انبساط زیاد مثانه بعد از انباشته شدن میزان زیادی ادرار، امکان دارد مشکلات اداری را به وجود آورده و خونریزی و پس درد را به دنبال داشته باشد. اگر در دفع ادرار مشکل دارید با دکتر مطرح کنید.
تغییرات پوست و مو
در دوران بارداری به دلیل تغییرات هورمونی احتمالا خانم باردار موهایی پرپشت و پوستی شاداب و روشن دارد اما بعد از زایمان ریزش مو را تجربه کنند و یا جوش پوستی می بینند. همچنین برعکس تغییرات پوست بعد از زایمان باعث می شود تا لکه های دوران بارداری، ترک پوست در بارداری و … از بین برود.
دوران بارداری و همچنین دوره نفاس بعد از زایمان با تغییرات زیاد هورمونی، جسمی و خلق و خو و پوست و مو همراه است که نیاز است در این دوران مرقابت های لازم انجام شود چه بسا سلامت روحی و جسمی مادر و نوزاد در این دوران از اهمیت و حساسیت زیادی برخوردار می باشد.
منبع : آرگا
