در حال حاضر رفتارهای ناهنجار نوجوانان یک موضوع مهم در حوزه آسیب شناسی خانواده به شمار می رود. خانواده، جایگاه مهمی در چارچوب نهادهای جامعه دارد و تنها نهادی است که مسئولیت دگرگون کردن ارگانیزم زیستی و تبدیل آن به موجود انسانی را برعهده دارد. خانواده به وسیله پایه ریزی الگوهای تربیتی و رفتاری خود و اجرای نقش های اجتماعی گوناگون و به طور کلی از راه های اجتماعی کردن، به درجات مختلف، همنوایی با هنجارهای اجتماعی مورد پذیرش جامعه را در نوجوانان درونی می سازد. اگر خانواده به هر دلیلی نتواند هنجارهای اجتماعی را به فرزندان خود انتقال دهد، بدون تردید رفتار فرزندان مطابق با هنجارهای جامعه نبوده و این رفتار از نظر جامعه، ناهنجار تلقی می گردد. رفتارهای ناهنجار را می توان شروع بزهکاری و انجام جرم تلقی کرد که خود از مصادیق ناکارآمدی نظام اجتماعی محسوب می شود. در ادامه مطلب به بررسی رفتارهای ناهنجار نوجوانان می پردازیم.
بررسی رفتارهای ناهنجار نوجوانان
اولین مسئله در روانشناسی تشخیص دقیق رفتار بهنجار از ناهنجار است. تمام ویژگی های رفتاری را می توانیم در یک خط پیوسته ترسیم کنیم. اغلب اوقات رفتارهای ناهنجار اغراق آمیز هستند و می توان آن ها را در درجات مختلف بررسی کرد. مفهوم لغوی واژه ناهنجار به معنای دور بودن از هنجار است. رفتار یک شخص زمانی ناهنجار است که با افراد دیگر متفاوت بوده و این تفاوت ها بسیار مشهود باشد. به یاد داشته باشید بهنجار بودن باید به گونه ای باشد که رفتار سازگار فرد را مورد هدف قرار دهد. از مهم ترین ویژگی های رفتارهای ناهنجار نوجوانان می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- فرد ناهنجار حتی اگر خودش بخواهد نمی تواند از زندگی لذت چندانی ببرد. در عین حال او رفتاری مناسب سن، هوش، توانایی های روحی و جسمی خود ندارد.
- او آنقدر که باید اجتماعی نیست و به انگیزه های درونی خود کاملا بی توجه است. انگیزه های او طبق ارزش های اجتماعی شکل نمی گیرد.
- فرد ناهنجار در شرایط محیطی و امکانات خود نمی تواند انسانی مؤثر باشد.
- او انعطاف پذیر نیست.
- نوجوان ناهنجار نمی تواند واقع بینانه رفتار کند.
روش های پیشگیری از رفتارهای ناهنجار نوجوانان
معمولا اغلب نوجوانان بیشتر از لحاظ عاطفی برای خودشان مشکل ایجاد می کنند تا برای افراد دیگر. در دوران نوجوانی بین دختران و پسران از لحاظ انگیزه و مشکلات، تفاوت های زیادی به چشم می خورد. این مسئله به این دلیل است که سن بلوغ دختران سریع تر از پسران اتفاق می افتد. به همین دلیل مشکلات آن ها نیز به نسبت پسران شدت بیشتری دارد. دختران در بیشتر مواقع در مدرسه، خانواده و جامعه سازگارتر هستند و توجه آن ها به امور مختلف بیشتر است. این در حالی است که برنامه ریزی های شغلی و مسائل مالی ذهن بیشتر پسران را به خود مشغول می کند. هر دو دسته به شکل قابل توجهی با مسائل عاطفی درگیر هستند. بزرگترین مشکلی که نوجوانان با آن روبرو می شوند، کنار نیامدن با مسائل دوران کودکی است. ممکن است برخی از نوجوانان دوران کودکی خوبی نداشته باشند.
چگونه رفتارهای ناهنجار نوجوانان را مدیریت کنیم؟
در مرکز پژوهش های فرهنگی مطالعات زیادی در این خصوص انجام گرفته است. مسائل و مشکلات رفتاری نوجوانان به خوبی بررسی شده است. در این تحقیق مسائل رفتاری نوجوانان در ۹ دسته تقسیم بندی می شود: مشکلات اجتماعی، سیاسی، جنسی، جسمانی، تحصیلی، عاطفی، شخصیتی، خانوادگی و مذهبی. مهم ترین مشکلاتی که نوجوانان با آن دست و پنجه نرم می کردند، عبارتند از: نگرانی و اضطراب، ترس، احساس حقارت، عصبانیت، ناکامی و تعارض. در ادامه چند مورد از رفتارهای ناهنجار را بررسی می کنیم:
۱. ترس
نوجوانان از لحاظ عاطفی بسیار شکننده هستند. تمام افراد حتی جسورترین آن ها نیز گاهی اوقات درگیر ترس و استرس می شوند. ترس بر اثر محرک شدید و ناگهانی در محیط ایجاد می شود. بیشتر روانشناسان، کلمه ترس و اضطراب را با یکدیگر مرتبط می دانند. با این وجود بین این دو کلمه تفاوت زیادی نیز وجود دارد. به طور معمول ترس را می توان به سه گروه دسته بندی کرد:
۱. ترس از اشیاء، حیوانات و پدیده های اطراف: مثل ترس از خفاش، مار، شیر، عقرب، سیل، رعد و برق، هواپیما، آتش، دریا و ارتفاع.
۲. ترسیدن از روابط اجتماعی. این نوع ترس موارد زیر را شامل می شود:
- الف) دیدار با مردم، همراه بودن با افراد مهم، باهوش، قوی، شوخ طبع و ظالم.
- ب) سخنرانی در همایش ها.
- ج) ارتباط با جنس مخالف.
- د) شرکت کردن در جمع هایی که بیشتر آن افراد بزرگسال هستند.
۳. ترس هایی که ناشی از روابط اجتماعی هستند. به همین خاطر این افراد به طور معمول دستپاچه می شوند. کم رویی در بیشتر نوجوانان دیده می شود.
نحوه شکل گیری ترس مربوط به خود
این ترس به تنهایی، بیماری خود یا خانواده و ناتوانی های جسمی مثل ناشنوایی و نابینایی مربوط می شود. برخی از نوجوانان نیز با مشکلاتی مانند فلج شدن، احساس بی کفایتی و نالایق بودن در ایجاد روابط با دیگران، شکست در کار و ازدواج مواجه می شوند. بیشتر ترس های نوجوانان ریشه در کودکی آن ها دارد. تهدیدهای پدر و مادر و حتی ترس از والدین نیز می توانند این ترس ها را بیشتر کنند. به همین خاطر این نوع ترس ها تا سالیان طولانی در ذهن و روان کودک باقی می مانند و آن ها را آزار می دهند.
با افزایش سن ممکن است از تعداد و شدت ترس ها تا حد بسیار زیادی کاسته شود. به یاد داشته باشید فرار از ترس ها و به تعویق انداختن آن ها نمی تواند موجب از بین رفتن شان شود. برخی از نوجوانان این ترس ها را تا مدت زمانی طولانی با خود حمل می کنند. زمانی که فردی نوجوان را تمسخر می کند، ترس او شدیدتر می شود. از شیوه های مثبت برای از بین بردن ترس می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- آشنا شدن تدریجی نوجوان با محرک های ترس
- فرصت دادن به نوجوان تا با شرایط ترسناک از نزدیک آشنا شود.
ماهیت اجتماعی ترس در نوجوان
همان طور که اشاره کردیم بخشی از ترس های نوجوانان ریشه در دوران کودکی دارد، اما گاهی اوقات محیط نیز باعث برخی استرس ها و ترس ها می شود.
۲. اضطراب
اضطراب متعلق به گروه خاصی نیست، بلکه این مشکل کاملا جهانی محسوب می شود. از علائم جسمی آن می توان به تنگی نفس و ناراحتی معده اشاره کرد. نوجوانی که اضطراب زیادی دارد، نمی تواند دلیلی برای اضطراب خود بیان کند. به عنوان مثال پیش از امتحان، نوجوان مضطرب است. پس امتحان دلیل این اضطراب است و آن طبیعی و بهنجار است. برخی از احساسات و رفتارها کارآیی را از شخص می گیرند و به فرد هیچگونه نیرویی نمی بخشند. به عنوان مثال ناکامی و خستگی شدید در فرد احساس ناخوشایندی ایجاد می کند. این نوع اضطراب جزو رفتارهای ناهنجار نوجوانان است. به همین خاطر برای کاهش اضطراب باید از یک روانشناس یا مشاور کمک بگیرید. علاوه بر این باید عملکرد نوجوان را در زمان اضطراب تا حد زیادی بالا برد.
۳. احساس حقارت
برخی از نوجوانان به شدت ایده آل گرا هستند. به همین خاطر زمانی که آن ها به یک موفقیت بزرگ دست پیدا می کنند با معیارهای بزرگسالان مورد ارزیابی قرار می گیرند. در این مواقع احساس حقارت می کنند. نوجوانان به طور معمول مفاهیم غیر واقع بینانه ای از آرزوهای خود دارند. زمانی که آن ها به هدف خود نمی رسند، احساس بی لیاقتی می کنند. احساس خود کم بینی به گونه ای است که تمام شخصیت آن ها مورد هدف قرار می گیرد. در صورتی که احساس حقارت فقط قسمتی از تصویر کلی شخص محسوب می شود. اگر نوجوان اعتماد به نفس کافی نداشته باشد سراسر زندگی اش را پر از بدبختی می بیند. به همین دلیل دائما احساس افسردگی می کند.
۴. خشم
از رفتارهای ناهنجار نوجوانان می توان به خشم و عصبانیت اشاره کرد. اصلی ترین دلایلی که نوجوانان می توانند با آن ها خشم خود را بیش از پیش نشان دهند به رفتارهای غیر عادلانه بزرگترها، سر به سر گذاشتن، دروغ شنیدن، تحمیل عقیده و زورگویی مربوط می شود. صحبت کردن و حرف زدن یکی از رایج ترین واکنش های یک نوجوان خشمگین است. برخی از نوجوانان فحاشی را یک رفتار عادی تلقی می کنند و به این کار عادت دارند. او تلاش می کند با تحقیر و تمسخر دیگران از آن ها انتقام بگیرد. برای درمان خشم نوجوان باید از راهکارهای زیادی استفاده کرد.
برای جلوگیری از رفتارهای ناهنجار نوجوانان چه اقداماتی انجام دهیم؟
در دوران نوجوانی خصوصیات عاطفی، روانی و خلقی فراوانی در نوجوانان بروز پیدا می کند. این خصوصیات معمولا برای نوجوان و خانواده مشکل آفرین است. به همین خاطر خانواده به دلیل عدم شناخت کافی از نوجوان خود، مدام آن ها را سرزنش می کنند. این مسائل موجب می شود بین پدر و مادر و نوجوان سوء تفاهم بسیاری ایجاد شود. نوجوانان معمولا در مواردی مثل انتخاب لباس، انتخاب دوستان و روابط فامیلی بحث می کنند. اگر پدر و مادر با نوجوان سازش نکنند او به شدت خشمگین می شود.
والدین باید بدانند استقلال طلبی، تضادورزی و پرخاشگری جزو طبیعت یک نوجوان محسوب می شود. علاوه بر این اگر فرد به طور کامل مطیع و وابسته باشد، از لحاظ روانشناسی فردی ناهنجار است. در این صورت او رشد کاملی نداشته است. به همین خاطر زندگی با این فرد به هیچ عنوان موفقیت آمیز نخواهد بود. خانواده باید رفتارهای بر پایه منطق و استدلال داشته باشند. رفتارهای آن ها باید مطابق دانش و تفکر روانشناسی باشد. با توجه به پیچیدگی های زندگی اجتماعی، باید به این موضوع واقف باشید که نوجوانان باید با آگاهی و دانش وارد اجتماع شوند. به همین دلیل باید با توجه به شرایط سنی با آن ها رفتار بهتری داشته باشیم.
امیدواریم مطالب این مقاله برای شما عزیزان مفید بوده باشد. در پایان پیشنهاد می کنیم مقالات رفتارهای ناهنجار کودکان، علل سرخوردگی کودکان و رفتار با کودک در جمع را نیز مطالعه فرمایید.
منبع : آرگا
