به طور کلی نخاع قسمتی از دستگاه عصبی مرکزی است که در درون کانال نخاعی یعنی مجرایی که از روی هم قرار گرفتن مهره ها به وجود آمده است قرار دارد. با این وجود آناتومی نخاع تمام فضای کانال نخاعی را پر نمی کند بلکه قسمتی از این فضا نیز توسط مننژ، مایع مغزی و نخاعی یک لایه از بافت چربی که نخاع را در بر گرفته و رگ های خونی را پر می کند.
آشنایی با آناتومی نخاع
بهتر است بدانید در واقع آناتومی نخاع که بدان نخاع شوکی یا طناب نخاعی هم گفته می شود طناب سفید رنگی به طول تقریبا ۴۵ سانتی متر است که از سوراخ پس سری تا سطح نخستین یا دومین مهره کمری امتداد پیدا می کند. سوراخ پس سری سوراخی بزرگ است که در استخوان پشت سری که مغز و نخاع در آن به یکدیگر متصل خواهند شد. توجه داشته باشید که از برجستگی کمری به پایین نخاع شوکی باریک شده و ناحیه مخروط انتهایی که در برگیرنده بخش های خارجی طناب نخاعی است ایجاد خواهد شد. به صراحت می توان گفت که مخروط انتهایی پایین ترین ناحیه تنه محسوب می شود. همچنین نخاع تمامی فضای کانال نخاعی را پر نمی کند بلکه قسمتی از این فضا توسط مننژ مایع مغزی نخاعی که یک لایه از بافت چربی نخاع را در بر گرفته و رگ های خونی را پر می کند. توجه داشته باشید که طول نخاع مردان و زنان به ترتیب ۴۳ و ۴۵ سانتی متر است و حد بالایی نخاع لبه فوقانی مهره طالس و حد پایینی آن هم در حدود مهره اول و دوم کمر خواهد بود. همچنین در این نقطه نخاع باریک شده و مخروط انتهایی را به وجود می آورد که مخروط انتهایی به وسیله رشته انتهایی به مهره دوم دنبالچه ارتباط پیدا خواهد کرد.
ساختار پیچیده آناتومی نخاع:
توجه داشته باشید که ماده سفید نخاع در اطراف ماه خاکستری قرار گرفته و فرم قرار گرفتن ماده خاکستری در نخاع باعث می شود که این ماده در هر نیمه چپ یا راست به سه نوار طولی کاملا مشخص تقسیم شود و این نوار ها طناب طولی قدامی طرفی و طناب خلفی هستند که عمدتا طناب طولی قدامی بین شاخ قدامی ماده خاکستری و شیار قدامی قرار دارد. همچنین طناب طولی طرفی بین دو شاخ قدامی و خلفی ماده خاکستری قرار دارد و طناب طولی خلفی نیز بین شاخ خلفی خاکستری و شیار خلفی واقع شده است. آناتومی نخاع در مقطع بیضی شکل است که پهنای آن از چپ به راست بیشتر از فاصله قدامی و خلفی نخاع خواهد بود. به صراحت می توان گفت که نخاع از دو بخش سفید و خاکستری به وجود آمده و چگونگی قرار گیری بخش سفید و بخش خاکستری در یک مقطع هوریزنتال کاملا مشخص است. همچنین ماده خاکستری نخاع در وسط قرار گرفته و در برش افقی شکل آن مانند حرف H خواهد بود که در اغلب نواحی نخاع یکسان نبوده و تفاوت ها را آشکار خواهد کرد. دقت داشته باشید که ماده خاکستری نخاع از تنه سلولی نرون های عصبی تشکل شده و به همین خاطر خاکستری رنگ است. ماده سفید نخاع را نیز اکسون های نرونی به وجود آورده اند و رنگ سفید این بخش به دلیل میلین اکسون ها خواهد بود. طناب ها و راه های حسی و حرکتی نخاع را به وجود خواهند آورد. بهتر است بدانید که خارجی ترین لایه نخاع سخت شامه می باشد که بر روی بافت استخوانی اطراف می چسبند و در کف جمجمه بسیار محکم است اما در سقف جمجمه و دیواره های اطراف آن چسبندگی سست تری دارد. لایه میانی و لایه داخلی آن نیز نرم شامه نامیده می شود که بین عنکبوتیه و نرم شامه فضای است که به فضای زیر عنکبوتیه موسوم خواهد بود. در واقع لایه داخلی در درون بطن های جانبی شبکه شیمی را می سازد که این شبکه ترشح مایع مغزی نخاعی را به عهده خواهد داشت.
مایع مغزی و نخاعی:
عمدتا مایع مغزی و نخاعی به وسیله فیلتراسیون از شکبه مشیمی بطن ها ترشح می شود و این مایع فضای درونی و برونی دستگاه عصبی مرکزی را پر کرده و اغلب اوقات وظیفه آن حفاظت و تغذیه دستگاه عصبی مرکزی می باشد. به صراحت می توان گفت که میزان مایع مغزی و نخاعی در یک فرد بالغ حدود ۱۴۰ سی سی است و در فضای زیرعنکبوتیه این مایع دوباره به خون باز خواهد گشت.
مهره های ستون فقرات:
همانطور که می دانید ستون فقرات و سیستم آناتومی نخاع انسان دارای مهره هایی است که در ادامه سعی داریم به بیان آن ها به صورت کامل بپردازیم:
مهره های گردنی:
عملکرد اصلی مهره های گردنی یا ستون فقرات گردنی تحمل وزن سر آن هم حدود ۵ کیلوگرم است. این ۷ مهره گردنی از C 1 تا C 7 نام گذاری شده اند و گردن به دلیل اتصال دو مهره ویژه به جمجمه بالاترین دامنه حرکتی را خواهد داشت. مهره C 1 حلقوی با نام اطلس شناخته می شود و به صورت مستقیم به جمجمه متصل خواهد شد. این اتصال امکان انجام حرکت آری و تایید را با سر به افراد خواهد داد اما مهره دوم که با نام آسه شناخته می شود دارای یک برجستگی به نام زاده دندانی است که مهره اطلس روی آن می چرخد و امکان انجام حرکت نه و چرخش سر به اطراف را می دهد.
مهره های کمری:
وظیفه اصلی این مهره تحمل وزن بدن است که حدود ۵ مهره ناحیه کمری از L 1 تا L 5 نامگذاری می شوند. این مهره ها از نظر اندازه بسیار بزرگ هستند که دلایل آن نیز جذب فشار ناشی از بلند کردن و حمل اجسام سنگین است.
مهره های سینه ای:
عملکرد اصلی این مهره نگه داشتن قفسه سینه و محافظت از قلب و ریه ها است. ۱۲ مهره سینه معمولا از T 1 و T 12 نام گذاری خواهند شد و دامنه حرکت در ناحیه سینه ای نیز محدود خواهد بود.
مهره های خاجی:
توجه داشته باشید که وظیفه اصلی این مهره اتصال ستون فقرات به استخوان لگن است و ناحیه خاجی دارای ۵ مهره است که به یکدیگر متصل خواهند بود. این مهره ها به همراه استخوان های ایلیاک حلقه ای به نام کمربند لگنی را تشکیل خواهند داد.
مهره دنبالچه:
بهتر است بدانید که ۴ مهره به هم چسبیده دنبالچه ناحیه اتصالی را برای رباط ها و عضلات کف لگن فراهم خواهد کرد.
اعصاب مغزی در دستگاه عصبی محیطی:
به طور کلی از دوازده زوج عصب مغزی زوح یکم یا همان عصب بویایی و زوج دوم یا همان عصب بینایی جزو دستگاه عصبی مرکزی محسوب می شود و از دوازده زوج عصب مغزی می توان به موارد فوق اشاره نمود:
عصب بویایی
عصب بینایی
عصب تروکله آر برای حرکت دادن ماهیچه مایل فوقانی چشم
عصب اوکولوموتور برای نگاه کردن به اطراف
عصب ابدوسنس برای حرکت دادن ماهیچه رکتوس خارجی چشم
عصب تری ژمینال برای احساس تماس روی صورت
عصب گلوسفارنژیال برای بلعیدن و قورت دادن
عصب چهره ای برای خندیدن، چشمک زدن و کمک به چشایی
عصب وستیبولوکوکله آر برای کمک به حفظ تعادل، سکون و شنیدن
عصب نخاعی فرعی برای بالا انداختن شانه ها
عصب گلوسوفارنژیال برای بلعیدن و قورت دادن
عصب واگ برای بلعیدن، صحبت کردن و فعالیت های پاراسمپاتیک و هاضمه
عصب هایپوگلوسال برای تقسیم بیشتر زبان به ناحیه های ماهیچه ای
توجه داشته باشید که از این ۱۲ عصب حدود ۱۰ عصب از ساقه مغز آغاز می شوند و به استثنای جند مورد بیشتر کنترل فعالیت سازه های آناتومی سر را به عهده دارند به گونه ای که عصب شماره ۱۰ اطلاعات حسی درونی را از شکم و سینه دریافت می کند و عصب شماره ۱۱ مسئول عصب دهی به ماهیچه های استرنوکلیدوماستوئید و تراپزیوس خواهد بود.
عملکرد های دستگاه عصبی:
در واقع در آناتومی نخاع دستگاه عصبی سه عمل اصلی را انجام خواهد داد که در ادامه سعی داریم به بیان هر کدام به صورت مجزا بپردازیم:
حس:
عملکرد حسی دستگاه عصبی عبارت است از جمع آوری اطلاعات از گیرنده های حسی که وضعیت داخل و خارجی از بدن را درک می کنند و سپس این اطلاعات به وسیله عصب ها و نورون های آوران و به منظور پردازش بیشتر به دستگاه عصبی مرکزی مخابره خواهند شد.
حرکت:
زمانی که شکبه ی نورون های رابط در دستگاه عصبی مرکزی اطلاعات حسی را پردازش کرده و در مورد پاسخ مناسب تصمیم گرفتند نرون های وابران را تحریک خواهند کرد و به همین خاطر نورون های وابران که با نام نورون های حرکتی ینیز شناخته می شوند سیگنال های عصبی را از ماده خاکستری دستکاه عصبی مرکزی و از طریق اعصاب دستگاه عصبی محیطی به سلول های هدف منتقل می کنند. سلول های هدف نیز ممکن است عضله صاف، قلبی، اسکلتی و یا بافت یک غده باشند که هورمون ها را ترشح کرده و یا بخشی از بدن را حرکت خواهند داد.
هماهنگی:
بهتر است بدانید که عمل هماهنگی نتیجه عبور مقادیر زیادی از اطلاعات حسی از درون دستگاه عصبی مرکزی در هر زمان خواهد بود. این اطلاعات بررسی شده و با یکدیگر مقایسه می شوند و سپس برای تصمیم گیری مورد استفاده قرار خواهند گرفت. همچنین ممکن است این اطلاعات در حافظه ذخیره شده و یا به دست فراموشی سپرده شوند. عمل هماهنگی در بخش ماده خاکستری مغز و نخاع صورت گرفته و توسط نورون های رابط ایجاد خواهد شد. تعداد زیادی از نورون های رابط همراه با هم کار کرده و شبکه های پیچیده ای را ایجاد می کنند که این قدرت پردازشی را ایجاد خواهد کرد.
منبع : آرگا