یکی از مسائل اساسی در مورد کشت و پرورش گیاه سویا محافظت از آن در برابر بیماری ها و آفات می باشد. در این مطلب به معرفی چند مورد از مهم ترین بیماری ها و آفات سویا می پردازیم. با آرگا همراه باشید.
آشنایی با مهمترین بیماری ها و آفات سویا
سویا یکی از محصولاتی است که جایگاه خاصی در صنعت غذایی دنیا داشته و تداوم کشت آن در سراسر جهان اهمیت زیادی دارد. از این رو مقابله با آفات سویا امروزه مورد توجه جدی قرار گرفته است. گیاه سویا با تیره فاباسه متعلق بوده و مهمترین دانه روغنی دنیا محسوب می شود. استان های شمالی کشور تحت کشت وسیعی از سویا قرار دارند.
به طور کلی بخش عمده تولیدات سویا در سراسر دنیا صرف تولید روغن مایع می گردد. یکی از محصولات جانبی سویا نیز کنجاله سویا است که غالبا برای مصارف غذایی یا تغذیه دام و طیور استفاده می شود. از مصارف دیگر دانه های سویا مصرف آجیلی آن است.
به علت این که اکثر روغن های تولیدی دنیا از دانه های سویا به دست می آید قسمت زیادی از زمین های کشاورزی تحت کشت سویا قرار دارد. از مسائل اساسی در مورد کشت و پرورش گیاه سویا محافظت از محصولات در مقابل عوامل بیماری زا و آفات می باشد. در این مطلب به مهمترین آفات و بیماری های گیاه سویا اشاره می شود.
آفت نماتد
از مهمترین آفات سویا که ممکن است در طی کشت این محصول با آن روبرو شوید آفت نماتد است.نماتدها موجودات خاکزی و خیلی خطرناکی هستند که ارقام مختلفی دارند. نماد از مهمترین عوامل محدود کننده رشد سویا در سراسر دنیا به شمار می رود. بوته های آلوده به این آفت معمولا کوتاه قد مانده و زرد رنگ می شوند.
در ادامه نماتد به صورت سیست روی ریشه ها دیده می شود. سیست های نماتد بیشتر از صدها تخم هستند که می توانند مدت زیادی در خاک باقی بمانند. از این رو لازم است از کشت دوباره سویا در خاک مزرعه ای که به سیست نماتد آلوده است خودداری نمایید.
ضمنا برای جلوگیری از بروز این آفات مرگبار گیاه رعایت تناوب زراعی با محصولاتی مثل غلات به شکل طولانی مدت بهترین و موثرترین روش ممکن است. به طور کلی این آفت به تدریج سبب از بین رفتن کامل گیاه سویا می شود. برای نابودی آفت نماتد می توانید از انواع نماتدکش استفاده کنید.
بیماری پوسیدگی زغالی سویا
بیماری پوسیدگی زغالی شایع ترین و دردسرساز ترین بیماری است که محصولات سویا را تهدید می کند. عامل ایجاد کننده بیماری نوعی قارچ است. میزان خسارتی که بیماری پوسیدگی زغالی به کشت سویا وارد می کند حدود نود درصد گزارش شده است.
از آسیب های این بیماری می توان به دیررس شدن گیاه، آلودگی و از بین رفتن ساقه های گیاه، آوندها و نابودی کامل گیاه جوان اشاره کرد.
در صورت بروز این بیماری، پوست بیرونی ساقه و ریشه های گیاه مشکی رنگ می شود و علت نامگذاری بیماری نیز به این خاطر است. پوسیدگی زغالی یک بیماری خاکزاد سویا شناخته می شود زیرا قارچ آن ماده ای تولید که توسط آن تکثیر یافته و زمستان گذاری می کند.
شدت بروز بیماری مذکور در مناطق با رطوبت بالا، کشت های فشرده و آبیاری غرقابی بیشتر است. برای مبارزه با این ارقام مقاوم به بیماری را خریداری نمایید. ضمنا لازم است فاصله گذاری کشت مناسب بوده و میزان رطوبت و آبیاری مدیریت شود.
از دیگر علائم بیماری پوسیدگی زغالی سویا رنگ پریده شدن برگ ها، از دست دادن شکل طبیعی برگ ها، قهوه ای شدن بافت آوندی و پیری ناگهانی گیاه می باشند. ناحیه طوقه گیاه نیز سیاه رنگ به نظر می رسد و از نمای نزدیک همه بافت آن از دانه های ریز اسکلروت پوشیده شده و در زیر بافت اپیدرمی تعداد فراوانی اسکلروت ایجاد می شود.
بوته با تشکیل اسکلروت های سیاه رنگ زیاد روی ریشه و طوقه به سادگی از بوته های سالم متمایز می شود. برای کنترل بیماری علاوه بر فراهم کردن شرایط مساعد رشد، آبیاری به موقع، پیشگیری از خشکی، تناوب با گیاهان غیر میزبان و کشت ارقام مقاوم توصیه می شود.
شایان ذکر است مدیریت شیمیایی برای این بیماری تاثیر چندانی نداشته اما برای سمپاشی هم می توانید از سمومی مثل کاربندازیم، مانکوزب یا تیوفانات متیل کمک بگیرید. ضمنا کشت برنج سبب نابودی اسلکروت ها می شود. همچنین کشت باقلا و کاهو و دیگر محصولات زمستانه که قارچ را نابود می کنند هم موثر خواهد بود.
در حال حاضر در کشور ۴ رقم نکادر، ساری، کاسپین و سویا جزو ارقام پر محصول و متحمل به پوسیدگی زغالی معرفی شده اند. جلوگیری از تنش آبی در سطح مزرعه، تناوب زراعی و کنترل بیولوژیک برای مدیریت بیماری توصیه شده است. عامل بیماری بذرزاد و خاکزاد بوده و بقای آن در خاک و بقایای گیاهی به شکل ریز سختینه ها می باشد.
از عوامل موثر در بروز بیماری می توان به تنش خشکی و گرما، حساسیت رقم تحت کشت، تاریخ کاشت، فاصله بین ردیف ها و اینوکلوم بیماری اشاره کرد.
بیماری سفیدک داخلی سویا
این بیماری نیز در گیاه سویا رایج بوده و اغلب در نواحی با رطوبت نسبتا بالاتر دیده می شود. عامل ایجاد این بیماری قارچ است. این قارچ در مراحل اولیه روی برگ های گیاه لکه های زرد و رنگ پریده ایجاد می کند. لکه های ایجاد شده به تدریج قهوه ای تا خاکستری رنگ می شوند که حاشیه های زرد رنگ دارند.
در صورت شدید شدن آلودگی غلاف بذر هم آلوده شده و بیماری به همراه بذور منتقل می شود. از علائم بیماری سفیدک داخلی سویا می تون به ریزش و پژمردگی برگ های گیاه اشاره کرد. برای جلوگیری از بروز بیماری بقایای گیاهی را حذف کرده و از سالم بودن بذور خریداری شده اطمینان یابید.
ضمنا بذرها را با آب گرم و یا قارچ کش مناسب ضد عفونی نمایید. پیشنهاد می شود هنگام بروز بیماری و مشاهده علائم اولیه از سمومی مثل متلاکسیل یا کاپتان استفاده تا آسیب های ناشی از بیماری کاسته شود.
بیماری لکه موجی سویا
این بیماری لکه های متحد مرکز قهوه ای رنگی روی برگ ها ایجاد می کند. عوامل ایجاد کننده بیماری لکه موجی آلترناریا است. این بیماری برخلاف این که سرعت رشد کمی دارد ولی سطح فتوسنتز گیاه را شدیدا کاهش داده و بهره وری گیاه سویا به صورت چشمگیری کاسته می شود.
اگر آلودگی ایجاد شده شدید باشد غلاف دور بذرها هم آلوده شده و بذور عقیم می شوند یا از بین می روند. برای جلوگیری از ابتلای گیاه سویا به این بیماری در تهیه بذور سالم دقت کنید. ضمنا سم پاشی مزرعه و بوته ها با سمومی مثل اکسی کلرور مس یا کلروتالونیل در کنترل و مهار بیماری موثر خواهد بود.
بیماری ویروس موزاییک سویا
عامل اصلی گسترش بیماری ویروس موزاییک سویا شته ها هستند. میزان خسارت وارده توسط این ویروس به صورت شدید نبوده و درصد آسیب به نوع رقم کشت شده سویا در مزرعه بستگی خواهد داشت. در صورت بروز این بیماری و ایجاد آلودگی، برگ های گیاه و بوته ها به شکل موازییکی درآمده و رنگ پریده می شوند.
ضمنا برگ ها دچار پیچ خوردگی شده و خیلی کوتاه تر از حالت معمول می شوند. به دلیل این آلودگی بذور هم سایز کوچکی پیدا کرده و اغلب قادر به جوانه زنی نیستند.
آفت شته
شته آفت دیگر برای سویا محسوب می شود. شته ها عامل اصلی پیشرفت بیماری ویروس موزاییک سویا هستند. از این رو نابودی شته با آفت کش حائز اهمیت بوده تا بیماری مذکور نیز کنترل و مهار شود.
آفت کرم غلاف خوار سویا
این آفت یکی از مخرب ترین و دردسرساز ترین آفاتی است که کشت سویا را تهدید می کند. کرم غلاف خوار سویا از تخم ها تفریخ می کند و با تغذیه از برگ های گیاه در گل و غلاف دانه های سویا نفوذ می کند. وقتی این آفت به درون غلاف نفوذ کرد مانع از تشکیل دانه و تغذیه بذرها می شود.
سرعت در مبارزه با این آفت حیاتی بوده و نباید اجازه ورود کرم غلاف خوار به درون بذور را بدهید زیرا پس از ورود مبارزه با این آفت دیگر کارساز نیست. از آنجا که نسل اول کرم غلاف خوار روی علف های هرز سکنی می گزیند کنترل و از بین بردن علف های هرز در مقابله با این آفت حائز اهمیت است.
مقابله شیمیایی هم در مبارزه با آفت کرم غلاف خوار سویا پیشنهاد می شود. برای این کار از سموم لارو کش مثل فوزالن، تیودیکارب و ایندوکساکارب استفاده کنید.
بیماری لکه ارغوانی سویا
در اثر این بیماری لکه ای قرمز تا قهوه ای رنگ، گرد یا کمی زاویه دار به قطر نیم تا ۵ میلی متر روی ساقه، دمبرگ و غلاف های سویا مشاهده می شود. لکه ها حاشیه مشخص داشته یا فاقد حاشیه هستند. بذرهای آلوده قسمت های تغییر رنگ یافته بنفش روی سطح خود دارند.
از بذور آلوده گیاهچه های چروکیده و ارغوانی می روید که بعد از یک تا دو هفته از کشت پوشش مخملی خاکستری قارچ روی برگ و ساقه های جوان مشاهده می شود. در اواخر فصل روی برگ های بزرگ لکه های زاویه ای قهوه ای رنگ ایجاد می شود.
به منظور کنترل بیماری استفاده از بذرهای سالم و ضد عفونی کردن بذور جهت جلوگیری از آلودگی گیاهچه توصیه می شود. در صورت نیاز به سم پاشی مزرعه با قارچ کش وقتی حدود ۶۰ درصد غلاف ها تشکیل شدند سم پاشی انجام شود. شخم نیز جهت زیر خاک بردن بقایای آلوده موثر خواهد بود.
بیماری سفیدک کرکی سویا
در این بیماری در ابتدا روی سطح بیرونی برگ ها لکه های سبز زاویه دار ایجاد می شود و در قسمت زیرین برگ ها، پوشش خاکستری یا بنفش کرکی که اندام های غیر جنسی قارچ هستند ایجاد می شود. لکه ها در اوایل دو تا پنج میلی متر بوده و به تدریج بزرگ می شوند و به یک سانتی متر هم می رسند.
آلودگی گیاه سبب کوچک شدن بذرها شده و بذور توسط اسپور نیز آلوده می شوند. بیماری بذرزاد می گردد. سویاهای آلوده کوتوله باقی می مانند. دانه های آلوده هم پوست چین خورده و ترک دار پیدا کرده و در سطح آن ها بار قارچ به شکل کرک خاکستری رنگ دیده می شود.
جهت کنترل بیماری استفاده از بذور سالم و بدون اسپور، شخم زدن جهت زیر خاک بردن اسپور و ضد عفونی کردن بذرها برای کاهش آلودگی توصیه می شود. افزایش فاصله کشت گیاهان در مزارع آبی، اجتناب از کشت ترکیبی سویا، ذرت و آفتابگردان، تناوب زراعی و استفاده از ارقام مقاوم از روش های دیگر مدیریت بیماری می باشند.
بیماری پوسیدگی ریشه و طوقه سویا
این بیماری نخستین بار در استان لرستان در سال ۱۳۷۷ با مقدار خسارت بیست درصد گزارش شد. عامل بیماری سبب پوسیدگی بذر و مرگ گیاهچه می شود. از علائم بیماری می توان به پوسیدگی ریشه های ثانویه، آلودگی ساقه به شکل نرم و کبودی، زرد شدن و پژمردگی برگ ها و مرگ گیاه سویا اشاره کرد.
روش مدیریت بیماری نیز شامل استفاده از زهکشی مناسب، تناوب زراعی مناسب، استفاده از ارقام مقاوم، کنترل بیولوژیک و استفاده از قارچ کش ها می باشد. در حال حاضر رقم کوثر به عنوان رقم مقاوم به فیتوفترا و زودرس در کشور معرفی شده است.
شایان ذکر است این بیماری در مرحله کوتیلدون گیاه سویا را زیر خاک یا بعد از ظهور از خاک از بین می برد. علائم بیماری در مواردی شامل ایجاد لکه های قهوه ای روی کوتیلدون گیاهچه می باشد که منجر به عدم خروج گیاهچه از خاک می گردد.
در مواردی نیز لکه های قهوه ای ایجاد شده در قسمت هیپوکوتیل گیاهچه روییده از سطح خاک تا مرحله ۲-۴ برگی حقیقی بوده و با لهیدگی طوقه موجب از بین رفتن آن می شود. از سویی وجود علف های هرز در مزرعه تحت کشت سویا و رقابت آن ها با گیاه سویا می تواند کاهش محصول را به دنبال داشته باشد.
برای کنترل علف هرز استفاده از علف کش توصیه می شود. شدت بیماری با کاربرد علف کش تری فلورالین ارتباط معنی داری دارد. برای مدیریت بیماری استفاده از ارقام مقاوم، ضد عفونی کردن بذور با قارچ کش های سیستمکی مثل تیابندازول، حفظ تعادل گیاه و کاشت سویا در زمین با زهکش مناسب توصیه می شود.
دقت کنید در خاک های با کمبود نیتروژن، کلسیم، فسفر، آهن و منیزیم این بیماری بیشتر دیده می شود.
منبع : آرگا
