دیه یا خون بها یکی از قوانین اسلام محسوب می شود که به سبب کشتن انسان یا نقص عضو به فردی که صدمه دیده است یا بازماندگان مقتول پرداخته خواهد شد. برخی اوقات پرداختن دیه از بیت المال انجام می شود که این نحوه پرداخت، دارای شرایط خاصی می باشد.
قوانین پرداخت دیه از بیت المال
هرگاه در جنایت های عمدی به علت مرگ یا فرار ، دسترسی به فرد مرتکب امکان پذیر نباشد یا مرتکب مالی وجود نداشته باشد در این صورت پرداختن دیه از بیت المال انجام می شود. در مطالب قبلی مجازات کتک زدن همسر و مراحل طلاق از طرف زن و طلاق توافقی را مورد بررسی قرار دادیم در ادامه این مطلب نحوه پرداختن دیه از بیت المال را مورد بررسی قرار خواهیم داد.
در چه مواردی پرداختن دیه از طریق بیت المال انجام می شود ؟
۱. عدم شناسایی کردن قاتل یا کشته شدن مقتول بر اثر شلوغی
بنابر ماده ۴۸۷ قانون مجازات اسلامی که در سال ۱۳۹۲ تصویب شده است “اگر شخصی به قتل برسد و قاتل نیز شناخته نشود یا قاتل بر اثر ازدحام کشته شود دیه از طریق بیت المال قابل پرداخت می باشد.”
۲. نداشتن تمکن مالی مرتکب یا عاقله وی در قتل خطا محض
در قانون ۴۷۰ مجازات اسلامی که در سال ۱۳۹۲ تصویب شده است “در صورتی که فرد مرتکب دارای عاقله نباشد یا عاقله وی به دلیل نداشتن تمکن مالی نتواند دیه را در مهلتی که مقرر شده است بپردازد دیه از طریق دولت پرداخت می شود.”
۳. فرار یا مرگ قاتل عمدی
بنا بر ماده ۴۳۵ قانون مجازات اسلامی که در سال ۱۳۹۲ تصویب شده است “هرگاه در جنایت عمدی به علت فرار یا مرگ دسترسی به مرتکب در خصوص قتل عمد امکان پذیر نباشد ولی دم می تواند دیه را از عاقله دریافت کند و در صورت نبود عاقله یا نداشتن تمکن آن ها دیه از طریق دولت پرداخت می شود.”
۴. مرگ یا فرار مرتکب در خطای محض یا جنایت شبه عمد
بنابر ماده ۴۷۴ قانون مجازات اسلامی که در سال ۱۳۹۲ تصویب شده است “در جنایت های شبه عمد در صورتی که به دلیل فرار یا مرگ به مرتکب دسترسی وجود نداشته باشید دیه از مال وی گرفته خواهد شد و در صورتی که مال فرد مرتکب کفایت نکند دیه را بیت المال می پردازد.”
بنابر ماده ۴۷۵ قانون مجازات اسلامی که در سال ۱۳۹۲ تصویب شده است “در جنایت خطا محض پرداخت دیه بر عهده فرد مرتکب می باشد و اگر به علت فرار یا مرگ به مرتکب دسترسی نباشد دیه از مال و اموال وی انجام می شود و در صورتی که فرد مرتکب اموالی نداشته باشد دیه را بیت المال می پردازد.”
۵. ارتکاب قتل توسط مامور
بنابر ماده ۴۷۳ قانون مجازات اسلامی که در سال ۱۳۹۲ تصویب شده است ” هر گاه ماموری در اجراء وظایف قانونی خود عملی را مطابق با مقررات انجام دهد و این عمل باعث صدمه بدنی یا فوت فردی شود پرداختن دیه بر عهده بیت المال می باشد.” همچنین در تبصره این ماده ذکر شده است “هرگاه فردی با علم به خطر وارد مناطق ممنوعه نظامی شود و بر اساس مقررات آن فرد مورد هدف گلوله قرار بگیرد ضمان ثابت نمی باشد ولی اگر از ممنوعه بودن آن مکان آگاهی نداشته باشد پرداختن دیه بر عهده بیت المال می باشد.”
۶. مرتکب شدن قتل نسبت به مهاجم دیوانه توسط مدافع
بنابر تبصره ۳ ماده ۱۵۶ قانون مجازات اسلامی که در سال ۱۳۹۲ تصویب شده است ” کشتن مهاجم مجنون از سوی مدافع مشروع باعث پرداختن دیه از بیت المال می شود و در موارد دفع مشروع نیز دیه ساقط می باشد.”
۷. موارد علم اجمالی به مرتکب شدن جنایت و ایجاد شبهه محصوره برای قاضی
بنابر ماده ۴۷۷ قانون مجازات اسلامی که در سال ۱۳۹۲ تصویب شده است ” در موارد علم اجمالی به مرتکب شدن جنایت توسط یک یا دو نفر یا چند نفر معین در صورت وجود لوث بر برخی از طرفین علم اجمالی بر طبق موارد قسامه در این باب عمل خواهد شد و در صورت نداشتن وجود لوث صاحب حق می تواند از متهمان درخواست سوگند نماید که اگر همه آن ها سوگند یاد کنند در خصوص قتل ، دیه را بیت المال می پردازد و در موارد غیر قتل نیز دیه به نسبت مساوی از متهمین دریافت خواهد شد.”
۸. پرداختن نصف دیه زن توسط بیت المال
اگر مردی یک زن را به قتل برساند و خانواده مقتول بخواهند قصاص نمایند باید نصف دیه مرد را پرداخت نمایند و اگر خانواده وی توانایی پرداخت نداشته باشند در صورت اجازه قاضی پرداخت دیه بر عهده دولت می باشد و بعد از پرداخت دیه قصاص بر مقتول جاری خواهد شد.
۹. گاهی اوقات دیه مقتول از طرف بیت المال به ورثه اش پرداخت می شود و پرداختن دیه از طریق بیت المال در شرایط خاص انجام می شود که طبق ماده ۵۸ قانون مجازات اسلامی ” هر گاه در اثر اشتباه قاضی در تطبیق حکم بر مورد خاص ضرر معنوی و مادی متوجه فردی باشد که در مورد ضرر مادی در صورت اشتباه ، مقصر طبق قانون اسلامی ضامن است در غیر این صورت خسارت باید به وسیله بیت المال جبران گردد.
۱۰. هرگاه در اثر اشتباه قاضی در تشخیص موضوع یا حکم ” شخصی بی گناه محکوم به مرگ شود یا آن شخص متحمل خسارت بدنی شود دیه قتل یا جراحت بر عهده بیت المال می باشد. خطای قاضی می تواند به علت این باشد که وی شرایط قضاوت کردن را ندارد یا وی بر خلاف سنت و کتاب حکم کرده است.
۱۱. اگر جسد شخصی در جاده یا اتوبان پیدا شود و بعد از بررسی بدست آید که آن فرد در اثر تصادف کشته شده است و تلاش مراجع قضایی و انتظامی برای شناسایی مقصر بدون نتیجه بماند در این صورت ورثه مقتول می توانند دیه را از بیت المال دریافت نمایند.
۱۲. در مواردی که عبور کردن عابر پیاده از مکانی ممنوع باشد و اگر آن فرد از آن مکان عبور نماید و راننده ای با سرعت مجاز در حرکت باشد و وسیله وی نقص فنی نیز نداشته باشد و راننده با عابر پیاده تصادف نماید و وی فوت شود در این مورد راننده هیچ مسئولیتی در مورد پرداخت دیه نخواهد داشت و در خصوص پیدا شدن این جسد دیه به ورثه وی باید از طریق دولت پرداخت شود.
در این مطلب شرایط پرداخت دیه از بیت المال را مورد بررسی قرار دادیم که امیدواریم این مطلب مورد توجه شما همراهان عزیز و همیشگی مجله آرگا قرار بگیرد.
منبع : آرگا
