در طی تاریخ سلطه بر اماکن مقدس منجر به جنگ های خونینی بین پیروان مذاهب مختلف شده است. نمونه ای از آن جنگ های صلیبی است که بین مسیحیان و مسلمانان بر سر دستیابی به بیت المقدس و اماکن مذهبی مورد تقدس دو گروه اتفاق افتاد. در ادامه اطلاعات بیشتری در اینباره کسب خواهید کرد.
تاریخچه ای کوتاه از جنگ های صلیبی
جنگ های صلیبی به مجموعه نبردهای مذهبی بین دو گروه مسیحیان و مسلمانان اطلاق می شود که عموما به منظور تسخیر مکان های مذهبی مورد تقدس دو گروه اتفاق افتاده است. در طی تاریخ سلطه بر بیت المقدس و اماکن مذهبی منجر به جنگ های خونینی بین پیروان مذاهب مختلف شده که جنگ های صلیبی نمونه ای از این نبردهای خشونت بار محسوب می شود.
در مجموع بین سال های ۱۰۹۶- ۱۲۹۱ حدود دویست سال این جنگ ها به طول انجامید. این نبردهای خونین و بیرحمانه مسیحیان اروپایی را به بازیگران اصلی عرصه جنگ بر سر اراضی خاورمیانه تبدیل نمود. در ادامه با تاریخچه کوتاهی از جنگ های صلیبی آشنا می شوید.
چگونگی شروع نبردهای صلیبی
در اواخر قرن یازده، اروپای غربی به عنوان قدرتی سرنوشت ساز پدیدار شد. با این حال، تمدن این منطقه نسبت به تمدن های بزرگ مدیترانه مانند امپراطوری بیزانس، افریقای شمالی و امپراطوری اسلامی خاورمیانه پیشرفته نبود. در این زمان امپراطوری بیزانس با حمله ترک های سلجوقی، قسمت بسیاری از قلمرو اش را از دست داد.
از این رو وی مامورانی را در سال ۱۰۹۵ به سوی پاپ دوم روانه تا در برابر تهدید ترک ها، سپاهی برای کمک به او در اختیارش قرار دهد. علیرغم تنش روابط بین مسیحیان در شرق و غرب برای مدت های طولانی ولی خواسته امپراطور الکسوس اول موقعی مطرح شد که این روابط بهبود یافته بود.
پاپ در همان سال با فراخوانی شورای کلرمونت در جنوب فرانسه از مسیحیان خواست که خود را برای نبرد آماده کنند و به امپراطور بیزانس در آزادسازی سرزمین مقدس کمک نمایند. این فراخوان نقطه شروع نبردهای صلیبی شد. درخواست پاپ اوربان با استقبال غیرمنتظره ای از طرف شهروندان عادی و نخبگان نظامی مواجه شد.
افرادی که به این نبرد پیوستند، صلیبی را به عنوان نماد کلیسا به گردن شان آویختند. و بدین گونه جنگ های صلیبی شروع شد.
علت های مستقیم نبردهای صلیبی
- نخستین علت مستقیم نبردهای صلیبی، پیشتازی ترک های سلجوقی بود.
- دومین علت مستقیم نبردهای صلیبی، تضعیف خطرناک پادشاهی بیزانس بود.
- سومین علت مستقیم نبردهای صلیبی، احساس جاه طلبی شهرهای ایتالیایی نظیر پیزا، ونیز و … بود که قصد داشتند دامنه قدرت تجاری شان را گسترش دهند.
نبردهای صلیبی اول
در اوت سال ۱۰۹۶ چهار لشکر صلیبی ها متشکل از نیروهای نواحی مختلف اروپای غربی روانه امپراطوری بیزانس شدند. گروه سازمان نیافته ای از روستایی ها و شوالیه ها تحت فرماندهی راهبی به اسم پیتر قبل از دیگران به راه افتادند. نبرد این گروه به نبرد صلیبی عوام مشهور است.
در ابتدای اوت، لشکر پیتر با نادیده انگاشتن توصیه الکسوس مبنی بر منتظر ماندن گروه جهت پیوستن دیگر صلیبی ها به آنان، از تنگه بوسفر عبور کردند. نخستین درگیری مهم بین صلیبیون و مسلمانان در این زمان روی داد. نیروهای ترک مهاجمان اروپایی را در این جنگ در هم نوردیدند.
در همین سال گروه دیگری از صلیبی ها دست به قتل عام یهودیان در روستاهای کنار رودخانه راین آلمان زده و این موضوع خشم مردم را برافروخت. کشتار یهودیان بحران جدی در روابط مسیحیان و یهودیان ایجاد کرد. هنگامی که چهار لشکر صلیبی ها به شهر قسطنطنیه رسیدند، الکسوس مصر بود که فرماندهان آنان، سوگند وفاداری یاد کرده و حاکمیت وی را در صورت بازپس گرفتن اراضی از دست ترک ها، به رسمت بشناسند.
تمام فرماندهان به جز یک نفر به اسم بوهموند سوگند وفاداری یاد کردند. در سال ۱۰۹۷ صلیبیون و متحدان بیزانسی خود به پایتخت سلجوقی در آناتولی حمله کردند. این شهر در اواخر ژوئن این سال به تصرف صلیبیون درآمد.
نبردهای صلیبی دوم
پس از جنگ صلیبی اول و تصرف سرزمین های بسیاری مانند اورشلیم، آناتولی و … بیشتر صلیبیون با رسیدن به اهداف خود به منزل بازگشتند. افرادی که باقی ماندند برای اداره فتوحات شان ، شهرهای صلیبی را در اودسا، اورشلیم، انطاکیه و .. بنا نهادند. شهرهای صلیبی توسط قلعه های نفوذ ناپذیر محافظت می شد و تا سال ۱۱۰۳ بزرگترین قدرت ناحیه به شمار می رفتند.
نیروهای مسلمان از سال ۱۱۰۳ در جنگ با مسیحیان بازپس گیری این سرزمین ها را شروع کردند. سردار مسلمان و فرمانروای موصل به اسم نورالدین رنگی، اودسا را در سال ۱۱۴۴ تصرف نمود. فتح اودسا سبب از دست دادن شهر شمالی صلیبیون شد. با رسیدن خبر سقوط اودسا، اروپایی ها آشفته شده و رهبران مسیحی غربی مردم را برای شروع جنگی دیگر فراخواندند.
در سال ۱۱۴۷ نبرد صلیبی دوم به رهبری لویی هفتم پادشاه فرانسه و کنراد سوم پادشاه آلمان شروع شد. اکتبر این سال نیروهای کنراد توسط ترک ها مغلوب شدند. بعد از این که لویی و کنراد سپاهیان خود را در اورشلیم جمع آوری نمودند، تصمیم گرفته با لشکری پنجاه هزار نفره به دژ سوری در شهر دمشق یورش ببرند.
از این رو حاکم دمشق به اجبار از نورالدین رنگی در موصل تقاضای کمک نمود. نیروهای مسلمان شکست سنگینی به صلیبیون وارد نموده و جنگ صلیبی دوم قاطعانه خاتمه یافت. نورالدین در سال ۱۱۵۴ دمشق را به قلمرو اش اضافه نمود.
نبردهای صلیبی سوم
بعد از چندین تلاش پی در پی، مسیحیان اورشلیم برای محاصره مصر، نیروهای نورالدین قاهره را در سال ۱۱۶۹ فتح کردند و لشکر صلیبی را به ترک این شهر وادار نمودند. بعد از مرگ نورالدین در سال ۱۱۷۴ فتوحات بیشتری صورت گرفت. و در سال ۱۱۸۷ با لشکرکشی به سوی اورشلیم، بخش بزرگی از قلمرو مسلمانان باز پس گرفته شد.
خشم ناشی از این شکست ها منجر به نبرد صلیبی سوم به فرماندهی امپراطوری روم، پادشاه فرانسه و پادشاه انگلیس شد. امپراطور روم قبل از رسیدن سپاهیانش در آناتولی غرق شد. در سال ۱۱۹۱ نیروهای پادشاه انگلیس در نبرد آرسوف، تنها جنگ جدی نبردهای صلیبی سوم، سپاه مسلمانان را شکست دادند.
به این ترتیب سلطه مسیحیان مجددا برقرار شد. و در سال ۱۱۹۲ بین رهبران مسیحیان و مسلمانان قرارداد صلح امضا شد که طبق آن پادشاهی اورشلیم دوباره از سر گرفته شده و نبرد صلیبی سوم پایان یافت.
نبردهای صلیبی چهارم
اگرچه پاپ سوم برای جنگ صلیبی جدید فراخوان داد ولی تنش بر سر قدرت در بین اروپایی ها و امپراطوری بیزانس، توجه صلیبیون را از سرزمین های مقدس به حذف الکسوس سوم (امپراطور بیزانس ) و به قدرت رساندن برادر زاده او، الکسوس چهارم در سال ۱۲۰۳ معطوف نمود.
تلاش های الکسوس چهارم برای تسلیم کلیسای بیزانس به روم با مخالفت جدی روبرو شد و او پس از کودتایی در ابتدای ۱۲۰۴ برکنار به صورت مشکوکی خفه شد. صلیبیون در واکنش به این اتفاق، به قسطنطنیه اعلام جنگ نموده و نبرد صلیبی چهارم با سقطو این شهر و خونریزی بی رحمانه پایان یافت.
نبردهای صلیبی پایانی
در ادامه قرن سیزده، چندین نبرد صلیبی دیگر نیز روی داد که این بار آنچنان متوجه سرنگونی مسلمین در سرزمین های مقدس نبوده لکه نبرد با دشمنان دیرینه باورهای مسیحی را سرلوحه کارش قرار داده بود. از سال ۱۲۰۸- ۱۲۲۹ نبرد صلیبی با هدف ریشه کن کردن فرق بدعت آمیز مسیحی اتفاق افتاد.
ضمنا نبردهای صلیبی بالتیک منتهی به نابودی کافرکیشان در این ناحیه شد. گفتنی است نبرد صلیبی کودکان در سال ۱۲۱۲ روی داد. در طول این نبرد هزاران کودک سوگند یاد کرده که راهی شهر اورشلیم گردند. هر چند این راهپیمایی نبرد صلیبی نامیده شده ولی اکثر تاریخدانان آن را یک نبرد صلیبی واقعی ندانسته و کارشناسان هم در تشکیل گروه کودکان تردید دارند.
به هر روی این گروه هرگز به سرزمین مقدس دست نیافتند. نبرد صلیبی پنجم در سال ۱۲۱۶ روی داد. صلیبی ها از راه خشکی و دریا به مصر یورش برده ولی در سال ۱۲۲۱ به دست مسلمانان به رهبری ملک الکامل شکست خوردند. در نبرد صلیبی ششم، در سال ۱۲۲۹ امپراطور روم، توسط مذاکره با الکامل موفق شد کنترل اورشلیم را به شکل صلح آمیز در اختیار مسیحیان قرار دهد.
یک دهه بعد این قرارداد صلح منقضی شد و مسلمین دوباره بر اورشلیم تسلط یافتند. از سال ۱۲۴۸- ۱۲۵۴ پادشاه فرانسه به مصر لشکر کشی نمود. این نبرد به نبرد صلیبی هفتم معروف شد و نتیجه آن شکست پادشاه فرانسه لویی بود.
پایان نبردهای صلیبی
در سال ۱۲۹۱ شهر عکا به تسلط دودمان مسلمان مملوک درآمد. دودمان مملوک گروهی از پادشاهان ترک بودند که مدت زیادی بر شام و مصر پادشاهی می کردند. مورخین تصرف این شهر به دست مملوک ها را پایان نبردهای صلیبی می دانند. هر چند کلیسا پس از سال ۱۲۹۱، نبردهای صلیبی جزئی با هدف بیرون راندن مسلمین از سرزمین های تصرف شده سازماندهی نمود ولی با ظهور اصلاحات و در ادامه آن کاهش قدرت پاپ در قرن ۱۶، این تلاش ها با استقبال مردم مواجه نشد.
نبردهای صلیبی چه پیامدهایی داشتند؟
نبردی که حدود دویست سال به طول انجامید مسلما نابودی و کشته های بسیاری برجای نهاد و این بدترین پیامد نبرد برای هر دو طرف به شمار می رود. البته در برابر اثرات منفی نبردهای صلیبی، پیامدهای مثبتی هم که داشت که از جمله آن ها می توان به توسعه تجارت و حمل و نقل در سراسر اروپا و شکل گیری تمدن غرب اشاره کرد.
این نبردها تقاضای بسیاری برای تامین ملزومات جنگی و حمل و نقل داشته که به کشتی سازی و تولید مایحتاج مختلف ختم شد. پس از نبردهای صلیبی، علاقه به سفر و یادگیری علوم جدید در اروپا گسترش پیدا کرد. همچنین ذهنیت مردم اروپا نسبت به اسلام و مسلمان اصلاح شد و به تمدن عظیم اسلامی و آموزه های انسانی آن پی بردند.
بسیاری از تاریخ شناسان عقیده دارند این نبردها راه را جهت ظهور رنسانس هموار نمود. از نگاه مسلمانان، صلیبی ها، افرادی بی اخلاق و خون ریز بودند و قتل عام بیرحمانه مسلمین، یهودیان، و گروهای غیر مسیحی توسط آن ها سبب تنفر پیروان دیگر ادیان نسبت به صلیبیان شد.
بدون شک، نبردهای خشونت بار و بی رحمانه صلیبی ها تاثیر قابل توجهی بر خاورمیانه و ملت های اروپای غربی نهاد. حتی آثار این نبردها را می توان امروزه در مناسبات سیاسی و دیدگاه های فرهنگی ممالک اسلامی و غربی مشاهده نمود.
در صورت تمایل برای آشنایی با تفاوت فرقه های مسیحیت و دانستنی های علمی تاریخی جالب روی لینک ها کلیک کنید.
منبع : آرگا