شناخت عملکرد اتوکلاو و بررسی اجزای مختلف آن

به طور کلی اتوکلاو وسیله ای برای استریل کردن ابزار پزشکی و آزمایشگاهی در فشار و دمای بالا است که معمولا با استفاده از بخار آب انجام خواهد شد. در واقع دستگاه اتوکلاو یک محفظه فشار محسوب می شود که در عملکرد آن از بخار اشباع شده به منظور افزایش دما برای استریلیزاسیون استفاده می شود.

آشنایی با عملکرد اتوکلاو

بهتر است بدانید که اتوکلاو امروزه در کاربرد های پزشکی برای انجام استریلیزاسیون و در صنایع شیمیایی برای به عمل آمدن پوشش ها و واکنش لاستیک سنتز هیدروترمال مورد استفاده قرار می گیرد. امروزه از این دستگاه در آزمایشگاه های میکروبیولوژی، مراکز بهداشتی، کلینیک و مطب های دندانپزشکی استفاده می شود. همچنین یک روس سریع و موثر برای استریل سازی پک های پارچه ای وسایل جراحی و پارچه ها خواهد بود.

در واقع اتوکلاو را می توان دستگاهی دانست که برای سترونسازی به کار می رود. سترونسازی به معنای نابودی یا حذف تمامی اشکال حیات میکروبی شامل اسپورها در مواد غیر متحرک از طریق روش های فیزیکی، شیمیایی یا با استفاده از بخار خواهد بود. توجه داشته باشید که کلمه Sterilizer برگرفته از واژه لاتین Sterilis به معنای فاقد میوه و بار است و تاکید فصل صرفا بر روی اتوکلاو هایی است که به صورت گسنرده در مراکز عمومی بهداشت، آزمایشگاه های بالینی و تحقیقاتی مورد استفاده قرار می گیرند.

همانطور که می دانید استریلیزاسیون به عنوان گروه از فرآیند های مرتبط بسیار مهم برای انجام خدامات بهداشتی اعم از استریلیزاسیون مواد، محیط کشت و دستگاه ها بر اسا شرایط سخت گندزدایی در نظر گرفته شود. به طور کلی فرآیند های دستیابی به شرایط استریل در مواد غیر متحرک به ترتیب شامل تمیز کردن، آلودگی زدایی، بررسی و نظارت، استریلازیون، تحویل مواد و لوازم، ذخیره سازی و آماده سازی خواهد بود.

اجزای اصلی اتوکلاوها:

دستگاه های اتوکلاو در واقع دارای ساختار و اجزای پیچیده ای هستند که هر کدام وظایف متفاوتی را بر عهده دارند. در ادامه سعی داریم تا به بیان اجزای اصلی این دستگاه پرکاربرد بپردازیم:

چمبر: محلی است که اغلب وسایل را درون آن قرار می دهند و عمل استریل سازی در آن صورت خواهد گرفت.

المنت: در برخی از این دستگاه ها المنت دور چمبر پیچیده و با ایجاد حرارت باعث تبدیل آب به بخار می شود.

مولد بخار: همچنین در برخی اتوکلاو ها مولد بخار وجود دارد که آب را به بخار تبدیل و به چمبر تزریق خواهد کرد.

شیر برقی: بر اساس نوع اتوکلاو شیر برقی آن متفاوت خواهد بود. این بخش دستگاه عمدتا عمل باز و بسته کردن مجاری و منافذ مختلف دستگاه را در طول مختلف یک سیکل بر عهده دارد.

مخزن آب: این مخزن به منظور ذخیره آب لازم برای استریل کردن مواد داخل دستگاه اتوکلاو لازم است.

سنسور دما: یک ابزار مکانیکی محسوب می شود که میزان فشار بخار را در محفظه استریلیزاسیون و در فضای بیرونی نشان می دهد.  همچنین مقادیر را به منظور کنترل به برد دستگاه ارسال می کند.

کندانسور: کندانسور به صورت یک میله فلزی و مارپیچ است که بخارات با عبور از آن به مایع تبدیل می شوند و به درون مخزن آب مصرفی می ریزند.

برد الکتریکی: در این قسمت تمامی عملیات پردازش و کنترل دستگاه و همچنین صدور فرمان ها به شیر های برقی انجام خواهد شد.

ترموستات ایمنی: معمولا برای ایمنی الکتریکی بیشتر سیستم ترومستات جهت قطع برق مورد استفاده قرار می گیرد.

شیر اطمینان: همچنین برای ایمنی بیشتر سیستم شیر اطمینان در آن تعیین شده تا در صورتی که فشار از حد آستانه بالاتر روند وارد عمل شده و باعث تخلیه بخارها خواهد شد.

نگهدارنده سینی: این نگهدارنده در عملکرد اتوکلاو درون چمبر قرار داده می شود و ابزار استریل را بروی آن می چینند.

درب اتوکلاو: درب دستگاه در واقع محفظه استریلیزاسیون را از محیط خارج جدا می کند. همچنین مجهز به ابزاری است که در زمان بالا رفتن فشار داخل محفظه از باز شدن درب دستگاه جلوگیری می کند.

فن: فن ها در برخی از انواع اتوکلاو ها به منظور خنک سازی سیستم داخلی دستگاه مورد استفاده قرار می گیرند.

موارد استفاده از دستگاه اتوکلاو:

به صراحت می توان گفت که تمام مواد غیرعفونی و عفونی آلوده شده با عوامل بیولوژیک شامل بقایای نمونه محیط کشت تلقیح شده، پاتوژن های رشد کرده، سلول های گیاهی، حیوانی و انسانی، مواد آلوده به مدفوع انسان یا حیوانات و حتی محصولات خونی انسان و حیوان قابل اتوکلاو خواهند بود.

البته دقت داشته داشته باشید موادی مانند داروی سرطان زا، رادیو ایزوتوپ ها، مواد شیمیایی قابل تبخیر، مواد شیمیایی سمی و یا هر ماده خطرناک دیگری که امکان دارد در اثر حرارت تبخیر و انتشار پیدا کنند قابل اتوکلاو نخواهند بود. به عبارتی می توان گفت تمامی مواد قابل اشتعال، خورنده و واکنش پذیر، سمی و دارای مواد رادیواکتیو نباید اتوکلاو شوند.

عملکرد تمامی اتوکلاو ها:

توجه داشته باشبد که در عملکرد اتوکلاو ها در ابتدا آب از طریق منبع اصلی به بخار تبدیل می شود که این تبدیل آب به بخار به دو صورت کاملا مجزا انجام خواهد گرفت:

در یک روش آب مستقیما به داخل چمبر یا همان مخزن دستگاه می ریزد. سپس توسط المنتی که دور چمبر پیچیده شده گرم می شود در نهایت در ۱۰۰ درجه سانتی گراد به بخار تبدیل خواهد شد. اما در روش دوم به خاطر اینکه سیستم تولید بخار کاملا جداگانه است مزیت های زیادی نسبت به روش اول خواهد داشت.

پس از تبدیل آب به بخار مرحله افزایش دما یا Heating آغاز می شود و به تدریج با بسته شدن محیط توسط شیر های برقی بر اساس قانون گاز ها یا افزایش دما، درصد فشار نیز افزایش می یابد. به تدریج با رسیدن دما به مقدار تعیین شده  و رسیدن فشار به ۲.۲ یا ۱.۲ مرحله استریل سازی آغاز خواهد شد.

در انتهاب سیکل یا چرخه استریل نیز بخار به کندانسور رفته و در اثر فرآیند میعان به آب تبدی می شود. سپس به مخزن آب مصرفی می ریزد و از این طریق در انتهای کار مرحله خشک کن یا Drying انجام می گیرد. حال تمامی مواد و وسایل استریل شده اند و آماده خروج از دستگاه هستند.

نکات ایمنی در دستگاه اتوکلاو:

بهتر است بدانید رعایت نکات ایمنی که در ادامه بیان کرده ایم به شما کمک می کند تا عملکرد بهتری از دستگاه را مشاهده کنید:

حتما یک برنامه برای پیشگیری از مخاطرات شامل بازرسی منظم محفظه ها، درب ها و کنترل آن ها در نظر بگیرید.

برای جلوگیری از مشکلات حتما مسئولیت نصب و مراقبت روزمره اتوکلاو را به افزایش آموزش دیده بسپارید.

توصیه می شود که هنگام کار با دستگاه حتما از دستکش مقاوم به حرارت و عینک محافظ استفاده نمایید.

بخار تولید شده بایستی کاملا اشباع و فاقد هر گونه مواد شیمیایی که باعث آسیب وسایل استریل می شود، باشد.

به هیچ وجه پیچ های محکم کننده درب را هنگام کار دستگاه شل و سفت نکنید.

هرگز هنگام روشن بودن دستگاه اقدام به گذاشتن، خارج کردن و یا تمیز کردن وسایل نکنید.

بهتر است به منظور پیشگیری از ایجاد رسوب از آب مقطر برای دستگاهتان استفاده کنید.

دقت داشته باشید که سطح آب دستگاه نباید از انتهای پایین محفظه بخار افزایش یابد.

مواد آلوده و تمامی وسایلی که می خواهید استریل کنید به صورت جداگانه و با استفاده از دستگاه های متفاوت اتوکلاو کنید.

توصیه می شود پیج های درب دستگاه را محکم ببندید. برای این کار بایستی پیچ های روبه رویی همزمان بسته شوند تا درب دستگاه به صورت یکنواخت مخکم شده و بخار آب از آن بیرون نیاید.

همچنین در ادامه پیشنهاد می شود با کلیک بر روی لینک های مقابل با مطلب کاربرد بخارشوی ها نیز آشنا شوید.

منبع : آرگا