امروزه پیشرفت علم به کمک بسیاری از زوجین نابارور آمده است و راه های مختلفی را از لقاح خارج از رحم گرفته و اهدای تخمک را در اختیار آنان قرار می دهد تا لذت پدر و مادر شدن را بچشند. یکی از بهترین راه ها برای زوج هایی که به دلیل نداشتن تخمک، امکان باروری ندارند، اهدای تخمک است. این روش در بسیاری از کشورها پذیرفته شده است، اما در اغلب کشورهای اسلامی به دلیل مسائل اخلاقی استفاده از نطفه های اهدا شده، به موضوعی چالش برانگیز تبدیل شده است. بر همین اساس در این مقاله حکم شرعی اهدای تخمک به طور کامل مورد بررسی قرار خواهد گرفت.
منظور از اهدای تخمک چیست؟
در سال های قبل زمانی که زوجین برای بچه دار شدن اقدام می کردند و نتیجه برای آن ها حاصل نمی شد، یا به شرایط بی فرزندی عادت می کردند یا جدا می شدند. علاوه بر این ممکن بود فرزند شخص دیگری را به عنوان فرزند خود بزرگ کنند. در برخی موارد، دلایل ناباروری به گونه ای نیست که با تجویز دارو یا شیوه های پیشرفته درمان ناباروری بتوان آن ها را حل کرد. به عنوان مثال برخی از زنان به علت سن بالا، یائسگی زودرس و دیگر اختلالات، علی رغم سالم بودن اعضای باروری به خاطر نداشتن تخمک از امکان باروری به طور کامل محروم هستند. در این افراد تنها راه باروری، دریافت تخمک اهدایی از یک داوطلب زن است.
در فضای آزمایشگاه تخمک اهدایی توسط اسپرم های مرد که همسر گیرنده تخمک است، لقاح می یابد. به همین خاطر جنین حاصله از این لقاح به رحم زن بارور منتقل می شود. اهدای تخمک قسمتی از پروسه کمک باروری است که طی آن یک زن که تخمک نابارور دارد از زنی که به طور معمول سن کمتر از ۳۳ سال دارد، تخمک سالم دریافت می کند. او با روش ivf در یک محیط آزمایشگاهی از طریق اسپرم همسر خود بارور شده و تشکیل جنین می دهد. سپس این جنین در رحم او کاشته می شود تا دوران بارداری طی شود.
روند اهدای تخمک چگونه انجام می شود؟
اهدای تخمک چند مرحله دارد. به طور معمول نخستین قدم در این پروسه مربوط به مشاوره های جسمی و روانی و صحبت در مورد اقداماتی است که باید صورت بگیرند. زوجین باید آماده شوند و این صحبت در خصوص نوع چالش هایی است که آن ها در این دوران می گذرانند. بعد از مشاوره و آماده شدن برای پروسه اهدای تخمک، باید شخص اهدا کننده را با کمک شرکت های تسهیلگر درمان ناباروری یا مرکز بهداشت باروری به طور مستقل انتخاب کنید. سپس باید چرخه های قاعدگی شخص اهدا کننده و شخص گیرنده برای دستیابی به بهترین نتیجه ممکن با هم هماهنگ شوند.
بعد از انجام همگام سازی چرخه ها نوبت به پاکنچر یا بازیابی تخمک می رسد و با استفاده از یک پروب یا کاوشگر هدایت سونوگرافی به خوبی انجام می شود. در روزی که بازیابی تخمک انجام می شود، پدر نمونه اسپرم می دهد تا عمل لقاح هر چه سریع تر انجام می شود. به طور معمول پس از سه روز جنین آماده است تا به رحم گیرنده انتقال پیدا کند. به طور کلی روند اهدای تخمک به شکل زیر است:
- در این شرایط یکی از گزینه های پزشکی پیش روی افراد، مراجعه به بانک تخمک اهدایی و استفاده از تخمک های اهدایی توسط دیگر زنان است. با این توضیح خانم هایی که از لحاظ شرعی و قانونی دارای شرایط هستند، در کلینیک های قانونی مربوط به درمان باروری و نازایی اقدام به اهدای تخمک می کنند.
- بعد از طی کردن پروسه پزشکی، تخمک اهدایی بارور، با اسپرم همسر زوجه نابارور ترکیب شده و عمل لقاح در بسترهای کشت پزشکی و محیط آزمایشگاهی انجام می شود. سپس جنین، در رحم زوجه نابارور قرار می گیرد و با طی شدن لانه گزینی و دوره بارداری فرزند به دنیا خواهد آمد.
حکم شرعی اهدای تخمک چیست؟
در بین کشورهای مسلمان، استفاده از فناوری های کمک باروری روز به روز در حال رایج شدن است. به همین خاطر هیچ نوع محدودیتی برای یک زوج متاهل نابارور وجود ندارد که نتوانند درمان های باروری مورد نیاز خود را پیگیری کنند. از سوی دیگر، مسئله اهدای نطفه در دین اسلام هنوز یک مسئله بحث برانگیز محسوب می شود. اختلافات چشمگیری بین عقاید مسلمانان سنی و شیعه در خصوص این موضوع وجود دارد. در صورتی که مکتب فکری اهل سنت استفاده از شخص ثالث را در پروسه تولید مثل کاملا ممنوع اعلام کرده است. قوانین مربوط به نطفه در مکتب شیعه انعطاف پذیرتر است. به همین خاطر بحث های زیادی در خصوص اهدای اسپرم وجود دارد به گونه ای که این عمل در همه مکاتب اسلامی ممنوع است.
شرایط لازم برای دریافت تخمک اهدایی
شرایط لازم جهت دریافت تخمک اهدایی، سؤال بیشتر زنان متأهل ناباروری است که قصد دارند با استفاده از تخمک های اهدایی و طی پروسه پزشکی باردار شوند. این شرایط در ادامه آورده شده است:
- پیش از ذکر شرایط، باید بدانید در نظام حقوقی ایران، در خصوص اهدای جنین به زوجین نابارور، قانون و آیین نامه اجرایی تصویب شده و قانون گذار تا زمان نگارش مقاله حاضر در خصوص اهدای تخمک و دریافت تخمک اهدایی ساکت است. مستفاد از اصل ۱۶۷ قانون اساسی، در موارد سکوت قانون باید به منابع معتبر اسلامی مراجعه کنید.
- با در نظر داشتن توضیحات ذکر شده، شرایط لازم برای دریافت تخمک اهدایی آورده شده اند. شرایط لازم برای دریافت تخمک اهدایی عبارتند از:
-
- همه مراحل قانونی و شرعی باید رعایت شود.
- فرد دریافت کننده تخمک اهدایی، باید برای بارداری رحم مناسب داشته باشد.
- زوجین متقاضی دریافت تخمک اهدایی، نباید اعتیاد داشته باشند،
- زوجین به هیچ عنوان نباید به بیماری هایی مثل سیفلیس، ایدز و هپاتیت مبتلا باشند. در خصوص راستای اثبات این موارد، فرد باید آزمایش معتبر دهد.
- دریافت کننده تخمک اهدایی به دلیل مواردی مثل سن، کیفیت بسیار پایین تخمک ها، یائسگی زودرس، بیماری های ژنتیکی و داشتن بیماری های ژنتیکی یا هورمون FSH بالا نتواند باردار شود. علاوه بر این از برگه معرفی پزشک معالج، مبنی بر لزوم استفاده از تخمک اهدایی برخوردار باشد.
- دریافت کننده از مدارک لازم برخوردار باشد که از اصلی ترین مدارک می توان به کپی برابر اصل همه صفحات شناسنامه، شناسنامه زوجین، برگه آزمایش اسپرموگرام طبیعی، تاییدیه پزشکی مربوط به عدم ابتلا به بیماری هایی که در آن ها بارداری برای مادر و جنین خطرناک است. لازم است بدانید تأییدیه متخصص اعصاب و روان و مشاوره قلب و عروق نیز لازم و ضروری است.
حکم شرعی اهدای تخمک از نظر مراجع تقلید
-
آیت الله العظمی خامنه ای
اگر مردی، همسرش قدرت تخمک گذاری ندارد، می تواند اسپرم خود را با تخمک زن غریبه در بیرون از رحم تلقیح مصنوعی کند و سپس نطفه لقاح یافته را به رحم همسر خود انتقال دهد. به شرط این که از مقدمات حرام پرهیز شود. علاوه بر این نوزادی که در این راه زاده می شود به صاحب اسپرم و تخمک متعلق است. الحاق آن به صاحب رحم مشکل است، بنابراین باید نسبت به احکام شرعی مربوط به نسب، احتیاط کامل رعایت گردد.
-
آیت الله شبیری زنجانی
حکم شرعی اهدای تخمک از نظر آیت الله شبیری زنجانی به این شکل است که لقاح تخمک و اسپرم غیر از زن و شوهر در خارج رحم کاملا حرام است. اما اگر بین آن ها به طریق شرعی زوجیت ولو موقت انجام شود و لقاح صورت بگیرد، مشکلی در این خصوص ایجاد نمی شود.
تخمک اهدایی از نظر شرعی و قانونی
سؤالات بسیاری در خصوص تخمک اهدایی از لحاظ شرعی و قانونی وجود دارد. در این قسمت از مقاله پروسه اهدای تخمک را از لحاظ شرعی و قانونی مورد بررسی قرار می دهیم:
- از لحاظ شرعی توسط زنان مطلقه، غیر متاهل و بیوه ای که عده طلاق و وفات را پشت سر گذاشته اند و استفاده از تخمک اهدا شده توسط آن ها اشکالی ندارد. تنها نقطه ای که بین فقها در خصوص آن اختلاف وجود دارد، این است که برخی از فقها بر ازدواج دائم یا موقت اهدا کننده تخمک و صاحب اسپرم تأکید می کنند. برخی دیگر از مراجع تقلید و فقها در صورت عدم تماس جنسی و جسمی تحقق این امر را به هیچ عنوان ضروری نمی دانند.
- با در نظر گرفتن شرایط و قوانینی که در مورد اهدای جنین به زوجین نابارور وجود دارد می توان افزود در صورت رعایت شرایط و موارد قانونی استفاده از تخمک و حتی اخذ رای دادگاه، مبنی بر جواز استفاده از تخمک اهدایی، این عمل بلا اشکال بوده و مانعی ندارد.
- قانون گذار در خصوص اهدای تخمک و شرایط استفاده از تخمک اهدایی ساکت است و هیچ قانونی را در این خصوص وضع نکرده است. به همین خاطر وضعیت قانونی اهدای تخمک و تخمک اهدایی را نمی توان مورد بررسی قرار داد.
صیغه برای تخمک اهدایی
ضرورت یا عدم ضرورت انجام صیغه برای تخمک اهدایی، بین اهدا کننده و تخمک و صاحب اسپرم، سوال افرادی زیادی است که مایل هستند آن را انجام دهند. به همین خاطر با مراجعه به مراجع تقلید پاسخ بسیاری از سؤالات خود را خواهید گرفت:
- اکثر مراجع تقلید مانند آیت الله العظمی، جوادی آملی، اجرای عقد نکاح موقت بین صاحب اسپرم و اهدا کننده تخمک را در صورت عدم تماس جسمی و حنسی لازم نمی دانند. اما می گویند: در صورت عدم ترتیب آثار سو خانوادگی یا اجتماعی، احتیاط مستحب اجرای عقد است.
- برخی دیگر از مراجع تقلید، بر ضرورت انجام عقد موقت یا دائم، میان اهدا کننده تخمک و صاحب اسپرم تأکید دارند. آن ها بر این باورند که می بایست بین زن اهدا کننده تخمک و مرد صاحب اسپرم عقد موقت یا دائم برقرار شود. به همین خاطر بهتر است افراد برای بررسی ضرورت یا عدم ضرورت انعقاد عقد موقت، میان اهدا کننده تخمک و صاحب اسپرم به نظر مرجع تقلید خود مراجعه کنند.
- لازم به ذکر است در استفتائاتی که از مقام معظم رهبری، در خصوص لقاح مصنوعی بیان شده است. ایشان این عمل را فی نفسه، خالی از مشکل می دانند. به همین خاطر بر رعایت احتیاطات و احکام شرعی مربوط به نسب تأکید زیادی دارد.
حکم شرعی و قانونی بچه های حاصل از اهدای تخمک
یکی از مهم ترین مواردی که افراد متمایل به اهدای تخمک و استفاده از تخمک اهدایی باید به آن توجه داشته باشند، حکم شرعی و قانونی بچه های حاصل از اهدای تخمک است. به همین خاطر در ادامه احکام شرعی و قانونی حاکم بر فرزندی که در این شرایط متولد شده است را بررسی خواهیم کرد:
- از لحاظ قانونی، فرزند متولد شده از تخمک اهدایی، منتسب به صاحب اسپرم و تخمک است و رابطه ارث بری بین آن ها برقرار است. به بین کلی می توان افزود، همه فقها بر این باورند که فرزند حاصل از لقاح مصنوعی، به صاحب اسپرم و تخمک تعلق دارد و از اهدا کننده تخمک ارث می برد و قانون گذار نیز به طور کامل تابع این نظر است.
- از لحاظ شرعی می توان گفت فرزند متولد شده بر اثر استفاده از تخمک اهدایی مشروع و حلال زاده است و با شخصی که جنین او را در رحم خود حمل کرده است، از رابطه محرمیت برخوردار هستند. اما از لحاظ حقوقی از او ارث نمی برد. به بیان دیگر می توان گفت بین او و شخصی که او را به دنیا آورده است رابطه ارث بری وجود ندارد.
امیدواریم مطالب این مقاله برای شما عزیزان مفید بوده باشد. در پایان پیشنهاد می کنیم مقالات حکم شرعی جنین اهدایی، علل نازایی در زنان، بارداری بعد از یائسگی و بارداری در سن بالا را نیز مطالعه فرمایید.
منبع : آرگا
