حس لامسه یکی از حواس پنج گانه ای است که جزو مهمترین آن ها دسته بندی می شود و عامل ارتباط انسان در تماس با محیط بیرون است. برخی مواقع این حس دچار اختلال شده و توانایی لمس افراد کاهش می یابد. در این مطلب به علل کاهش حس لامسه می پردازیم.
علل کاهش حس لامسه
حس لامسه یکی از حواس پنج گانه و اصلی بدن محسوب می شود زیرا با گستردگی در کل نواحی بدن، بیشترین میزان گیرنده های حسی به آن اختصاص یافته است. هر چند ممکن است حس بینایی از بین پنج حس اصلی مهمترین و پیچیده ترین باشد ولی حس لامسه از اساسی ترین حواس بوده زیرا عامل ارتباط انسان در تماس با محیط بیرون می باشد.
اختلال در حس لامسه می تواند به شکل های زیر بروز کند:
- کاهش حس لامسه (کم حسی) و احساس خواب رفتن پوست یا از بین رفتن کامل حس لمس
- احساس سوزن سوزن شدن یا گزگز پوست یا حس ناخوشایند هنگام لمس جسمی
- خواب رفتن یا سر شدن که بیشتر در دست و پاها بروز می کند.
در این مطلب قصد داریم به علت کاهش حس لامسه یا کم حسی بپردازیم.
حس لامسه
حس لامسه حسی است که در اثر محرک های مکانیکی روی پوست ایجاد شده که به آن حس بساوایی هم گفته می شود. این حس با توجه به نوع محرک لمس، فشار یا ارتعاش متفاوت می باشد. حس لامسه یکی از شکل های اصلی تجربه ادراکی بوده و برخلاف سایر حواس که در بخش های خاصی از بدن قرار دارند، این حس در سراسر بدن توسط گیرنده های مختلف در پوست روی می دهد.
مغز اغلب این سیگنال ها را با بازخورد ماهیچه ها و تاندون ها از اطلاعات حس عمقی درباره موقعیت سطوح لمس ترکیب می کند. نخستین حسی که در رشد جنین انسان صورت می گیرد، حس لمس است. در ۸ هفتگی جنین به لمس گونه و لب واکنش نشان می دهد و سایر بخش های بدن تا هفته ۱۴ پاسخ می دهند. همچنین لمس مثبت در رشد سالم نوزاد کمک کننده است.
انواع حس لامسه
حس لامسه به هر چیزی که پوست را لمس نماید واکنش نشان می دهد. که می تواند شامل لمس سبک، متمایز و فشاری باشد. پوست اندام خیلی باهوشی بوده و به موارد بسیار بیشتری از لمس پاسخ می دهد. در ضمن پیام های حسی درباره درد، دما و ارتعاش ارسال می دارد. از جمله انواع لمس عبارتند از :
۱. لمس سبک: به لمس سبک لمس محافظ نیز گفته می شود. به این علت که وظیفه آن حفظ امنیت انسان است. در این نوع لمس به هر چیزی که پوست به آرامی حس کند، حتی یک قلقلک ساده هم پاسخ ایجاد می شود. لمس سبک سبب فعال شدن سیستم هشدار محافظتی بدن می شود.
۲. لمس متمایز: لمس متمایز یا ظریف اطلاعات بسیار دقیق و همراه با جزئیات را درباره آنچه در حال لمس هستید یا جایی از بدن که لمس شده است، ارائه می دهد. به طور مثال تار عنکبوت روی بازو. در این حالت لمس سبک متوجه شده که چیز ناخوشایندی در حال لمس بازو بوده و فرد را وادار به حرکت می کند. مسیر لمس متمایز به مغز اطلاع داده که چیزی که پوست را لمس کرده چسبناک می باشد.
از تجربیات قبلی مغز می تواند بفهمد که احتمالا تار عنکبوت بوده بعد وقتی محل تار عنکبوت حس می شود که دقیقا کجای بازو است، آن را پیدا نموده و بر می دارید. در این موقع مسیر لمس متمایز هم کار می کند. این مسیر در ضمن برای مهارت های حرکتی و ظریف خیلی مهم است.
۳. لمس عمیق: این نوع لمس، لمس فشاری یا محکم تر می باشد که به همراه مسیر لمس متمایز عمل می کند. به طور مثال هنگام در آغوش گرفتن، مسیر لمس متمایز اطلاع می دهد که فرد شما را در کجا لمس می کند ولی شما همچنین حس می کنید که چقدر محکم فشار می دهد.
حس نرمی یا سختی فشردن، فشار لمس یا لمس عمیق گفته می شود. یک مثال دیگر هنگامی که کفش های خود را سفت می کندبا فشاری که به پا وارد می شود، متوجه شده که خیلی تنگ یا گشاده هستند. یا با قرار گرفتن زیر یک پتوی سنگین، می توانید فشاری که به پوست شما وارد می شود را حس کنید.
عملکرد حس لامسه
حس لامسه توسط شبکه وسیعی از پایانه های عصبی و گیرنده های لمسی در پوست به اسم سیستم حسی /تنی کنترل می گردد. این سیستم مسئول همه احساساتی است که انسان درک می کند از جمله آن می توان سرما، گرما، زبری، نرمی، خارش، درد و … را نام برد.
در حالی که ۴ حواس دیگر تنها در بخش های خاصی از بدن پیدا می شوند، حس لامسه به این علت که در لایه زیرین پوست به اسم درم، شکل می گیرد، به این ترتیب در سراسر بدن که پوست وجود داشته باشد، لامسه قابل درک می باشد. درم بیشتر از ۵ میلیون پایانه عصبی ریز داشته که با یکدیگر سیستم حسی/ تنی را شکل می دهند.
وقتی پوست چیزی را لمس می کند، انتهای عصبی اطلاعات را به نخاع ارسال کرده و نخاع آن را به مغز، محل ثبت احساسات، انتقال می دهد. سیستم حسی/ تنی بیش از ۲۰ نوع پایانه عصبی مختلف دارد که ۴ نوع گیرنده اصلی و عملکردی آن شامل گیرنده های مکانیکی، حرارتی، درد و عمقی می باشند.
با افزایش سن، افراد کمتر از حس لامسه اطلاع می یابند زیرا گیرنده های لمس در طول زندگی از بین می روند. در ۱۰ سالگی بیشتر افراد دارای حدود ۵۰ گیرنده لمسی در هر میلی متر مربع پوست هستند ولی در سن ۵۰ سالگی این تعداد گیرنده به ۲۵ عدد در هر میلی متر مربع کاهش پیدا می کند و در ۷۰ سالگی فقط ۱۰ گیرنده در هر میلی متر مربع می رسد.
علائم مشکل حس لامسه
مانند حواس دیگر، علائم وجود مشکل در حس لامسه هم در طیفی بین حساسیت بیش از اندازه و عدم حساسیت قابل بررسی می باشد. حس لامسه سبب تماس انسان با محیط بیرون می شود. این حس طیف وسیعی از گیرنده های پوستی را در بر می گیرد که پیام هایی درباره فشار، ارتعاش، دما، درد، بافت و موقعیت اندام های بدن را دریافت کرده و آن را توسط دستگاه عصبی به مغز مخابره می کنند.
از جمله علائم حساسیت بیش از حد به لمس یا بیش حسی عبارتند از:
- تنفر و انزجار از حمام، مسواک زدن، گرفتن ناخن، باران و …
- بد غذایی و امتناع از خوردن غذاهای جدید
- تدافع لمسی. مضطرب شدن از لمس آرام یا در آغوش گرفتن
- تنفر از راه رفتن روی چمن، شن یا ماسه
- عدم تمایل به پوشیدن برخی لباس ها، دستکش و …
- راه رفتن روی پنجه
- تنفر از حضور در مکان های شلوغ
- تنفر از ایستادن در صف
از جمله نشانه های عدم حساسیت به لمس یا کاهش حس لامسه (کم حسی) از :
- تحمل درد بالا
- عدم درک ضربه های سطحی
- ظاهر نامرتب و حتی کثیف
- تمایل به نگه داشتن طولانی مدت غذا یا هر چیزی در دهان
- تمایل به دست زدن و لمس وسایل و افراد
- تمایل به پوشیدن لباس های تنگ
- مزه کردن اشیاء
به چه علتی مشکل کم حسی ایجاد می شود؟
از جمله مهمترین عللی که سبب بروز این مشکل می شود، عبارتند از:
۱. فشار داخلی بر اعصاب محیطی
عصب در مسیر خود از پوست تا نخاع ممکن است در نقاطی تحت فشار واقع شود. یکی از این مسیرها تونل بافتی هستند. تونل هایی که یک طرف آن را استخوان و طرف دیگر را بافت های همبند مانند رباط یا عضله تشکیل داده است. در حالت معمول این تونل ها به اندازه کافی فضا داشته و عصب به راحتی از درون آن ها می گذرد ولی برخی موقع فضای داخلی تونل به دلایلی تنگ شده و به عصب عبوری از داخل آن فشار وارد می شود. این فشار می تواند سبب فلج شدن عصب بشود. که در نتیجه کم حسی ایجاد می شود.
۲. فشار بیرونی به عصب محیطی
با تحت فشار قرار گرفتن اعصاب اندام این مشکل ایجاد می شود. مانند هنگامی که روی صندلی نشسته و یک پا را روی پای دیگر قرار می دهید و یکی از پاها به خواب رفته و هیچ حسی در آن درک نمی شود. در این حالت عصب بین استخوان و جسم خارجی برای مدت طولانی تحت فشار واقع شده و این فشار سبب فلج موقت یا کم حسی می گردد.
در برخی مکان ها که عصب بیشتر نزدیک پوست است و فاصله آن با استخوان اندک است بیشتر این اتفاق رخ می دهد. مانند عبور عصب اولنار از پشت آرنج، یا عبور عصب رادیال از پشت بازو، این حالات طبیعی بوده و بیماری به حساب نمی آید اما اگر مکررا تکرار شوند باید نسبت به درمان آن اقدام شود. به طور مثال عواملی مانند خستگی، کم خونی، استرس و … سبب تشدید این حالت می شوند.
۳. اختلال در مسیر انتقال پیام حسی
نورون ها پس از ورود به نخاع در مسیر آن به بالا حرکت داشته و بعد از عبور از بصل النخاع و بخش های عمقی مغز به قشر مغز وارد می شوند تا در آنجا به صورت حس تفسیر بشوند. در این مسیر انتقال پیام های عصبی می تواند به علت بروز اختلال توسط آسیب های بافتی با مشکلاتی روبرو شود. این اختلال در انتقال پیام حسی سبب کاهش حس لامسه یا کم حسی می شود.
۴. فشار به ریشه نورون های محیطی
نورون های محیطی پس از عبور از اندام برای وارد شدن به نخاع از داخل سوراخ بین مهره ای و از مجاورت دیسک بین مهره ای می گذرند. فتق دیسک بین مهره ای که نوعی جابجایی این دیسک می باشد، می تواند به ریشه عصبی مجاور خود فشار آورده سبب خواب رفتگی عصب مربوطه و کاهش حس لامسه می شود.
۵. برخی بیماری های متابولیک
برخی مواقع به دلیل بیماری های سیستمیک عملکرد عصب حسی دچار اختلال می شود. معروف ترین بیماری که این مشکلات را به همراه دارد مرض قند یا دیابت است. هنگامی که دیابت مدت زیادی درمان نشود و یا درمان آن ناقص باشد، به تدریج عملکرد اعصاب حسی بدن مختل شده و این کاهش حس با حرکت به سمت پایین اندام ها شدیدتر می شود.
از این رو به آن بی حسی دستکش و جورابی اطلاق می شود. یعنی در محلی که دست و پا در دستکش و جوراب قرار می گیرند، پوست دست یا پا کم حس یا بی حس می شود. هر چه بیماری پیشرفته تر شود شدت حس لامسه بسیار کاهش یافته و خواب رفتگی دست و پا هم افزایش می یابد.
درمان مشکل حس لامسه
برای درمان مشکل حس لمس، تکنیک های کنترل شده در راستای ارائه محرک های حسی مشخص به فرد از طریق کار درمانگر حسی مورد استفاده واقع می شود که از جمله این تکنیک ها می توان به ماساژهای مشخص حسی اشاره داشت.
کار درمان حسی بر اساس ارزیابی های اولیه و با در نظر گرفتن اولویت های درمانی، نسبت به ارائه محرک های حسی در سطوح و شدت معین اقدام می نماید و در طول فرآیند درمان حسی از وسایل و ابزار لازم برای ارائه محرک های مختلف از جمله فشار، دما و … بهره می گیرد.
پس از اتمام این مطلب در صورتی که علاقمند به مطالعه دیگر مطالب در رابطه علائم آسیب به عصب زبان و و درمان عفونت گوش میانی می توانید از این مطالب دیدن نمایید.
منبع : آرگا
