در اثر ابتلا به بیماری استئوپنی، کاهش تراکم استخوان ها تا سن ۳۵ سالگی به اوج رسیده و پوکی استخوان اتفاق می افتد. در این مطلب با علائم و درمان بیماری استئوپنی آشنا می شوید.
آشنایی با علائم و نحوه درمان بیماری استئوپنی
بیماری استئوپنی هنگامی شروع می شود که توده استخوانی فرد و حجم مواد معدنی موجود در استخوان های او شروع به تحلیل نماید. کمبود کلسیم و ضعیف تر شدن استخوان ها سبب افزایش شکنندگی آن ها شده و در اثر ابتلا به این بیماری ، کاهش تراکم استخوان ها تا سن ۳۵ سالگی به اوج خود می رسد.
قابل ذکر است یکی از عوارض اصلی بیماری استئوپنی، افزایش احتمال ابتلا به پوکی استخوان بوده و در اثر ابتلا به این عارضه، شانس شکنندگی استخوان های بدن و یا خمیده شدن آن ها در فرد مبتلا شدیدا افزایش می یابد. در ضمن افراد درگیر با عارضه استئوپنی ممکن است دردهای شدید یا کاهش قد را تجربه کنند.
جلوگیری از بروز این بیماری را می توان از سن کم شروع کرد. البته برای دریافت دستورات لازم باید به یک پزشک متخصص مراجعه کرد. با این وجود، معمولا داشتن برنامه ورزشی منظم به همراه یک رژیم غذایی کامل و مفید، می تواند تا حدود زیادی از بروز یا پیشرفت عارضه استئوپنی جلوگیری کند. در این مطلب قصد داریم به علائم، علت و نحوه درمان بیماری استئوپنی بپردازیم.
مفهوم عارضه استئوپنی
استئوپنی به انگلیسی osteopenia به وضعیتی اطلاق می شود که در آن تراکم استخوانی فرد مبتلا کمتر از میزان طبیعی است. این وضعیت می تواند زمینه ساز بیماری های استخوانی جدی مثل پوکی استخوان باشد. که سبب خطر شکستگی استخوان، خمیدگی اندام ،درد شدید یا کاهش قد شود.
در استئوپنی سطح تراکم استخوانی بدن نسبت به سایر افراد هم سال پایین است. منظور از تراکم استخوان ، جرم و استحکام استخوان ها بوده و هر چند این عارضه با علائم خاصی همراه نیست ولی همانطور که اشاره شد می تواند خطر بیماری هایی مانند مشکلات استخوانی و پوکی استخوان را افزایش دهد.
باید بدانید که بدن انسان در طول زندگی، سلول های استخوانی را بازجذب یا تجزیه نموده ولی بعضی سلول های خاص از کلسیم جهت ساخت استخوان های جدید بهره می برند. از این رو استخوان ها به طور معمول جرم و استحکامشان را حفظ می کنند. تراکم استخوان انسان تا سن ۳۵ سالگی به اوج خود می رسد.
ولی با افزایش سن ، بدن سلول های استخوانی را زودتر از حدی که بتواند جایگزین نماید، بازجذب کرده که می تواند سبب کاهش تراکم استخوانی فرد شود. سنجش تراکم استخوانی تستی برای اندازه گیری میزان مواد معدنی در استخوان ها و تشخیص استئوپنی می باشد.
خوشبختانه با بعضی تکنیک ها و روش هایی مانند ورزش و تغذیه مناسب می توان استخوان ها را قوی نگاه داشت و از بروز استئوپنی پیشگیری کرد. دقت کنید که عارضه استئوپنی با پوکی استخوان کاملا متفاوت بوده و این عارضه می تواند زمینه ساز ابتلا به پوکی استخوان شود. با این وجود علائم و روش های درمان عارضه استئوپنی با پوکی استخوان تفاوت دارد.
علائم عارضه استئوپنی
در عمده موارد عارضه استئوپنی علامت یا نشانه خاصی ندارد. در حقیقت کاهش حجم مواد معدنی استخوانی هیچ علامت اولیه ای مانند درد یا تورم و مانند آن را نشان نمی دهد. از این رو می توان گفت استئوپنی یک عارضه خاموش است که فقط در موارد بسیار حاد قابل شناسایی می باشد.
به این ترتیب استئوپنی علائم خاصی نداشته به ویژه که کاهش تراکم تراکم استخوانی سبب درد در فرد نشده تا برای تشخیص علت آن اقدام نماید. افزایش سن شایع ترین عامل خطرساز این عارضه بوده زیرا بعد از رسیدن به اوج توده استخوانی در بدن، سرعت تجزیه استخوان های قدیمی بیشتر از تولید استخوان جدید شده که در نتیجه مقداری تراکم استخوانی از دست می رود.
همچنین معمولا بعد از یائسگی و کاهش استروژن در خانم ها، استخوان ها زودتر تجزیه می شوند. در مواردی که کاهش تراکم استخوانی شدت پیدا کرده باشد، احتمال بروز استئوپنی وجود دارد.
علت ایجاد عارضه استئوپنی
ابتلا به این عارضه، به دلایل متعددی می تواند روی دهد. به طور کلی بیماری استئوپنی به مواردی مانند سن، جنس، و سابقه خانوادگی فرد بستگی دارد. هر عاملی که سبب کاهش توده مواد معدنی استخوان های بدن فرد شود، می تواند خطر ابتلا به استئوپنی را به همراه داشته باشید. از جمله عوامل شایع دخیل در استئوپنی می توان موارد زیر عنوان کرد:
-
افزایش سن:
شایع ترین و اصلی ترین علت ایجاد استئوپنی، افزایش سن می باشد. چرا که با افزایش سن، بدن بیشتر از این که به ساخت استخوان جدید بپردازد، استخوان های قدیمی را تجزیه می کند. از این رو سرعت تشکیل استخوان های جدید کمتر از حذف توده های استخوانی می شود. بنابراین طبیعی است که پس از مدتی، تراکم استخوانی کاهش یابد و منجر به استئوپنی شود.
-
یائسگی:
نان در دوره یائسگی قسمت زیادی از بافت های استخوانی و مواد معدنی استخوان های خود را از دست می دهند. این موضوع سبب کاهش هورمون استروژن در بدن زنان شده و در مواردی که فرد بیشتر از حالت نرمال با کمبود توده های استخوانی روبرو شود، بروز استئوپنی اجتناب ناپذیر می شود.
فاکتورهای تاثیر گذار در عارضه استئوپنی
به صورت کلی، می توان گفت که بروز استئوپنی در نیمی از افراد بالای ۵۰ سال موضوعی رایج می باشد. با این وجود فاکتورهای زیادی می توانند زمینه ساز احتمال ابتلا به این عارضه باشند. در ادامه به برخی فاکتورهای تاثیر گذار بر استئوپنی اشاره می شود:
- زن بودن
- فرد بالای ۵۰ سال
- سابقه خانوادگی در bmd پایین
- یائسگی زیر ۴۵ سالگی
- عدم انجام فعالیت های ورزشی
- برداشتن تخمدان قبل از یائسگی
- مصرف بیش از اندازه الکل و کافئین
- رژیم غذایی ناسالم و بدون کلسیم و ویتامین دی
- مصرف فنی توئین
- مصرف سیگار و تنباکو
در ضمن موارد زیر نیز می توانند سبب افزایش خطر ابتلا به استئوپنی شوند:
- بی اشتهایی
- سندرم کوشینگ
- پرخوری عصبی
- پرکاری تیروئید
- پرکاری پاراتیروئید
- بیماری های التهابی مثل رماتیسم مفصلی، بیماری کرون
تشخیص عارضه استئوپنی
تشخیص این عارضه به کمک تست های تشخیصی مخصوص صورت می گیرد. در حقیقت بیمار بعد از مراجعه به پزشک متخصص، برای انجام تست های تشخیصی باید آماده شود. در این تست میزان تراکم استخوان یا bmd اندازه گیری می شود. که به معنی میزان مواد معدنی استخوان می باشد.
این پارامتر نشان می دهد که امکان شکستن استخوان های فرد در حین انجام فعالیت های معمولی تا چه اندازه خواهد بود. افراد مبتلا به استئوپنی میزان bmd کمتر از حد نرمال دارند. توصیه شده افراد زیر این تست را انجام دهند:
- زنان ۶۵ ساله و بالاتر
- زنان کمتر از ۶۵ سال که یائسه شده و دارای یک یا چند عامل خطرساز هستند.
- زنان یائسه ای که بخاطر یک فعالیت عادی مانند کشیدن جارو برقی دچار شکستگی استخوان شده اند.
ممکن است پزشک به دلایل دیگری تست تراکم استخوان را تجویز کند. به طور مثال از هر سه مرد سفید پوست و آسیایی بالای ۵۰ سال یک نفر دارای تراکم استخوان پایین است. به این ترتیب اولین آزمایشی که هر فرد مشکوک به استئوپنی باید انجام دهد، تست bmd می باشد.
در اسکن تراکم استخوان میزان جذب اشعه ایکس با انرژی مضاعف سنجیده می شود. در این تست اشعه ایکسی به کار گرفته می شود که تابش کمتری نسبت به اشعه ایکس معمولی داشته و فاقد درد است. در اسکن تراکم استخوان به طور معمول سطح تراک استخوان در ستون فقرات، مچ دست، انگشت، ساق و پاشنه پا اندازه گیری و میزان آن با تراکم استخوانی یک فرد سی ساله هم جنس و هم نژاد مقایسه می گردد.
درمان عارضه استئوپنی
از آنجا که بیماری استئوپنی با کاهش حجم مواد معدنی استخوان شروع می شود. درمان آن در اصل به مفهوم جلوگیری از پیشرفت عارضه می باشد. زیرا کاهش بیش از اندازه تراکم استخوان ها سبب منجر به پوکی استخوان می شود. که شرایط را برای بیمار سخت تر می کند.
نخستین گام در درمان این عارضه، رعایت یک رژیم غذایی اصولی و استفاده از یک برنامه ورزشی مناسب با شرایط بیمار می باشد. هنگامی که فرد در مرحله اولیه استئوپنی باشد، احتمال شکستگی استخوان های بدن تقریبا کم بوده از این رو به تجویز دارو نیازی نیست.
البته در مواردی که میزان تراکم استخوانی به پوکی استخوان نزدیک باشد، داروی مناسب از سوی دکتر تجویز می شود. مصرف مکمل های غذایی مانند کلسیم و ویتامین دی برای افرادی که در معرض استئوپنی و یا پوکی استخوان هستند، ضرورت دارد. هر چند بهتر است رژیم غذایی به نحوی تنظیم شود که بتوان این موارد را از مواد غذایی دریافت داشت.
به این ترتیب هدف از درمان استئوپنی به نوعی جلوگیری از پیشرفت آن و پیشگیری از بروز پوکی استخوان در فرد است. برای افزایش سطح کلسیم و ویتامین دی توصیه می شود از محصولات لبنی مانند شیر ، ماست، پنیر استفاده شود. همچنین انواع آب پرتقال، نان ها و غلات هم با کلسیم و ویتامین دی غنی شده می باشند.
سایر خوراکی های حاوی کلسیم شامل لوبیای خشک، کلم بروکلی، اسفناج، ماهی قزل آلای آب های شیرین هستند.
موضوعی که درباره افراد مبتلا به استئوپنی باید اشاره شود این است که حجم کلسیم و مواد معدنی مصرفی آن ها با فردی که به پوکی استخوان مبتلا است تفاوت داشته به طور مثال برای فرد مبتلا به پوکی استخوان کلسیم(۱۲۰۰ میلی گرم) و ویتامین دی (۸۰۰ واحد) نیاز است در صورتی که برای فرد مبتلا به استئوپنی این میزان مشخص نیست.
درباره تمرینات ورزشی مناسب برای افراد مبتلا به استئوپنی نیز باید اشاره کرد این افراد لازم است به کمک تمرینات ورزشی مناسب، وضعیت جسمانی شان را بهبود دهند. برای افراد جوان یا اشخاص سنین قبل از یائسگی، نیاز است حداقل روزانه نیم ساعت ورزش هایی مانند پیاده روی، دویدن یا پریدن را انجام دهند.
به طور کلی ورزش هایی برای این عارضه مناسب است که با تحمل وزن همراه باشد. در حقیقت تمرینات ورزشی به گونه ای باشد که پاها با سطح زمین تماس یابد. این در حالی است که شنا یا دوچرخه سواری فقط سبب افزایش قدرت تنفسی و بهبود عضله قلب می شود و برای استخوان سازی خوب نیست.
در صورتی که به کمک رژیم غذایی مناسب و تمرینات ورزشی درست بتوان میزان تراکم استخوان را حتی به صورت محدود افزایش داد، پیشرفت استئوپنی سرعت کمتری پیدا می کند. از این رو به طور قطع احتمال شکستگی استخوانی در آینده نیز کاهش می یابد.
منبع : آرگا