دسته ها
جمعه ۱۰ فروردین ۱۴۰۳

عکس رادیولوژی در بارداری و عوارض ناشی از آن

  • حکیمه فهیمی
  • ۲۵ بهمن ۱۴۰۰
  • ۰

از آنجا که دوران بارداری، حساس ترین دوره برای خانم های باردار و جنین می باشد. در این دوران به مراقبت های بیشتر نیاز است. با این مطلب همراه ما باشید تا بدانید آیا عکس رادیولوژی در بارداری مضر بوده و عوارضی دارد یا نه؟

خانم های باردار باید در دوره بارداری، مراقبت های بیشتری از خود و جنین داشته باشند و از انجام اعمالی که برای سلامتی خود و جنین شان خطرناک است اجتناب نمایند. در  این مطلب فرا می گیرد که آیا عکس رادیولوژی در بارداری مضر بوده و عوارضی دارد یا نه؟

عکس رادیولوژی در بارداری چه عوارضی دارد؟

همانطور که می دانید دوران بارداری، یک دوره بسیار حساس برای خانم های باردار و جنین آن ها می باشد. از این رو باید بیشتر از خود مراقبت داشته باشند و از انجام اعمالی که برای سلامت آن ها و جنین ضرر دارد یا خطرناک است، اجتناب نمایند. رادیولوژی یکی از مواردی می باشد که با تشخیص پزشک صورت می گیرد ولی در دوره بارداری برای سلامتی مادر و جنین خطرناک می باشد.

   

خطرات رادیولوژی بر کسی پوشیده نبوده ولی این خطرات برای مادر باردار که حساسیت بیشتری در مراقبت از جنین دارد، جدی تر می باشد و باید پیش از اقدام آن، از این موارد آگاهی داشته باشد. البته رادیولوژی در دوران بارداری به هیچ وجه سبب سقط یا آسیب های مادرزادی به جنین نمی شود ولی نکته ای که باید اشاره کرد این اشعه ها، هر چند ناچیز ولی احتمال دارد آسیب سلولی ایجاد کنند.

در دوران بارداری همه خانم ها مراقب هستند تا مبادا دارویی مصرف نمایند که برای جنین مضر باشد. تمام داروها از نظر مجاز بودن در دوران بارداری یا میزان خطر برای جنین، درجه بندی شده اند. ولی اقدامات تشخیصی و درمانی هم این طور هستند؟ بعضی از خانم های باردار ممکن است در این مرحله به تصویربرداری و رادیولوژی نیاز پیدا کنند، در این حالت، باید چه نکات و مواردی را رعایت نمایند تا خطری مادر و جنین را تهدید نکند. در ادامه قصد داریم بیشتر به مقوله عکس رادیولوژی در بارداری و خطر و عوارض آن اشاره نماییم. با ما همراه باشید.

  •  آرون گروپس
  •  مبل و میز

عکس رادیولوژی در دوران حاملگی

پیش از پرداختن به عکس رادیولوژی در بارداری باید اشاره کرد که در این روش از اشعه ایکس کمک گرفته می شود. این اشعه نوعی تابش الکترومغناطیسی می باشد که می تواند از اجسام جامد همچون بدن عبور نماید. اشعه ایکس به اشیای مختلف با چگالی زیاد یا کم نفوذ می کند. در پزشکی از اشعه ایکس جهت دیدن تصاویر استخوان ها و دیگر ساختارهای بدن کمک گرفته می شود.

جهت عکس برداری با این اشعه، قسمتی از بدن بیمار در معرض اشعه ایکس قرار می گیرد. وقتی که پرتوهای ایکس از بدن عبور نمایند، با توجه به نوع بافتی که اشعه از آن عبور می کند، تصاویر حاصل از رادیولوژی به صورت سایه های سیاه و سفید به نظر می رسد. در اکثر مواقع رادیولوژی از ناحیه دست، پا، سر، سینه، دندان صورت می گیرد و این اشعه نواحی تناسلی را تحت تاثیر قرار نمی دهد.

قانون ۱۰ روز در رادیولوژی

در هنگام بارداری، ممکن است مادر با بیماری مواجه شود که برای تشخیص آن به رادیوگرافی یا عکس رادیولوژی نیاز باشد. همان طور که اشاره شد؛ رادیولوژی یا عکس برداری با اشعه ایکس، با تابش این اشعه به بدن و عبور آن از بافت ها صورت می گیرد.

عکس از ستون مهره ها به دلیل مشکلات کمر، عکس از دندان ها، عکس از قفسه سینه هنگام عفونت شدید، عکس از اندام ها در پی یک تصادف، عکس از لگن به خاطر سنگ کلیه یا بیماری دیگر، عکس از شکم به علت آپاندیسیت، سی تی اسکن یا آنژیوگرافی از عروق قلبی از مواردی می باشند که ممکن است در دوره بارداری، بیمار تحت تابش اشعه ایکس قرار بگیرد.

در رادیولوژی یک قانون به اسم قانون ۱۰ روز وجود دارد که بر اساس آن بهتر است خانم هایی که در سن بارداری هستند، در ۱۰ روز ابتدای دوره پریودی خود که تخمک گذاری صورت می گیرد، تحت تابش اشعه ایکس قرار نگیرند. هر چند تخمک هایی که به علت تابش اشعه ایکس آسیب ببینند، معمولا بارور نخواهند شد یا بعد از باروری قادر به جایگزین شدن در رحم نیستند ولی این قانون، اکثرا برای جلوگیری از آسیب احتمالی توصیه شده است.

عوارض عکس رادیولوژی در زمان حاملگی

چنانچه مادر از بارداری خود مطلع نباشد و به علت بیماری تحت عکس برداری مکرر رادیولوژی یا اقداماتی نظیر سی تی اسکن که تابش اشعه شدیدتری دارد، قرار گرفته باشد، باید پس از اطلاع از بارداری با پزشک متخصص مشورت نموده تا میزان اشعه دریافتی و سن بارداری در هنگام تابش اشعه محاسبه شود.

بیمار لازم است که از خطرات احتمالی بارداری آگاه شده و بعد از انجام آزمایشات مختلف، در ادامه بارداری تحت مراقبت بیشتری باشد. ولی در بیشتر موارد، به هیچ عنوان، میزان اشعه به حدی نیست که سبب آسیب گردد. به گفته پزشکان در اکثر موارد این نگرانی مادر از این موضوع، و ترشح هورمون های استرس، بیشتر از میزان اشعه دریافتی برای وی خطرساز است.

البته میزان اشعه ای که در یک عکسبرداری ساده دریافت می شود بسیار کم است ولی همین میزان نیز ممکن است در مواردی برای جنین مشکل ایجاد کند. میزان آسیب احتمالی به جنین به طور کامل به مقدار اشعه تابیده شده در مکان تصویربرداری بستگی خواهد داشت.

طبق پژوهش های صورت گرفته؛ عکس برداری که دور از جنین صورت گیرد مانند عکس رادیولوژی ریه را می توان هر مرحله از بارداری انجام داد. هر چند باید دستگاه تصویربرداری به نحوی باشد که محل تابیدن اشعه را محدود به بخش بالایی بدن نموده و از شکم و پایین بدن بیمار توسط یک حفاظ سربی محافظت شود.

بیشترین میزان آسیب به جنین در مواقعی است که جنین در هفته های ابتدایی قرار دارد سلول ها در حال تکثیر و اعضا در حال شکل گیری می باشند. در این زمان، احتمال دارد تابش اشعه قوی به ناحیه شکم، لگن و ستون فقرات پشتی به درون رحم نفوذ کرده و جنین تحت تاثیر قرار گیرد. از جمله عوارض عکس رادیولوژی در بارداری می توان به موارد زیر اشاره کرد.

سقط جنین:

در صورتی که رادیولوژی از ناحیه شکم در بارداری صورت گیرد به خاطر اشعه ایکس ممکن است سبب سقط جنین یا اثرات منفی روی جنین در حال رشد شود.

مشکلات ژنتیکی:

اشعه در میزان زیاد برای خانم باردار که تحت رادیولوژی قرار بگیرد، می تواند سبب مشکلات ژنتیکی و خطرات تولید مثلی در جنین گردد.

ناتوانی ذهنی و یادگیری: در هفته های دوم و هشتم بارداری، خطر محدودیت رشد جنین یا نقص مادرزادی بالا می رود. و پیش از هفته هشتم تحت اشعه ایکس بودن خطر ناتوانی ذهنی و یادگیری و احتمال سرطان را به دنبال دارد.

مشورت با پزشک برای رادیولوژی در بارداری

در ۲۵ هفته اول بارداری که سیستم عصب مرکزی جنین(نخاع و مغز) در حال شکل گیری می باشد، جنین به اشعه حساس تر می شود. میزان تابش اشعه به جنین نباید از ۱۰۰ واحد بیشتر باشد در غیر این حالت، ممکن است بهره هوشی نوزاد را کاهش دهد. تاباندن اشعه های قوی تر از این میزان، نظیر عکس برداری مکرر از ستون مهره ها که بیشترین میزان اشعه را در تصویربرداری های ساده دارد، احتمال دارد آسیب های جدی تر برای جنین داشته یا حتی در موارد نادر سبب سقط جنین شود.

ولی در صورت اطلاع پزشک از بارداری بیمار، این موارد کاملا رعایت شده و معمولا سعی می شود تصویربرداری از شکم، لگن و ستون مهره ها در ماه های اولیه بارداری صورت نگیرد. اشعه ایکس تنها در طول تصویربرداری ساده یا سی تی اسکن به بدن نمی رسد.

یکی از مواردی که بدن، مقدار زیادی اشعه را دریافت می کند، هنگامی است که به علت بیماری سرطان یا برخی بیماری های خاص، پرتودرمانی صورت گیرد. افرادی که تحت پرتو درمانی بوده و بعد متوجه بارداری خود شوند باید حتما با پزشک متخصص زنان و پزشک انکولوژیست مشورت نمایند.

خانمی که بعد از پرتو درمانی تصمیم به بارداری داشته باشند باید حتما از متخصص ژنتیک در این مورد مشورت بگیرد زیرا ممکن است تخمک ها در اثر پرتودرمانی دچار تغییر ژنتیکی شده باشند. تجارب نشان داده که رادیولوژی ساده در هنگام بارداری به هیچ وجه سبب سقط جنین نشده ولی نکته حائز اهمیت در اینجا، امکان آسیب سلولی است هر چند اشعه ها ناچیز باشند. که این موضوع در دراز مدت ممکن است سبب سرطان شود.

همان گونه که مادر در معرض خطر می باشد، جنین درون رحم نیز در معرض خطر بوده و ممکن است به دلیل اشعه دچار تغییر سلولی شده و اثر آن سال ها بعد از تولد و در کودکی بروز کند. به طور طبیعی احتمال بروز سرطان در کودکی یک به ۵۰۰ می باشد که با اشعه های ضعیف این احتمال به مقدار ناچیز یک در ده هزار می رسد و با اشعه های قوی تر،یک در هزار گزارش شده است.

قابل ذکر است که لوسمی یا سرطان خون یکی از سرطان هایی می باشد که احتمال دارد تحت تابش بیش از حد اشعه به جنین در دوره بارداری ایجاد شده و بعدها در نوزاد یا کودک بروز کند.

رادیولوژی چه قسمتی از بدن خطر بیشتری دارد؟

یکی از رایج ترین رادیوگرافی ها در دوران بارداری، رادیوگرافی قفسه سینه می باشد. در این عکس برداری تماس جنین با اشعه بسیار ناچیز است. در عکسبرداری شکمی که دوز اشعه زیاد است، برای مادر و جنین خطرناک می باشد زیرا جنین به صورت مستقیم در معرض اشعه ایکس قرار می گیرد.

در عکس های رنگی کلیه به دلیل تعدد زیاد عکس ها، دوز زیادی از اشعه به جنین رسیده و در بیشتر رادیوگرافی های دیگر بخش های بدن مانند دنده ها و جمجمه به دلیل فاصله این اندام تا جنین، اشعه با دوز کمتری به جنین وارد می شود. تماس با اشعه، برای مادر بارداری که در هفته ۸-۱۸ بارداری است، خطر عقب ماندگی ذهنی جنین را به دنبال داشته و در دوز بالاتر اشعه، عقب ماندگی ذهنی در جنین مادر باردار زیر ۸ هفته یا بیشتر از ۲۵ هفته مشاهده نشده است.

در زمان محاسبه دوز پرتو اشعه ایکس باید به عواملی مانند نوع بررسی تشخیصی، فاصله عضو هدف از دستگاه، نوع و عمر دستگاه تولید کننده اشعه، ضخامت عضو بدن تحت اشعه و … دقت کرد. میزان اشعه در رادیولوژی با واحدهایی به اسم MGY اندازه گیری می شود.

دوز بیشتر از صد ممکن است به جنین آسیب وارد کند ولی دوز اشعه های مورد استفاده در مطب ها بسیار ضعیف تر از این میزان هستند. به طور مثال این میزان در دندانپزشکی بسیار پایین می باشد و خطری ندارد. برای رادیولوژی بخش هایی از بدن که با رم فاصله زیادی دارند مانند سر، دوز بسیار کمی به جنین خواهد رسید.

رعایت نکات زیر در صورت باردار بودن

در این بخش توصیه می شود برای انجام رادیولوژی نکات زیر را مد نظر قرار دهید.

  • در صورت اطلاع از بارداری پیش از اقدام برای عکس رادیولوژی، حتما پزشک را از وضعیت خود مطلع نمایید. با توجه به شرایط موجود، ممکن است اصلاح یا کاهش دوز اشعه در نظر گرفته شود.
  • اگر بعد از رادیوگرافی متوجه بارداری خود شدید از پزشک متخصص بخواهید میزان اشعه تابیده شده را مشخص نموده زیرا تابش بیشتر از ۵ واحد به بدن مادر خطرناک می باشد ولی در اکثر موارد کمتر از این میزان اشعه به بدن تابیده می شود. بنابراین جای نگرانی وجود ندارد.
  • در صورتی که کودک شما به رادیولوژی احتیاج دارد و شما بارداری می باشید از قرارگرفتن در آن فضا اجتناب کنید.

  • از پزشک بخواهید در صورت امکان از سایر روش های تصویربرداری بدون اشعه ایکس استفاده شود.
  • در صورتی که برای بارداری اقدام نموده اید و از روش های ضد بارداری استفاده نمی کنید و اطلاع ندارید که باردار هستید یا نه، بهترین زمان برای تهیه رادیوگرافی غیر اورژانسی از ناحیه لگن و شکم ۱۴ روز اول بارداری می باشد. با توجه به قانون ۱۰ روز بعد از شروع پریودی، تا ۱۰ روز بعد می توانید بدون نگرانی رادیوگرافی انجام دهید.
  • با توجه به قانون ۲۸ روز هم می توان از شروع عادت ماهیانه تا ۲۸ روز رادیولوژی داشت. در این دوره عکس برداری بدون هیچ آسیبی امکان پذیر است.

در پایان این مطلب، از همراهی شما سپاسگزاریم و در صورت تمایل برای آشنایی با نحوه محاسبه سن بارداری، عوارض عکس رنگی رحم، سونوگرافی های لازم در دوران بارداری می توانید از این لینک ها بازدید نمایید.

منبع : آرگا


مطالب مرتبط
مطالب داغ
همچنین ببینید
مشاهده دیدگاه های این مطلب
دیدگاه های مطلب
۰ دیدگاه برای این نوشته

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *