یکی از کارهای اصولی در رانندگی، نحوه صحیح تعویض دنده در شرایط مختلف رانندگی می باشد تا هم کیفیت رانندگی بالاتر رود و هم ایمنی سرنشینان به خطر نیفتد. برای آشنایی با اصول دنده کشی خودرو یا تعویض دنده صحیح خودرو همراه این مطلب باشید.
آشنایی با اصول صحیح دنده کشی خودرو
دانستن شیوه صحیح و اصولی تعویض دنده خودرو در شرایط مختلف رانندگی، می تواند نقش مهمی در بهبود کیفیت رانندگی و ایمنی سرنشینان رقم بزند. همانطور که می دانید یک راننده باید حین رانندگی کار سبک و سنگین کردن دنده به عبارتی دنده کشی را به درستی انجام دهد. توجه داشته باشید که این اصول برای ماشین های با گیربکس دستی صدق نموده و در مورد گیربکس های اتومات که فاقد تعویض دنده دستی هستند فقط آشنایی با حالت های مختلف گیربکس کفایت می کند. در ادامه با اصول صحیح دنده کشی خودرو بیشتر آشنا می شوید.
اصول اولیه دنده کشی صحیح
در دنده کشی خودرو, یکی از از اصول اولیه رانندگی حرفه ای گرفتن دسته دنده می باشد. به این ترتیب دسته دنده را همانند تصویر زیر در دست گرفته و دنده هایی که از شما دور هستند یعنی دنده های یک، سه و پنج را با کف دست هول دهید و دنده هایی که به شما نزدیک هستند یعنی دنده های دو، چهار و عقب را با ۴ انگشت خود به طرف عقب بکشید.
دقت کنید که در هیچ شرایطی نباید کتف شما از صندلی جدا گردد. از شیوه های نامتعارف موقع دنده کشی خودرو استفاده نکنید و همواره به یاد داشته باشید که ماشین با کدام دنده در حال حرکت می باشد و در هر لحظه ای از وضعیت دنده خودرو باخبر باشید. شاید این موضوع به نظر ساده باشد ولی هنگامی که با سرعت رانندگی می کنید این موارد همگی حیاتی خواهند بود.
هر دنده ای دارای دامنه حرکت و سرعت موثری می باشد که به دامنه دور موتور آن خودرو وابسته است. هر قدر دور موتور بیشتر باشد، خودرو سریعتر به نقطه تعویض دنده خواهد رسید. در میان سرعت های کاربردی موتور، دامنه موثری هست که به آن دامنه نیرو اطلاق می شود. این بازه، نقطه ای است که سریعترین سرعت گیری، در آن صورت می گیرد.
بیشتر گیربکس ها طوری طراحی شده اند که بازه های مشترک نیرو، در دنده های مختلف فراهم خواهد شد. با نگاهی به تصویر باید گفت زیر قسمتی که بین دنده های یک و دو مشخص شده است، بهترین بازه برای دنده کشی بوده که در اکثر مواقع دقیقا پیش از بازه خطر دور موتور در خودروهای مختلف می باشد که اغلب با رنگ قرمز مشخص می گردد.
تنظیم دور موتور
دنده کشی نرم در حقیقت یکی از اساسی ترین روش هایی می باشد که اکثر رانندگان حتی رانندگان مسابقات از آن اطلاع کاملی ندارند و در حقیقت از اجرای آن در حین رانندگی ناتوان هستند. نرم دنده کشی نه تنها در کاهش استرس رانندگی و سرنشینان کمک کننده است بلکه موجب افزایش عمر گیربکس و فشار کمتر به آن می گردد و مانع از انتقال وزن ناخواسته به بخش جلوی خودرو می شود.
به طور کلی دنده کشی نرم نخستین مهارت اصلی است که هر راننده ای باید آن را یاد گرفته و دیگر مهارت های مورد احتیاج نیر مهارت کنترل فرمان و کلاچ می باشد. دنده ها را می توان به بالا یا پایین عوض کرد. این ارتباطی با جهت حرکت اهرم تعویض دنده نداشته و به این مفهوم است که می توان اهرم را به دنده سبک (۴-۵) یا دنده سنگین (۱-۲) تغییر داد.
قانون اصلی در هنگام احتیاج به قدرت مناسب این است که راننده بسته به شرایط با افزایش یا کاهش سرعت خودرو توسط دنده کشی این کار را انجام دهد. به طور مثال هنگام بالا رفتن از تپه یا کشیدن بار با سرعت پایین، راننده گیربکس را در دنده پایین یا سنگین قرار دهد. دنده ها میزان توان موجود در موتور را تعیین می کنند.
برای دریافت واضح تر مفهوم تنظیم دور موتور به ذکر مثالی می پردازیم. مثلا شما با دنده ۳ در حال رانندگی می باشید و دور موتور روی ۳ هزار دقیقه قرار دارد، اگر با این سرعت به دنده ۲ بروید، دور موتور تا نزدیکی ۵ هزار دقیقه افزایش پیدا می کند. شما باید این فاصله را با گاز دادن وقتی گیربکس درگیر نیست پوشش بدهید و پا را از روی کلاچ بردارید. بدین شیوه شما اجازه نخواهید داد خودرو از ترمز موتوری بهره بگیرد و به اصطلاح قدیمی مانع از کله کردن خودرو می شوید.
سبک و سنگین کردن دنده
همانگونه که در رانندگی شهری با آن روبرو شده اید، دنده کشی برای سبک کردن آن به طور مثال از دنده ۱ به ۲ به مراتب آسان تر از سنگین کردن آن بوده و دغدغه کمتری ایجاد می شود. کافی است دنده ها را در حداکثر دامنه نیرویی خود عوض کرده و اندکی بازی با پدال گاز، دور موتور را برای دنده بعدی آماده نمایید. تا امکان دنده کشی در حداقل زمان ایجاد شود. قابل ذکر است در مسابقات، با رعایت اصول دنده کشی خودرو, دنده ها تا نهایت دامنه نیروی خود تعویض می گردند.
در دو حالت دنده سنگین نیاز می شود. اولی خودرو با دور پیشرانه کمتر از بازه اعمال نیروی مورد نیاز راننده در حال حرکت می باشد(دنده مُرده). و دومی با نزدیک شدن به پیچ و سرعت زیاد خودرو هنگام ترمزگیری به دنده سنگین جهت عبور از پیچ نیاز است.
در حالت اول تکلیف مشخص بوده و با تنظیم دور ساده موتور به صورت زیر به دنده سنگین خواهید رفت.
در حالی که خودرو با دنده ۳ درحال حرکت است، پا را روی کلاچ گذاشته و دنده را از ۳ به ۲ ببرید. سپس با فشار پدال گاز، دور موتور را به میزان هماهنگی برسانید و بعد پا را از روی کلاچ بردارید.
در حالت دوم، اوضاع کمی پیچیده تر می باشد. اول وضعیت موجود را بررسی کنید. راننده با سرعت و حرکت روی محدوده به پیج نزدیک می شود و در دنده ۳ ترمز می گیرد و به دنده ۲ می رود و پا را به آهستگی از روی کلاچ برمی دارد. به خاطر استفاده خودرو از ترمز موتوری، وزن بیشتر از قبل به جلو منتقل و وارد پیچ می شود و به خاطر توزیع وزن نامناسب، ممکن است بیش فرمانی یا سرخوردن عقب خودرو بیشتر بالا رود و …
دنده کشی حرفه ای
چنانچه همانند راننده های حرفه ای مهارت کامل پیدا نکرده اید، در آغاز از رانندگی با سرعت زیاد اجتناب کنید و پیش از رسیدن به پیچ، سرعت را به حد مناسب رسانده و بعد دنده را سنگین کنید و با تنظیم دور ساده موتور به دنده سنگین تر بروید. ولی این پروسه در دنیای حرفه ای امکان پذیر نبوده و پروسه ای وقت گیر است که به شما اجازه نمی دهد از همه پتانسیل شتاب گیری در مسیر استفاده کنید.
در ادامه قصد داریم دنده کشی حرفه ای در شرایط مشابه قبل را بازنگری کنیم که به آن روش پاشنه پنجه گفته می شود. انتخاب دنده ها جهت فهم بهتر می باشد.
۱. در آغاز شتابگیری با دنده ۳ می باشد و سپس به پیچ نزدیک می شوید و در نقطه ترمزگیری، شتاب گیری منفی یا ترمز انجام می دهید.
۲. دور موتور و سرعت به حدی می رسد که می توان دنده را کم کرد. حالا پاشنه پای راست را با حفظ پنجه پا روی ترمز و چرخش در مچ به طرف پدال گاز ببرید و کلاچ را بفشارید.
۳. سپس پدال گاز را با پاشنه فشار دهید تا دور موتور به حد تنظیم رسیده بعد به دنده ۲ بروید.
۴. حالا همزمان پاشنه پای راست و پای چپ را از روی پدال گاز و کلاچ بردارید. در ادامه اگر ترمزگیری همچنان نیاز بود که وضعیت پدال ترمز را حفظ کنید و در غیر این صورت باز هم شتاب گرفته و از پیچ عبور کنید.
بدین ترتیب شما بدون از دست دادن تایم و افزایش طول فاصله ترمزگیری و مهمتر این که بدون درگیر کردن ترمز موتوری و در نهایت به هم زدن تعادل خودرو توانسته اید دنده را سنگین کنید. توجه داشته باشید که این روش در مواردی به صورت ترتیبی برای چند دنده مورد استفاده قرار می گیرد. به طور مثال از ۵ به ۴ و از ۴ به ۳ و … . قابل ذکر است این روش ساده نبوده ولی با کمی تمرین می توانید در آن مهارت پیدا کنید.
بهترین دور موتور برای دنده کشی
راننده باید جهت اجرای اصول دنده کشی صحیح خودرو, از محدوده مناسب دور موتور و سرعت خودرو مطلع باشد. دنده ۱ بیشترین قدرت کششی، ولی کمترین پتانسیل را برای سرعت ایجاد می کند در صورتی که دنده ۵ کمترین قدرت کششی و بیشترین پتانسیل برای سرعت را ارائه می دهد. در جدول زیر محدوده سرعت و دور مناسب جهت تعویض دنده به بالا یا پایین را می بینید.
در این جدول نیز با محدوده مناسب دور پیشرانه و سرعت خودرو جهت تعویض دنده یا دنده کشی رو به پایین آشنا می شوید.
دنده کشی اشتباه
در گیربکس های دستی، راننده کنترل کامل آن و انتخاب دنده ها را بر عهده داشته و به عکس نمونه های ترتیبی می توان بدون رعایت ترتیب دنده ها را عوض کرد. به طور مثال در گیربکس دستی می توان به صورت مستقیم از دنده ۱ به دنده ۳ رفت یا از دنده ۵ به دنده ۳-۲ آمد.
اگر بخواهید بدون رعایت ترتیب و اصول دنده کشی از یک دنده سنگین به دنده های سبک تر بروید و در لحظه دنده کشی دور موتور خودرو نیز بالا باشد به دلیل ناهمخوانی سرعت چرخ ها و دور موتور ، هنگام درگیر شدن کلاچ به ماشین ضربه وارد شده و این اتفاق موجب ساییدگی خفیف صفحه کلاچ می شود و در بلند مدت کاهش عمر این قطعه را به دنبال دارد.
به عکس این حالت یعنی در دنده کشی از دنده سبک به سنگین هم، این موضوع صدق کرده و در صورتی که دنده انتخابی با دور موتور و سرعت خودرو ناهماهنگ باشد، فشار زیادی به سیستم انتقال قدرت وارد شده و حتی ممکن است در بعضی موارد شدید، چرخ ها قفل و ماشین از تعادل خارج گردد.
آغاز حرکت با دنده ۲ نیز یکی دیگر از عواملی می باشد که موجب استهلاک بیشتر صفحه کلاچ و فشار زیاد به ماشین شده و در حالت کلی، همیشه باید میان سرعت خودرو، دور موتور و دنده انتخابی هماهنگی وجود داشته باشد. اگر یکی از این اصول دنده کشی خودرو رعایت نشود توازن به هم ریخته و موتور یا سامانه انتقال قدرت تحت فشار قرار می گیرد.
در نهایت قابل ذکر است دنده کشی بدن رعایت ترتیب، احتمال فرسایش صفحه کلاچ را بالا برده و می تواند فشار مضاعفی را به موتور یا سیستم انتقال قدرت وارد کند. از این رو بهتر است همواره با رعایت ترتیب و طبق سرعت و دور موتور، مناسب ترین دنده را برگزید.
دنده کشی بدون کلاچ
هنگام دنده کشی، قطعه کلاچ گیربکس را به پیشرانه متصل یا ارتباط این دو را قطع می کند. طریقه استفاده از این سیستم بسیار راحت بوده و با فشار دادن پدال کلاچ زیر پای راننده که در طرف چپ پدال ترمز جای دارد، می توان سیستم کلاچ را فعال کرد. در مواردی ممکن است هنگام رانندگی، کلاچ خودرو دچار مشکل شود. چه این مشکل به پدال کلاچ مربوط باشد یا دیسک کلاچ، در می یابید که با فشردن پدال کلاچ، کار نمی کند.
برخی مواقع شکستن قطعه بلبرینگ یا زغالی کلاچ عامل خرابی پدال آن است و نمی تواند در موقعیت اصلی خودش قرار بگیرد. با بروز این موارد، شما نمی توانید مانند همیشه دنده را تعویض کنید و اصول دنده کشی خودرو را به خوبی رعایت کنید. البته تا موقعی که به تعمیرگاه برسید می توانید رانندگی با خودرو را ادامه بدهید. رانندگی در این شرایط بسیار سخت است و صدمات جدی به گیربکس وارد می کند. از این رو در مواقع اضطرار و مسافت کوتاه چنین کاری را انجام دهید.
دنده کشی روی سرعتگیر
به صورت طبیعی راننده ها هنگام روبرو شدن با دست اندازهای شهری به ویژه سرعت گیرها ترمز گرفته و سرعت خود را کاهش می دهند. از طرفی این موضوع به دلیل ایمنی هنگام تردد دیگران لازم بوده و از طرفی برای حفظ سلامت خودرو و سیستم تعلیق و و پیشگیری از ضربات وارده به شاسی آن امری ضروری است.
عادت اشتباهی که در این مورد وجود دارد و می تواند سبب آسیب شدید به سیستم تعلیق و جلوبندی خودرو گردد و باید از آن اجتناب کرد. هنگامی که ترمز گرفته می شود، معمولا به خاطر توازن بیشتر ترمزها در محور جلو و نیروی اینرسی، جلو ماشین کمی پایین می آید. این امر سبب به هم خوردن تقسیم وزن خودرو شده و وزن در بخش جلویی ماشین بیشتر می شود.
این وضعیت مشابه حالتی است که وزنه بسیار سنگینی روی کاپوت خودرو نهاده باشید. هنگامی که در این حالت با سرعت گیر مواجه می شوید، به خاطر وزن زیاد قسمت جلو فشار دوبلی به سیستم تعلیق وارد شده که در دراز مدت می تواند جلوبندی را خراب کند و این مغایر با اصول دنده کشی خودرو روی سرعت گیر می باشد.
برای جلوگیری از این موضوع، پیشنهاد می شود با ترمزگیری قبل از رسیدن به سرعت گیر، سرعت خود را کم کنید؛ ولی به محض رسیدن به سرعت گیر، پدال ترمز را رها نمایید تا بدین شیوه، تقسیم وزن ماشین به فرم ایده آل برگردد و فشار کمتری به جلوبندی خودرو وارد گردد.
منبع : آرگا
