به طور کلی ساز لیرا یک ساز زهی است که امروزه به خاطر استفاده در دوران باستان در مناطق یونان و دوره های بعدی شناخته می شود. می توان این ساز را کمی مشابه ساز چنگ دانست که به همین خاطر امروزه آن را به عنوان ساز چنگ رومی می شناسند. این ساز زیبا عمدتا با استفاده از انگشتان نواخته شده و صدای دلنشینی تولید خواهد کرد.
آشنایی با ساز لیرا
بهتر است بدانید این ساز در واقع سازی است که با نام های مختلفی مانند شلیاق یا چنگ رومی نیز شناخته می شود. در اساطیر یونان نیز ساخت این ساز را اولین مرتبه به هرمس نسبت داده اند و همچنین شخصیت دیگر اسطوره های یونان به نام اورفئوس نیز نوازنده متبحر این ساز بوده و امروزه داستان های متعددی از او و ساز مشهورش در پیشینه یونان آمده است.
در ستاره شناسی نیز صورت فلکی مشابه این ساز را به نام لیرا یا شلیاق می شناسند. لیرا را می توان از انواع سازهای زهی زخمه ای دانست که معمولا با کندن زه یا تار نواخته خواهد شد. عمل زخمه شدن با انگشت یا با استفاده از پیک انجام می گیرد. همچنین امروزه به این ساز؛ لیر هارپ نیز گفته می شود.
تاریخچه لیرا:
در بسیاری از منابع آمده که در عهده عتیق لیرا به جای اینکه مانند چنگ با کندن سیم ها توسط انگشتان نواخته شود با ضربه زدن با مضراب مانند گیتار یا قانون نواخته می شده است. همچنین انگشتان دست آزاد نیز لرزش ناخواسته رشته های دیگر را کنترل می کند. سازهای دیگری از خانواده لیرا وجود دارد که در اروپا و مناطقی از خاورمیانه با کمان نواخته می شده اند که از آن ها می توان به رباب عربی و سازهای هم خانواده آن اشاره کرد.
لیرا دارای یک بدنه ی توخالی یا جعبه صدا بوده که در فرهنگ یونان باستان از پوسته لاک پشت ساخته می شده است. همچنین از این جعبه صدا دو بازوی ایستاده خارج می شده که هم به سمت بیرون و هم به سمت جلو خمیده می شود. این دو بازو در واقع در قسمت فوقانی به واسطه یک میله عرضی به یکدیگر متصل شده اند.
یک میله عرضی دیگر که به جعبه صدا متصل است مانند یک پل باعث ارتعاشات به سیم ها خواهد شد که بم ترین نت و دور ترین نت به دست نوازنده بوده است. به صراحت می توان گفت که طول سیم های لیرا تفاوت چندانی با هم ندارند و به منظور ایجاد نت های بم تر می توانید از سیم های ضخیم تری استفاده نمایید که از بین میله اصلی و میله عرضی فوقانی ساز کشیده شده اند.
توجه داشته باشید که در داستان های اساطیر یونان پیدایش لیرا به خدای یونان باستان یعنی هرمس نسبت داده شده که با این وجود جنوب اروپا، آسیای غربی و همچنین شمال آفریقا نیز به عنوان زادگاه تاریخی احتمالی لیرا به شمار می آیند. لیرا هنوز هم در نواحی شمال شرقی آفریقا نواخته می شود و بر همین اساس برخی مناطق تاریخی اعتقاد دارند لیرا در یکی از کشور های همسایه یونان مانند ترکیه رواج داشته و پیش از قرن پنجم میلادی نیز به کشور یونان راه یافته است.
بر اساس سوابق تاریخی به دست آمده؛ این ساز امروزه به عنوان یکی از قدیمی ترین سازهای جهان شناخته می شود که امروزه نیز به صورت مداوم توسط موسیقی دانان مورد استفاده قرار می گیرد.
ساختار ساز:
توجه داشته باشید که تعداد سیم های لیرا در طول زمان های مختلف و همچنین کشور های مختلف کاملا متفاوت بوده است. در واقع برای ساخت لیرا از چهار سیم تا هفت و نهایتا ده سیم استفاده می شده که عمدتا دست راست سیم های بالایی را لمس کرده و ارتعاش اصلی را ایجاد می کند. دست چپ نیز کنترل ارتعاش ناخواسته سیم های پایین را بر عهده خواهد داشت.
اما امروزه نوع مدرن شده این ساز دارای ۱۶ سیم در حالت استاندارد تا ۱۹ سیم می باشد که در طول آموزش آن مورد استفاده قرار می گیرد. همچنین ابعاد آن نیز به گونه ای طراحی شده که علاوه بر اینکه به راحتی در دست نوازنده جای بگیرد صدای بسیار دلنشینی نیز از ترکیب ملودی و آکورد پخش کند.
این ساز زیبا که بدان چنگ نیز گفته می شود در طول سال های اخیر به شیوه ای کارآمد و مدرن بازسازی شده در اختیار عموم مردم قرار گرفته است. به همین خاطر آموزش آن در چندین سال اخیر در دسته جذاب ترین و پرطرفدارترین آموزش های موسیقی قرار گرفته است.
لیرا از یک قطعه چوب تراش خورده ماهون با دوام و چگالی بالا ساخته می شود و به گونه ای طراحی خواهد شد که بتواند تن صدا را درون خود نگه دارد و در نهایت یک صدای گرم و دلپذیر ایجاد کند.
لیرا در واقع به ۱۶ رشته ی فولادی یا نایلویی مجهز است که با به ارتعاش درآمدن آن ها صدای آسمانی لیرا تولید خواهد شد و هر چقدر حفره رزونانس جعبه صدا حجم آن را افزایش دهد ساز قدرت بیشتری می گیرد. نکته جالب در مورد لیرا این است که علاوه بر اینکه در عهده عتیق از صدای آن به عنوان صدای آسمانی یا نجوای فرشتگان یاد می شده امروزه نیز در جلسات موسیقی درمانی و یوگاهی همراه با موسیقی به منظور افزایش یادگیری و تمرکز کودکان مورد استفاده قرار می گیرد.
این ساز با صدای آرام و روشنی که دارد قدرت شنوایی را به روش منحصر به فردی تحریک خواهد کرد و شرایط مورد نیاز برای ملاقات با موسیقی و تسخیر شدن توسط موسیقی را فراهم می سازد. آموزش این ساز علاوه بر یادگیری یک ساز موسیقی برای آن دسته افرادی که در موسیقی مبتدی هستند و به دنبال کسب تجربه ای خاص و آرامش بخش از موسیقی فردی هستند نیز پیشنهاد خواهد شد.
تفاوت لیرا با چنگ:
به طور کلی تفاوت میان این ساز با ساز چنگ این است که در ساز چنگ معمولا سیم های مستقیما به بدنه خالی ساز متصل می شوند در حالی که در لیرا سیم ها باید یک پل را رد کنند تا لرزش و ارتعاش سیم ها به سمت بدنه ساز هدایت شود.
همچنین لیرا را می توان روی پا قرار داد و نواخت که از این نظر به اندازه لپ هارپ امروزی خواهد بود و کوچکتر از چنگ های سلتیک یا چنگ های پدال دار ارکستری است که حتما باید بر روی زمین نواخته شود.
از نظر تعداد سیم ها نیز هر دو ساز با یکدیگر متفاوت هستند. در واقع تعداد سیم های لیرا بسیار کمتر از چنگ می باشد به گونه ای که در اساطیر یونان آمده آپولو در ابتدا یک لیرا با ۳ سیم داشته و بعدها هرمس لیرا را با ۷ سیم ساخته و به آپولو داده تا با نواختن آن تمام خدایان کوه المپ مدهوش شوند.
منبع : آرگا
