رشد اقتصادی چیست؟ و چطور افزایش و کاهش می یابد؟

به نظر اولین مفهومی که با شنیدن عبارت رشد اقتصادی در ذهن شکل می گیرد افزایش تولید کالا و بهبود رونق بازار باشد. منظور از این رشد، افزایش ظرفیت اقتصادی کشور برای تولید کالا و خدمات طی بازه زمانی معین می باشد. اما چه عواملی در آن موثرند و موجب افزایش یا کاهش آن می گردند؟ برای دانستن پاسخ این سوال تا پایان همراه ما باشید.

رشد اقتصادی و عوامل افزایش یا کاهش آن

رشد اقتصادی، موجب افزایش تولید و درآمد سرانه ملی می گردد. چنانچه تولید کالا یا خدمات به هر وسیله ای در یک کشور افزایش پیدا کند به این معناست که رشد اقتصادی اتفاق افتاده است. به بیان دیگر اگر تولید کشور در یک سال خاص نسبت به مقدار آن در سال پایه افزایش یابد رشد اقتصادی ایجاد شده است. این رشد، توسط شاخص های رایجی مانند نرخ تغییرات تولید ناخالص داخلی (GDP) یا میزان تغییرات تولید ناخالص ملی (GNP) مورد اندازه گیری قرار می گیرد. هنگامی که در این درباره بحث می شود منظور میزان تغییرات تولید ناخالص داخلی به قیمت‌های ثابت در طول یک سال نسبت به سال قبل است. در ادامه نوشتار ابتدا با عوامل افزایش این رشد و سپس عوامل کاهش دهنده آن می پردازیم.

عوامل افزایش

همانطور که قبلا ذکر شد، رشد اقتصادی، به این معناست که میزان تولیدات یک کشور نسبت به سال قبل افزایش یافته است. به دنبال افزایش تولیدات، افزایش اشتغال نیروی انسانی بیشتری در سیستم اقتصادی به وجود خواهد آمد. هنگامی که عرضه محصولات نسبت به تولید آن بیشتر شود قیمت محصولات کمتر شده و قدرت خرید مردم بیشتر می شود. این رشد؛ زمینه صادرات بیشتر و همچنین ورود ارز بیشتر به کشور را موجب می شود. با ورود ارز بیشتر ؛ قدرت اقتصادی کشور برای تامین منابع مورد نیازش در زمینه های مختلف بیشتر شده و مسئولان می‌توانند برای توسعه زیرساخت های کشور، ساخت جاده، راه‌آهن، مدرسه بیمارستان، مراکز آموزشی، کارخانه  و … به برنامه ریزی بپردازند. به این ترتیب رشد اقتصادی، یک امر خیلی مهم در اقتصاد کشور ها بوده که زیرساخت اصلی ایجاد اشتغال بیشتر، تورم کمتر و توسعه اقتصادی می باشد. به چند عامل که زمینه را برای افزایش رشد اقتصادی، فراهم می کند اشاره می شود.

۱. استفاده از  روشهای نوین تولیدی

چنانچه در امر تولید از روش های نوین تری استفاده شود موجبات افزایش بازدهی بالقوه فراهم می گردد. به طور مثال استفاده از کار گروهی برای تولید وسایل نقلیه موتوری در دهه ۱۹۸۰ سبب کاهش ضایعات و بهبود بهره وری به میزان قابل قبولی گردید. بهره گیری  گسترده از روشهای تولید که توسط کامپیوتر کنترل می گردند مثل رباتیک سبب شده است پتانسیل بیشتر شرکت های تولیدی افزایش یابد.

۲. استفاده از تکنولوژی های نوین

با سرمایه گذاری بر روی تکنولوژی یا فناوریهای نوین بازدهی بالقوه بیشتری برای همه کالاها و خدمات ایجاد می شود. به طور مثال مکانیزه شدن دستگاه ها در قرن ۱۸ و ۱۹ سبب شد بریتانیا مقادیر بزرگی از بازدهی را با منابع نسبتا اندکی به دست آورده و به اولین کشور تمام صنعتی در دنیا تبدیل شود.

۳. بیشتر شدن نیروی کار

هر چه نیروی کاری بیشتر شود کمک می کند تا اقتصاد بازدهی بالقوه خود را افزایش دهد. این افزایش نیروی کار می تواند از راه رشد طبیعی جمعیت (نرخ تولید بیشتر از نرخ مرگ و میر) یا از راه افزایش مهاجرت به داخل بیشتر از مهاجرت به خارج صورت پذیرد.

عوامل کاهش

از جمله عواملی که سبب کاهش رشد اقتصادی می شود می توان به کاهش نرخ سرمایه گذاری، آشفتگی سیاست ها و بی‌ثباتی اقتصاد کلان، مدیریت نامناسب درآمدها، تضعیف نهادهای برنامه ریزی، بی‌ثباتی بازارها، کاهش سرمایه گذاری در زیر ساخت ها، افزایش سهم نهادهای عمومی غیر دولتی در اقتصاد کشور، تحریم های خارجی، عدم اطمینان و ریسک های مختلف، بی‌ثباتی سیاست های کلان، تضعیف شدن بنگاه داری خصوصی، ضعیف شدن بازارهای مالی، وضعیت اشتغال نامساعد، موانع متعدد مبادلات بانکی و تجارت خارجی و محدودیت منابع طبیعی اشاره نمود. بر این اساس با کاهش نرخ سرمایه گذاری و کاهش ظرفیت های تولید طبیعتا انتظار می رود با کاهش رشد اقتصادی و بازگشت اقتصاد به رکود مواجه شد. کاهش رشد اقتصادی؛ افزایش نرخ بیکاری، کاهش درآمد سرانه، کاهش درآمدهای دولت و افزایش فاصله با سایر کشورها را به دنبال دارد. در ادامه با برخی عوامل که بر کاهش تولید سالهای گذشته کشور تاثیر گذار بوده ، می پردازیم.

۱.کاهش تولید نفتی

با اجرایی شدن مرحله جدید تحریم های نفتی،صادرات نفت ایران و به دنبال آن میزان تولید نفت کشور به سرعت کاهش پیدا کرد. قابل ذکر است که اثر مستقیم کاهش تولید نفت موجب کاهش تولید ناخالص داخلی شده و اثر غیرمستقیم و درآمدی آن از طریق بودجه عمومی بر کاهش رشد اقتصادی، تاثیر گذار بوده است.

۲. اختصاص ارز ترجیحی

در پی جهش نرخ ارزی، دولت با هدف حمایت از خانوار به اختصاص ارز ترجیحی برای واردات کالاهای اساسی اقدام نمود. این سیاست برخلاف انتظار دولت بود و نه تنها قیمت سبد مصرفی خانوار را کنترل نکرد، بلکه موجبات رکود اقتصادی بیشتر را نیز فراهم آورد.

۳. ایجاد ممنوعیت هایی در بخش صادرات

به دلیل رشد عمومی قیمت ها و کمتر شدن قدرت خرید خانواده ها دولت جهت مدیریت بازار اقدام به ایجاد محدودیت‌های صادراتی از طریق ممنوعیت صادرات برخی کالاها، دریافت مابه‌ التفاوت و دریافت عوارض صادراتی نمود. با تغییرات مکرر مقررات ارزی و تجاری و  همچنین کم یا زیاد شدن فهرست کالاهای ممنوعه صادراتی، بلاتکلیفی صادر کنندگان را و به دنبال آن تولیدکنندگان داخلی را در پی داشت که این امر مانع از افزایش ظرفیت‌های تولید داخلی جهت استفاده از فرصت های صادراتی گردید.

نکته:

رشد اقتصادی؛ تغییرات کمی جامعه را دربر می گیرد و از این نظر با توسعه اقتصادی که به تغییرات کیفی می پردازد، متفاوت است.

منبع : آرگا