سنتور یکی از سازهای موسیقی ایرانی است که با صدای دلنشینی که ایجاد می کند باعث جذب افراد زیادی می شود در ادامه این مطلب پیشینه سنتور را به طور کامل برای شما بیان خواهیم کرد.
آشنایی با تاریخ ساز سنتور در ایران و جهان
حضور این ساز در ایران از قدمت بالایی برخوردار و از کشور ایران به سایر کشور ها راه پیدا کرده است(هر چند در تاریخچه سنتور به این موضوع به طور دقیق اشاره نشده است) که با نام متفاوتی مانند در اروپای شرقی دالسی مر، در انگلستان باترفلای، در چین یان کین، در هند سنتور، در آمریکا زیتر، در کامبوج فی و در آلمان و اتریش مک پر نامیده می شوند که البته با یکدیگر تفاوت ها و تشابه هاتی نیز دارند.
طبق منابعی که از تاریخچه سنتور وجود دارد در دوره های بابلی و آشوری حکاکی هایی یافت شده که نشان می دهد افراد سازی شبیه ذوزنقه و شبیه سنتور را همراه با یک نخ به گردن خود آویزان کرده اند و با آن می نوازند.
در تاریخچه این ساز به طور دقیق مشخص نیست که این ساز ابتدا در کدام کشور به وجود آمده اما از شواهدی که به دست آمده نشان می دهد که ایرانیان قبل اسلام با این نوع ساز آشنایی کامل داشتند و آن را کونار می نامیدند. عبدالقادر مراغه ای بعد از اسلام ساز یا طوفان را که شبیه سنتور امروزی نیز بود را به مردم معرفی کرد که تنها تفاوتی که با سنتور امروزی داشت بستن یک سیم برای هر صدا و کوک نمودن آن با جابه جایی خرکها بود.
زیبایی صدای سنتور سبب شده تا امروزه سنتور چینی یا یان کین به عنوان ساز ملی این کشور شناخته شده اما بر اساس منابع و دست نوشته هایی که از دوران امپراتوری مین وجود دارد یعنی طی سال های ۱۳۶۸ تا ۱۶۴۴ هجری به دلیل رفت و آمد های زیاد بین چین و خاور میانه سنتور از طریق دریا از فارس به چین منتقل شده است و پس از آن مورد استقبال مردم چین قرار گرفت و ساز سنتور در سراسر چین گسترده شد.
رئوف یکتا بیگ یکی از دانشمندان موسیقی ترکیه در دائره المعارف لاوینیاک در مورد تاریخچه سنتور نوشته است که سنتور از آلات موسیقی یهودیان است همچنین لاروس نیز در دائره المعارف خود نوشته که سنتور سازی بوده که اغلب یهودیان به آن علاقه داشتند.
قبل از شروع دوره قرون وسطی سنتور به اروپا راه پیدا کرد و محبوبیت زیادی بین اروپایی ها کسب کرد. مسیحیان اروپایی که به موسیقی و هنر علاقه بسیار زیادی داشتند اقدام به تکمیل این ساز کردند و موفق به ساخت پیانو شدند که اکنون سلطان ساز آن ها نیز محسوب می شود.
اجزای تشکیل دهنده سنتور
سنتور که شکلی منظم و هندسی دارد یکی از ساز های زهی و ضربه ای است. این ساز یک جعبه تشدید صدا به شکل ذوزنقه دارد که بلند ترین ضلع موازی آن نزدیک به نوازنده و دو ضلع به طول برابر دو ضلع موازی را به شکل مورب قطع می کند. بلند ترین ضلع در سنتور ۹۰ سانتی متر و کوچک ترین ضلع ۳۵ سانتی متر و اضلاع مورب ۳۸ سانتی متر هستند.
تمام سطح سنتور از چوب گردو و سرو ساخته شده و ارتفاع آن از ۸ تا ۱۰ سانتی متر نیز می رسد. وجود دو گل روی سطح سنتور باعث ایجاد زیبایی،نرمی،لطافت و همچنین شفاف شدن صدای سنتور می شود همچنین سنتور به خاطر صوت شفاف و بلورینش قابلیت هم نوازی و حتی تک نوازی دارد.
دو ردیف پایه های چوبی به نام خرک روی سطح فوقانی سنتور وجود دارد که خرک های سمت راست به کناره راست ساز نزدیک تر و خرک های سمت چپ به کناره چپ ساز نزدیک تر است و توجه داشته باشید که بین هر خرک ردیف چپ تا کناره چپ ساز پشت خرک گفته می شود.
در هر ردیف ۹ خرک وجود دارد که فضای سنتور را به ۴ قسمت تقسیم می کند که هر قسمت با توجه به جنس سیم های گذرنده وظیفه ایجاد دامنه معینی از صداها و با ولوم معین را بر عهده دارد.
کوک کردن سنتور های امروزی امری دشوار است زیرا در سنتور های امروزی ۴ رشته سیم از روی هر خرک عبور کرده بایستی دقیقا یک صدا کوک شوند توجه داشته باشید که اگرچه حتی یکی از خرک ها صدایش با بقیه سیم ها متفاوت باشد صدای سنتور کاملا اشتباه شنیده خواهد شد.
هر سیم در سطح جانبی سنتور به یک گیره به نام گوشی پیچیده شده و این گیره توسط وسیله ای به نام چکش یا کلید قابلیت چرخش دارد و همین ویژگی سبب شده تا طول سیم و حتی بسامد آن نیز تغییر کند از طرف دیگر هر سیم توسط یک قلاب به زائده ای به نام سیم گیر متصل می شود.
تاریخچه سنتور و انواع آن در ایران
از رایج ترین سنتور در ایران که کاربرد و طرفداران زیادی نیز دارد می توان لاکوک و سل کوک را نام برد. اما به جز این نوع از سنتور انواع دیگری نیز در ایران ساخته و مورد استفاده قرار می گیرد که از نظر نوع و کلاف با یکدیگر متفاوت هستند. از این دسته سنتور ها می توان سنتور های ۱۱،۱۰ و ۱۲ را نام برد.
علاقه به استفاده از این نوع سنتور به نوازندگی شخصی افراد بستگی دارد ولی امکان سهولت کار با آن و همچنین امکان اجرای چند دستگاه در یک مرحله کوک با استفاده از خرک های اضافی و جابه جا کردن آن ها از جمله علاقه و انگیزه برای استفاده از این نوع است.
وقتی حرف از سنتور ۱۲ خرک به میان می آید به این معنی است که در هر ردیف از خرک های زرد و سفید ۱۲ خرک وجود دارد و به طور کلی ۲۴ خرک در این نوع سنتور وجود دارد توجه داشته باشید که شیوه ی کوک کردن این سنتور با سنتور های ۹ خرکی کاملا متفاوت است.
سنتور لاکوک:
نوع دیگری از سنتور که امروزه رواج یافته سنتور لاکوک است که در دسته سنتور های ۹ خرکی قرار می گیرد و در بداهه نوازی ها و تک نوازی ها استفاده می شود. این سنتور در مقایسه با سنتور سل کوک صدای ریزتری دارد و همچنین از نظر کوک نیز یک پرده بالاتر از سنتور سل کوک می شود. کلاف جلو ۸۰ سانتی متر،کلاف عقب ۳۳ سانتی متر،قطر ۲۶ سانتی متر،ضخامت چوب های کلاف ۱۵ تا ۱۶ میلی و ضخامت صفحه سنتور از حد معمول کمتر می باشد.
سنتور کروماتیک:
نوع دیگر سنتور،سنتور کروماتیک است که دارای سه اکتاو و نیم است و در کار های ارکستری استفاده می شود. تمامی سیم های این سنتور سه تایی است(البته به جز ۸ خرک سمت راست زرد).
سنتور سی کوک:
نوع دیگر سنتور سی کوک است که ابعاد آن از سنتور لاکوک نیز کمتر است.
همانطور که در این بخش با تاریخچه سنتور آشنا شدید، اگر به آشنایی با سازهای مختلف علاقه مندید پیشنهاد می کنیم با کلیک بر روی لینک های مقابل با ساز پیانو و ساز سه تار نیز آشنا شوید.
منبع : آرگا
