محمد غفاری معروف به کمال الملک یکی از مشهور ترین نقاشان ایرانی بوده که نغوذ و سلطه قابل توجهی در تاریخ هنر داشته است. این نقاش بزرگ در سال های نخست فرمانروایی ناصرالدین شاه در یک خانواده سرشناس و هنرمند کاشانی متولد شد. زندگینامه کمال الملک بسیار متفاوت است و که در ادامه به اتفاقات زندگی وی پرداخته ایم.
زندگینامه کمال الملک
محمد غفاری در سال ۱۲۲۴ در کاشان چشم به جهان گشود. از آنجایی که خانواده کمال الملک اهل هنر بودند وی را نیز در چند ماهگی به کلده که یک ده بسیار زیبا و سرسبز بود بردند و ذوق ادبی کمال الملک در همان روز ها که به روستای سرسبز و آبشار های زیبا چشم می دوخت پرورش یافت.
وی تحصیلات اولیه خود را در مکتب های شهرش گذراند اما پس از به پایان رساندن دوران ابتدایی پدر کمال الملک ابوتراب غفاری که دستی بر نقاشی و هنر داشت محمد را به همراه برادرش برای تحصیل در مدرسه دارالفنون تهران در رشته نقاشی راهی این شهر کرد. محمد و برادرش پس از ۳ سال تحصیل در مدرسه دارالفنون توانستند موفقیت های بزرگی کسب کنند.
حضور یافتن کمال الملک در دربار قاجار
در این دوره که ناصرالدین شاه برای بازدید از دارالفنون می آمد با دیدن تابلوهایی که محمد غفاری از چهره اعتماد سلطنه (رئیس دارالفنون) کشیده بود تحت تاثیر قرار گرفت و دستور داد تا محمد را به عنوان نقاش دربار استخدام کنند.
وی پس از حضور در دربار ابتدا لقب خان و بعد پیش خدمت مخصوص دریافت کرد اما پس از مدتی ناصرالدین شاه که تحت تاثیر آثار بسیار زیبای او قرار گرفت به او لقب نقاش باشی و بعد او را کمال الملک نامید. محمد در مدت زمانی که در دربار بود تابلوهای زیادی کشید که معروف ترین آن ها تالار آینه بود و همچنین اولین تابلویی بود که آن را با عنوان کمال الملک امضا کرد.
پس از گذشت مدتی کمال الملک با خواهر ناصرالدین شاه ازدواج کرد و در دسته افراد پر نفوذ در دربار قرار گرفت. ثمره ی ازدواج کمال الملک با خواهر ناصرالدین شاه دختری به نام نصرت و پسری به نام حسینعلی خان بود.
اتهام دزدی به کمال الملک
کمال الملک که تمام وقت خود را در کاخ گلستان برای کشیدن تابلوها می گذراند پس از دزدیده شدن مقداری طلا از کاخ مورد اتهام ماموران حکومتی قرار گرفت به طوری که چهار ساعت مورد بازجویی قرار گرفت اما در آخر با اعتراف سارق طلاها اتهام ها از روی کمال الملک برداشته شد.
زندگینامه کمال الملک در اروپا و عراق
محمد غفاری در سال ۱۲۷۶ خورشیدی پس از اینکه ناصرالدین شاه ترور شد برای ادامه تحصیل به اروپا رفت. وی بیشتر از ۳ سال را در رم،پاریس و فلورانس گذراند و در موزه به رونمایی از آثار نقاشانی مثل رامبراند و تیسین پرداخت.
کمال الملک سپس در سال ۱۲۷۹ به دستور شخص مظفرالدین شاه به ایران بازگشت و دوباره در دربار مشغول به کار شد اما نتوانست که با خواسته های شاه جدید کنار بیاید به همین خاطر به عراق سفر کرد و تصمیم گرفت چند سالی در آنجا بماند.
وی در سال های ۱۲۸۱ تا ۱۲۸۲ خورشیدی موقف به کشیدن تابلوهای زرگر بغدادی و میدان کربلا شد.
پس از سال ها کمال الملک تصمیم به برگشت گرفت و برگشت او مصادف با انقلاب مشروطه شد و محمد غفاری اگرچه پیرو مشروطه خواهان بود به طور مستقیم در این جنبش ها شرکت نکرد ولی با انتشار مقاله ها و ترجمه برخی آثار ژان ژاک روسو و دیگر نویسندگان با مشروطه خواهان همراه شد. در سال های بعد انقلاب مشروطه مدیریت مدرسه صنایع مستظرفه را به عهده گرفت و به پرورش شاگردانی پرداخت که مدت ها بعد استاد همان مکتب خانه شدند.
کمال الملک سرانجام در سال ۱۳۰۶ به علت اختلافاتی که با وزیران داشت از شغلش دست کشید و به ملک خود که در حسین آباد نیشابور قرار داشت کوچ کرد. وی در آنجا بر اثر حادثه ای یک چشمش را از دست داد اما این موضوع روحیه ی او را تضعیف نکرد و او تا آخر عمرش به کشیدن تابلوهای زیبا ادامه داد.
سبک کمال الملک
کمال الملک از همان ابتدا که شروع به نقاشی کرد علاقه زیادی به زمینه های طبیعت گرایی اروپایی داشت. با شناخته شدن کمال الملک وظایف جدیدی بر عهده نقاش دربار قرار گرفت زیرا او بایستی تمامی رویداد ها، اتفاقات، اشخاص، باغ و غیره را همانند عکس ها به طور کامل و دقیق ثبت کند تا به اتفاقات عادی و روزمره که پیش می آید یک سند تاریخی ببخشد. همچنین بی ربط نیست که کمال الملک در طول دوران نقاشی خود تابلوهایی با عنوان طبیعت بی جان با گلدان و پرنده شکار شده طراحی کرده است.
کمال الملک برای ادامه نقاشی هایش به اروپا رفت و در آنجا شیفته آثار استادانی همچون باروک و رنسانس شد. وی به خاطر نداشتن سابقه هنری،ذهنی و فرهنگی توان بهره بردن از جنبش های دریافتگری را نداشت و در اکثر آثار او مشهود است که زیبایی شناسی کلاسیسیسم رنسانس و سبک های استادانی مثل رامبراند را درک نکرده است اما با این وجود باز هم آکادمی گرایی در او قوت گرفت و هنگامی که به ایران بازگشت بیش از پیش روحیه هنر در او شکفته شده بود. کمال الملک در مقام یک معلم و نقاش موفق شد تا پاسخ های متناسب با شرایط اجتماعی و اوضاع فرهنگی به جامعه بیاموزد.
آثار کمال الملک
- مرد برهنه
- دور نمای دماوند
- تصویر مشهدی ناصر
- خانه دهاتی
- رمال بغدادی
- آخوند رمال
- تصویر زن
- بازار مرغ فروش ها
- زن پای چراغ
- خانه سنگی
- سن ماتیو
- پیرمرد ناتمام
- دورنمای مغانک
- مصری
- پرتیه
- بن زور
- فانتن لاتور
- بازار مرغ فروش ها
- صورت جوانی کمال الملک
- تصویر زندگینامه کمال الملک
- دورنمای دیگری از خانه مهران
- تصویر نیم تنه ناصرالدین شاه
- صورت دیگری از زندگی کمال الملک
- تصویر کمال الملک در حالت تبسم
- زری براقی های جهود
- تصویر مظفرالدین شاه
- تصویر مرحوم ذکاه الملک
- و…..
فوت و پایان زندگینامه کمال الملک
سرانجام زندگینامه محمد غفاری در سن ۹۵ سالگی در ۲۷ مرداد سال ۱۳۱۹ روز یک شنبه ساعت ۲ ظهر در اثر کهولت سن بیمار و در منزل نوه دختری اش بسته شد.
طبق وصیتش او را قرار بود در باغ خودش که در حسین آباد واقع شده بود دفن کنند اما به علت یک سری مشکلات او را در نیشابور و در مجاور مزار شیخ فریدالدین عطار نیشابوری به خاک سپردند.
منبع : آرگا
