قطع عضو رویدادی است که می‌تواند کل زندگی فرد را تغییر دهد، اما نکته حائز اهمیت در این موارد این است که قطع عضو را می‌توان به عنوان یک جراحی بازسازی کننده با هدف بازگشت بیمار به زندگی عادی تلقی نمود. پیشرفت‌های اخیر در تکنولوژی پزشکی و پروتزها به بسیاری از بیماران کمک کرده تا بعد از قطع عضو به سبک زندگی فعال و بدون درد خود بازگردند.
علل قطع پا از زیر یا بالای زانو
در صورتی که اندام تحتانی یا پای فردی به شدت زخمی شده باشد و یا اگر پای فردی در معرض درد شدید و مزمن باشد، عمل جراحی قطع عضو در قسمت تحتانی یا فوقانی زانوی فرد انجام می‌شود. علل آسیب یا به طور کلی موارد مربوط به آن عبارتند از:
- تروما – آسیب جدی ناشی از حوادثی مانند تصادف یا سوختگی شدید که باعث شکستگی شدید و یا آسیب عصبی می‌شود.
- دیابت – افرادی که از دیابت رنج می‌برند ممکن است به علت باریک شدن شریان ها ( در قسمت های تحتانی بدن خود،) گردش خون ضعیفی را تجربه کنند. به این حالت بیماری عروقی محیطی (PVD) گفته می‌شود. در این حالت، گردش خون ضعیف باعث می‌شود که اندام‌ها به مقدار کافی مواد مغذی و اکسیژن از جریان خون دریافت نکنند. بافت مورد نظر در این حالت آسیب دیده شروع به از بین رفتن می‌کند و این حالت می‌تواند منجر به قطع عضو شود. PVD عامل اصلی قطع پا از ناحیه زیر زانو می‌باشد.
- سرطان – تومورهای غیر قابل درمان در استخوان یا عضله اندام‌های تحتانی می‌تواند منجر به قطع پا از زیر زانو شود.
- عفونت ها – اگر عفونت‌ها با آنتی بیوتیک یا سایر داروها قابل درمان نباشند، ممکن است نیاز به قطع عضو تحتانی باشد.
- نوروما عبارت است از ضخیم شدن بافت عصبی که می‌تواند باعث درد شدید شود. نوروما اغلب در پاها اتفاق می‌افتد.
- نقص مادرزادی اعضای تحتانی یک علت شایع دیگر برای قطع اعضای زیر زانو در میان کودکان و خردسالان می‌باشد و زمانی اتفاق می‌افتد که اندام به طور کامل شکل نگرفته باشد.
- سندرم درد منطقه ای (CRPS) یک بیماری دردناک مزمن است که بر اندام‌ها تاثیر می‌گذارد و معمولا باعث آسیب یا تروما به آن اندام می‌شود. اعتقاد بر این است که CRPS ناشی از یک سوء عملکرد یا آسیب به سیستم عصبی محیطی یا مرکزی است.
دلایل دیگری نیز وجود دارد که فرد ممکن است بخاطر آنها مجبور شود تا در قسمت زیر زانوی خود قطع عضو داشته باشد، اما مواردی که در بالا ذکر شده اند شایع ترین علل این کار هستند.
جراحی قطع عضو در زیر یا بالای زانو، یک عمل اورژانسی است که با هدف حل مشکلات حاد موجود در پا و دیگر مناطق بالای زانو انجام می‌شود. در تصمیم گیری برای قطع عضو عوامل متعددی دخیل هستند و این تصمیم باید با رضایت بیمار و تایید اکثریت تیم پزشکی بیمار صورت بگیرد.
ریکاوری بیمار بعد از قطع عضو در زیر زانو بلافاصله پس از جراحی
ریکاوری بیمار پس از قطع عضو در زیر زانو و یا بالای زانو برای هر بیمار متفاوت است و بسته به سن و سلامت کلی فرد ممکن است متفاوت باشد.
به گفته سایت کلینیک فیزیوتراپی یادمان به طور کلی، برش ناشی از عمل جراحی در طی دو تا هشت هفته بهبود می‌یابد. در طی چند روز اول بهبودی، یک فیزیوتراپ به بیمار کمک می‌کند تا برخی حرکات و تمرین‌های اولیه را انجام دهد.(مقاله فیزیوتراپی زانو را مطالعه کنید) این حرکات شامل کشش ملایم و طیف وسیعی از حرکات ظریف و ساده است. علاوه بر این، درمانگر فیزیکی به بیمار یاد می‌دهد که چگونه به رختخواب برود، چگونه در کنار تخت بنشیند و چگونه به آرامی به طرف صندلی حرکت کند. همچنین نکته مهم دیگر این است که به بیمار کمک کنیم تا نحوه نگه داشتن پای عمل شده خود را یاد بگیرد تا مانع از انقباض عضلات پای خود، که ناشی از کشیدگی عضلات زانو به علت خم شدن بیش از اندازه آن است، شویم.
حفاظت از اندام و برش بعد از عمل جراحی بسیار مهم است. یک ضربه کوچک می‌تواند محل به محل بریدگی آسیب زده و آن را باز کند، که موجب تاخیر در بهبودی بعد از عمل و احتمالا موجب ایجاد نیاز به جراحی اضافی تر شود.
استفاده از پروتز زانو بعد از عمل جراحی
به نقل از کلینیک پروتز در طی فرآیند عمل جراحی و درد ناشی از آن و یا در طی بهبودی فرد پس از عمل قطع عضو، پروتز زانو امکان حرکت را به او باز می‌گرداند. این موضوع برای بسیاری از افرادی که دچار قطع عضو شده‌اند بسیار هیجان انگیز است اما قبل از استفاده از آن باید نحوه استفاده و نگهداری از آن را بلد باشند. این آگاهی از نحوه مراقبت و استفاده از پروتز زانو به شما این امکان را می‌دهد تا از حداکثر ظرفیت و کارایی این وسیله برای بهبود کیفیت زندگی روزمره خود استفاده نمایید.
تیم درمانی شما بر اساس میزان بهبودی شما تصمیم خواهد گرفت که چه زمانی تمرینات توانبخشی شدید خود راشروع نمایید. در طی مراحل توانبخشی خود، از پروتزهای متناسب با نیازهای خاص شما، که توسط تیم توانبخشی شما انتخاب می‌شود، استفاده خواهد شد. این تیم می‌تواند شامل پزشکان، درمانگران فیزیکی و شغلی، متخصصان ساخت پروتز و پرستاران باشد. این متخصصان برای پشتیبانی از شما و اطمینان از اینکه شما به خوبی آماده استفاده از این پروتزها هستید، نهایت تلاش خود را خواهند کرد. در طی روند توانبخشی شما یاد خواهید گرفت که چگونه به درستی مراقب باقی مانده اندام خود، و همچنین سایر قسمت‌های بدن خود باشید.
قبل از اینکه بتوانید از یک پروتز استفاده کنید، باقی مانده اندام شما باید بهبود یافته و شکل مناسب خود را داشته باشد. بهبودی کامل به این معنی است که تمام مایعاتی که بخاطر عمل جراحی در اندام مورد نظرانباشته شده اند، از طریق روش درمانی فشرده سازی جذب شده و ادم اندام باقی مانده، برطرف شود.
هنگامی که اندام باقی مانده شما به درستی شکل گرفت و زمانی که می‌تواند وزن شما را تحمل کند، می‌توان از یک پروتز اولیه یا موقت استفاده کرد. سپس شما شروع به تمرین با پروتز خود خواهید کرد. در ابتدا شما خواهید آموخت که چگونه پروتز زانوی خود را بپوشید و آن را بردارید و همچنین چگونه از آن مراقبت کنید. بعدها، شما یاد خواهید گرفت چگونه با پروتز راه بروید، که با عنوان آموزش قدم برداشتن شناخته می‌شود.
اندازه شدن پروتز زانو
به نقل از مرکز تخصصی پروتز ظفر پس از قطع عضو، شما باید بهترین پروتز را از نظر اندازه و سایر ویژگی‌ها انتخاب نمایید.
عواملی که در انتخاب یک پروتز مناسب برای شما تاثیر می‌گذارند، عبارتند از سطح آمادگی جسمانی و سلامتی شما، سطح آمپوتاسیون، نیازهای شما به پروتز و محیط حرفه ای و خصوصی شما.
پروتز زانو به شما کمک می‌کند بخش بزرگی از تحرک خود را بازگردانید و توانایی خود را برای مدیریت زندگی خود بدون کمک دیگران کمک کنید. با پوشیدن پروتز زانو، شما می‌توانید از مشکلات تعادلی و ناشی از افتادن که به علت کمبود وزن پای پایینی شما ایجاد می‌شود، اجتناب کنید. علاوه بر این، با پوشیدن پروتز، شما از آسیب بیش از حد و آسیب بلند مدت به پاهای خود جلوگیری می‌کنید.
هنگامی که اندام باقی مانده شما بهبود می‌یابد و دوباره سلامت خود را بدست می‌آورد، روند تعیین اندازه نهایی پروتز شما آغاز می‌شود. با این حال، حتی قبل از این مرحله، متخصص پروتز به منظور درک بهتر نیازها و درخواست‌های شما، جلسات مختلفی را با شما خواهد گذاشت. علاوه بر این، او مدت کوتاهی پس از قطع عضو شرایط شما را ارزیابی می‌کند تا پروتز زانوی مناسب را برای شما پیدا کند.
پروتز موقت به شما کمک می‌کند تا در اوایل دوره درمانی خود تمرینات ایستاده و پیاده روی را انجام دهید. علاوه بر این، متخصص پروتز شما می‌تواند با توجه به ایده‌ها و نیازهای فردی شما که اطلاعات مهمی را برای انتخاب پروتز زانوی مناسب فراهم می‌کند به شما در انتخاب پروتز مناسب کمک نماید. سپس شما باید سوکت پروتز را بپوشید و پروتز زانو را با توجه به نیازهای منحصر به فرد خود تنظیم کنید.
بعد از اینکه پروتز زانوی مناسب برای شما مشخص شد، سوکت پروتز ساخته خواهد شد و در نهایت کل پروتز با توجه به سبک راه رفتن و توانایی شما منطبق می‌شود. همانند اندازه کفش، اندازه مناسب سوکت پروتز نیز بسیار مهم است، اگر اندازه آن مناسب نباشد، شما نمی‌توانید به درستی راه بروید.
همانند اندازه سوکت، متناسب بودن اندازه پروتز نیز بسیار مهم است، زیرا می‌تواند نحوه راه رفتن صحیح، کارآمد و راحت شما را تعیین کند.
ممکن است از شما خواسته شود تا در جلسات مختلفی که برای تنظیم اندازه و هماهنگی پروتز با بدن شما تدارک دیده شده، شرکت نمایید. در طول این جلسات صبور باشید – متخصص پروتز شما سخت کار خواهد کرد تا اطمینان حاصل شود که همه چیز همان گونه که پیش بینی شده بود پیش می‌رود و پروتز زانوی شما به خوبی با بدن شما هماهنگ است.
قابلیت های ارائه شده توسط پروتزهای مختلف مانند پروتز پا و یا پروتز مفصل زانو می‌تواند بسیار متفاوت باشد. به همین دلیل انتخاب پروتز مناسب بسیار ضروری و مهم می‌باشد. این مولفه‌ها و آموزش‌های هدفمند در مورد چگونگی استفاده از آنها، عوامل تعیین کننده ای هستند که شما بوسیله آنها می‌توانید به اهداف درمانی خود دست یابید.
پوشیدن و درآوردن پروتز
پوشیدن صحیح پروتز و درآوردن آن جزو کارهای مهم روزانه شماست . در اوایل استفاده از پروتز، ممکن است خانواده یا دوستانتان به شما کمک کنند اما هدف اصلی این است که در نهایت بتوانید این کار را به تنهایی انجام دهید.
نسبت به نوع پروتزی که استفاده می‌کنید و شکل باقی مانده اندام شما، راه های مختلفی برای پوشیدن پروتز وجود دارد. به طور معمول پزشک یا فیزیوتراپ به شما نشان می‌دهد که کدام نوع پروتز برای شرایط شما مناسب تر است. شما قبلا یاد گرفته‌اید که چگونه از باقی مانده اندام خود مراقبت نمایید، اما پروتز شما نیز باید به صورت روزانه مراقبت و تمیز شود. برای پاک کردن باقی مانده‌های عرق و ذرات پوستی داخل پروتز، داخل سوکت را با یک پارچه مرطوب پاک کنید.
فیزیوتراپی زانو درد همیشه برای بهبود
تمیز نگه داشتن سطح تماس پروتز با پوست مانع از تحریک پوستی و حساسیت‌های ناشی از آن می‌شود. اگر شما از یک لاینر استفاده می‌کنید، لطفا با توجه به کتابچه راهنمای آن، به صورت روزانه به آن رسیدگی نمایید.
چه زمانی شما قادر خواهید بود تا دوباره با پروتز پا راه بروید؟
زمان بهبودی برای همه افراد یکسان نیست و هر فردی با سرعت متفاوتی بهبود می‌یابد، بنابراین شما باید به دستورالعمل‌های خاص دکتر خود توجه داشته باشید. نکته حائز اهمیت دیگر این است که توجه داشته باشید قبل از اینکه بتوانید از پروتز پا استفاده کنید، ناحیه برش داده شما باید به طور کامل بهبود یابد. با این حال، بیماران قطع عضو از ناحیه زیر زانو می‌توانند پس از جراحی با کمک عصا یا چوب زیر بغل حرکت کنند. بعضی از بیماران قطع عضو از زیر زانو، در عرض دو هفته پس از عمل جراحی، می‌توانند به کمک یک نوع خاصی از عصا قادر به راه رفتن باشند. این کار آنها را قادر می‌سازد تا به جای تکیه بر عصا یا صندلی چرخدار از هر دو پای خود استفاده کنند و با ورزش کردن، جریان خون را در پاهای خود افزایش داده و زندگی مستقلی برای خود داشته باشند. عصای زیر بغل بدون دسته همچنین می‌تواند به صورت آزمایشی به عنوان یک نوع پروتز نیز عمل نماید و آمادگی شما را برای سازگاری دائمی با پروتز افزایش دهد.
تورم عامل مهمی در فرآیند بهبود است و قبل از اینکه یک پروتز پای مصنوعی به طور دائمی نصب شود، تورم ناحیه باید به طور کامل از بین برود. تورم می‌تواند برای ماه‌ها ادامه داشته باشد، بنابراین مهم است که صبور باشیم و از سایر وسایل کمکی مانند عصا، اسکوتر زانو، صندلی چرخدار یا عصای زیر بغل بدون دسته استفاده کنیم. همچنین در طی این دوران، حرکات فیزیکی که توسط فیزیوتراپ اعمال می‌شود و ورزش‌های تعیین شده اهمیت ویژه‌ای دارند. حفظ قدرت و انعطاف پذیری عضلات، ناحیه کمر و زانو باعث تسهیل روند عادت کردن شما به پروتز دائمی می‌شود.
روند یادگیری نحوه استفاده از پای مصنوعی به صورت یک نمودار است که به آن منحنی یادگیری می‌گویند و بیماران طبق این منحنی باید آماده باشند تا با عضوی جدید راه بروند. در روند یادگیری اغلب، از میله‌های موازی استفاده می‌شود، سپس واکرها و حتی عصا نیز برای کمک به بیمار در راه رفتن با پای مصنوعی استفاده می‌شود. علاوه بر یادگیری نحوه راه رفتن با پروتز، نکته مهم دیگر این است که یاد بگیریم که چگونه از باقی مانده اندام خود مراقب باشیم. ماساژ و استفاده از پماد گاهی لازم است و شما باید به صورت مداوم با متخصص پروتز خود در ارتباط باشید تا اطمینان حاصل کنید که بهترین روش مراقبت از اندام تحتانی و اندامتان را تعیین کرده باشید.
مراقبت از پروتز
دستورالعمل های شستشو مخصوص در مورد هر چیزی که با پوستتان در ارتباط است مثل لاینر، جوراب و داخل سوکت، رعایت نمایید. برای جلوگیری از رشد قارچ‌ها که می‌توانند منجر به عفونت یا التهاب در پای شما شوند، پس از شستشو زمان کافی برای خشک شدن پروتز و لباس‌هایتان اختصاص دهید.
حفظ راحتی!
یکی از مهم ترین جنبه های پوشیدن پروتز، راحت بودن است. در سطح پایه، شما زمانی با پروتز خود راحت هستید که فشار توزیع مناسبی داشته و سطح اصطکاک اندام شما با پروتز به خوبی مدیریت شده باشد.
شما می‌توانید با علامت گذاری محل مناسب سوکت را در روی اندام خود شناسایی کرده و به صورت روزانه از آن استفاده نمایید. اگر سوکت بیش از حد بزرگ یا خیلی کوچک باشد، بلافاصله به متخصص پروتز خود مراجعه کنید. همواره لیستی از وسایلی که مربوط به پروتز شماست و می‌تواند مورد نیاز شما باشد مانند جوراب، باند و پماد را در یک کیف دستی همراه خود داشته باشید تا در موارد اورژانسی بتوانید از آنها استفاده نمایید. اندازه بودن و هماهنگی پروتز شما در طول روز تغییر می‌کند، بنابراین همواره همراه خود جوراب داشته باشید تا در موارد مورد نیاز از آن استفاده نمایید. لوازم جانبی زیر به شما در حفظ راحتی در هنگام پوشیدن اندام مصنوعی خود کمک کننده هستند. لوازم جانبی پروتز شامل موارد زیر خواهد بود:
وسایل بازدارنده
برای نگه داشتن پروتز بصورتی پایدار و محکم در اندام شما، از آستین‌هایی استفاده شده است که برای نگه داشتن پروتز در محل خود و ممانعت از لغزش یا چرخش آن، در طول تمام مراحل حرکت و پیاده روی استفاده شده است. این وسایل عموما از جنس نئوپرن یا ژل سیلیکون ساخته می‌شوند که در اندازه های مختلف و در قسمت بالای پروتز و ران میانی قرار دارند.
جوراب‌های پروتز و غلاف‌ها
غلاف‌های پروتز (یا لاینر) و جوراب‌ها، موادی هستند که در تماس با باقی مانده اندام هستند. غلاف پروتز به کاهش اصطکاک بین پوست و جوراب کمک می‌کند. جوراب پروتز برای کمک به حفظ راحتی و حتی برای اندازه شدن پروتز در صورت تغییر حجم اندام باقی مانده استفاده می‌شود. این کار با تغییر در ضخامت جوراب و یا پوشیدن بیش از یک جوراب انجام می‌شود.
مراقبت از باقی مانده اندام
به صورت روزانه اندام خود را با صابون و آب بشورید (اگر میزان تعریق شما بالاست، چند بار در روز بشورید) و اجازه دهید تا کاملا خشک شود. اندام خود را از نظر هر گونه قرمزی و التهاب که در عرض چند دقیقه پس از برداشتن پروتز از بین نمی‌رود، بررسی کنید. اندام شما نباید هیچ گونه ترک خوردگی پوستی داشته باشد. اگر نمی‌توانید انتهای اندام خود را مشاهده کنید ممکن است لازم باشد از یک آینه استفاده کنید. در صورت وجود هرگونه ترک خوردگی پوستی، بلافاصله استفاده از پروتز خود را متوقف کنید و به متخصص پروتز خود مراجعه نمایید.
جایگزین‌های پروتز دائمی
زمان‌هایی وجود دارند که ممکن است قادر نباشید یا نخواهید از پروتز خود استفاده کنید. این امر ممکن است در پایان روز و زمانی که شما می‌خواهید در خانه تان استراحت کنید و یا بخوابید، و یا در هنگام دوش گرفتن و یا زمانی که کاری انجام می‌دهید که ممکن است به پروتز آسیب وارد کند، اتفاق بیافتد. در اینجا چند جایگزین مناسب به جای پوشیدن پروتز دایمی ذکر شده است.
صندلی چرخ دار
برخی از افرادی که دچار قطع عضو شده‌اند، از صندلی چرخ دار در خانه خود استفاده می‌کنند. این وسیله برای کسانی که خانه بزرگی دارند بسیار ساده و کاربردی است. کسانی که در خانه خود پله‌های کمی دارند ممکن است تصمیم بگیرند به جای پله از رمپ‌های مناسب استفاده کنند.
اسکوتر زانو
اسکوتر مخصوص زانو به فرد قطع عضو شده اجازه می‌دهد تا انتهای اندام قطع شده او در یک لایه‌ای قرار گرفته و در طول یک سطح صاف، رانده شود. این وسیله می‌تواند در خانه و برای جا به جایی فرد استفاده شود. تنها اشکال اسکوتر زانو این است که به صورت دسته آزاد نیست و در فضاهای کوچک می‌تواند مشکل ساز شود.
عصاها
عصاها اغلب در مواردی که قطع عضو از ناحیه زیر زانو است، می‌تواند برای حرکت فرد در خانه کارساز باشد. عصاها می‌توانند ابزار مناسبی برای کمک به تحرک فرد باشند اما از آنجایی که فرد به دستان خود نیاز دارد، ممکن است استفاده از آن کمی برای فرد دشوار باشد.
منبع : آرگا
