همه چیز درباره مکانیسم دفاعی روانی

اصطلاح مکانیسم دفاعی روانی در ابتدا یک نظریه روانکاوی بوده است. مرور زمان و گسترش و تغییر استفاده از واژگان موجب شد، تا این نظریه در گفتگو های روزمره نیز جای خود را پیدا کند. چنانچه دقت داشته باشید، قطعا متوجه خواهید شد، که بسیاری از افراد در مکالمات خود از عباراتی چون “انکار” یا “توجیه کردن” استفاده می کند. مثال های ذکر شده، اشاره به این مکانیسم دارد. استفاده از انواع مکانیسم های دفاعی در مراحل مختلف زندگی امکان پذیر است و با آشنایی بیشتر با آن ها به این موضوع پی خواهید برد.

تمام انسان ها افکار و تکانه ها و خاطراتی را در پس ذهن خود دارند، که مرور و پرداختن به آن ها می تواند، احساسات ناخوشایندی را در درونشان زنده کند، احساسات ناخوشایندی چون یاس، اضطراب و ترس قطعا از آن دسته احساسات ناخوشایندی می باشند، که هیچ کس مشتاق حضور دائمی آن ها نیست. پاسخ های روانشناختی ناخودآگاه فرد در دسته مکانیسم هایی قرار می گیرد، که فرد در دفاع روانی از خود انجام می دهد.

مکانیسم دفاعی روانی

این نوع مکانیسم ها پاسخ های روانشناختی ناخودآگاهی هستند، که انسان را از پرداختن به افکاری که آزاردهنده است و عزت نفس آن ها را زیر سوال می برد و اضطراب آفرین است، حفظ می کند. در واقع این مکانیسم برای حراست از انسان در برابر عوامل تنش آفرین درونی می باشد و موقتا تعادل و یکپارچگی شخصیت را تا یافتن راه حل حفظ می کند. فشار های روانی و هیجانات مطلقا ریشه در عوامل بیرونی ندارند و در مواقعی از افکار درونی انسان ریشه می گیرند و در این بین سیستم دفاعی روانی، درست به کارآمدی سیستم دفاعی جسمانی آماده حراست از سلامت انسان وارد عمل می شود و تلاش خود را به کار می بندد، تا انسان را از خطرات درونی نیز حفظ کند. این مکانیسم تلاش می کند، تا بتوانیم رویداد های اضطراب آور را پشت سر بگذاریم و به کام آسیب های روانی کشیده نشویم تا دید مثبتی که به خود داریم را از دست ندهیم. این مکانیسم های دفاعی در مواردی سالم و در برخی موارد ناسالم می باشند.

بررسی چند مکانیسم دفاعی کلیدی

نظریه مکانیسم دفاعی روانی متعلق به زیگموند فروید می باشد، که به واسه دخترش آنا فروید بسط و گسترش یافت. در واقع آنا ۱۰ توصیف دیگر به این نظریه اضافه کرد و پس از آن روانشناسان دیگر نیز نظریه های خود را به این مجموعه اضافه نمودند. با تامل در این مکانیسم ها می توانید، متوجه وقوع آن ها در برخی از مراحل زندگی خود شوید.

جابه جایی

جا به جایی خالی کردن احساسات بر سر دیگران می باشد، یکی از روز های کاری خود را به یاد آورید که روز سختی برای شما بوده است. احتمال دارد عصبانیت ناشی از پشت سر گذاشتن یک روز کاری بد را بر سر دوستان یا خانواده خود خالی کرده باشید. در صورتی که این اتفاق رخ داده است، یعنی شما یکی از مکانیسم های دفاعی ایگو موسوم به جابجایی را تجربه کرده اید. بنا بر نظریهٔ زیگموند فروید، عصب‌شناس و روان‌کاو سرشناس اتریشی، شخصیت انسان از سه عنصر تشکیل شده‌است: «نهاد» (اید)، «خود» (ایگو) و «فراخود» (سوپرایگو).

در تعریف کلی جابجایی می توان این طور گفت، که این روش خالی کردن احساسات و ناراحتی ها بر سر افراد یا اشیائی است، که تهدید کنندگی کمتری برایمان دارند. کسب آگاهی از  استرس شغلی و نحوه کاهش آن ممکن است، تاثیر مثبتی در کاهش استفاده از این نوع مکانیسم دفاعی فراهم کند.

انکار

در واقع این مورد از شناخته شده ترین انواع مکانیسم های دفاعی می باشد. انکار در بیشتر مواقع برای محافظت از فرد در برابر چیز هایی است که نمی تواند، با آن ها کنار بیاید. انکار، امتناع آشکار از اقرار به اتفاقی است، که رخ داده یا در حال وقوع است. افرادی که با اعتیاد دست و پنجه نرم می کنند، اغلب از قبول این واقعیت که در زندگی‌شان مشکلی وجود دارد، سرباز می زنند و شروع به انکار این واقعیت می کنند.

واپس رانی

در مکانیسم دفاعی روانی واپس رانی از ورود افکار، تجربه های دردناک و خاطره های ناپسند به سطح خودآگاه و هشیار جلوگیری می شود. در این نوع مکانیسم خاطرات تنش زا به شکلی گزینشی به ناخودآگاه رانده می شوند. البته با وجود این عملکرد بازهم خاطرات ناخوشایند و تجربه های تلخ از بین نمی روند و در رفتار فرد تاثیر گذار خواهند بود. پنهان کردن اطلاعات ناخوشایند از ذهن به طور ناخواسته ممکن است، موجب شود تا فردی که در کودکی مورد آزار قرار گرفته چیزی از آن واقعه به یاد نیاورد، اما در برقراری ارتباط با دیگران با مشکل مواجه شود.

انکار از اضطراب موقتی پیشگیری می کند، اما کلیت ماجرا این است که میزان قابل توجهی انرژی تلف می شود، انکار شامل اعتراف به حقیقت و کم اهمیت جلوه دادن آن نیز می شود. در برخی موارد افراد واقعیت و جدی بودن حقیقت را متوجه می شوند، اما مسئولیت خود را انکار می کنند و نیرو های خارجی را مقصر نشان می دهند.

واکنش وارونه

واکنش وارونه با ایجاد رفتار متضاد، اضطراب را کاهش می دهد. برای مثال اگر شما از شخصی بیش از اندازه متنفر هستید، اما در مقابل رفتاری بسیار دوستانه از خود نشان می دهید، تا احساسات منفی خود نسبت به آن شخص را مخفی نگه دارید، در واقع در حال استفاده از مکانیسم دفاعی وارونه می باشید. فروید بر این باور بود، که استفاده از این مکانیسم دفاعی روانی برای مخفی نگه داشتن احساست حقیقی است.

فرافکنی

فرافکنی در معنای انکار احساسات غیرقابل خود و نسبت دادن آن ها به دیگران است. برای مثال ممکن است، شما از فردی متنفر باشید و تصور کنید در واقع آن فرد است، که از شما نفرت دارد. با این روش احساس نفرت بروز داده می شود، اما به شکلی که برای خودتان قابل تشخیص نیست و از این طریق اضطراب ناشی از آن کاهش پیدا می کند.

سرکوب

سرکوب روشی است، که برای دور نگه داشتن افکار آزاردهنده مورد استفاده قرار می گیرد. معمولا احساساتی که منجر به احساس گناه نسبت به خود می شوند در درون انسان سرکوب می شوند. خاطرات سرکوب شده با ابراز ناخودآگاه و در قالب های تغییر یافته ای چون رویا یا اشتباهات لفظی بروز پیدا می کنند. این روش دفاع موفقی در دراز مدت نمی باشد و با وجود تلاش برای پنهان کردن آن ها باعث ایجاد اضطراب در فرد می شوند.

والایش

والایش یا تصعید این امکان را برای انسان فراهم می کند، که تکانه های احساسی خود را در قالب رفتار های قابل قبول از نگاه اجتماع بروز دهد. برای مثال فردی که عصبانیت شدیدی را تحمل می کند، برای تخلیه احساسات خود به ورزش های رزمی روی می آورد. فروید معتقد بود، که تصعید نشانه بلوغ در فرد است و منجر می شود، تا انسان عملکردی قابل قبول از خود در برابر احساسات ناخوشایند نشان دهد.

عقلانی سازی

مکانیسم دفاعی روانی عقلانی سازی، از روش های کاهش اضطراب و استرس با ایجاد تفکری سرد نسبت به واقعه پیش آمده می باشد. این مکانیسم دفاعی کمک می کند، تا فرد جنبه های عاطفی و تنش زا را در نظر نگیرد و تنها به ابعاد عقلانی آن توجه کند. برای مثال ممکن است، فردی که متوجه ابتلا خود به بیماری لاعلاج شده، برای کاهش احساسات مربوط به این واقعه، شروع به کسب آگاهی در زمینه بیماری خود کند.

خصوصیات مشترک مکانیسم های دفاعی

1. به شکلی ناخودآگاه اعمال می گردند.
2. معمولا با تحریف، انکار و تبدیل واقعیت همراه می شوند و خود فریبی ایجاد می کنند.
3. محافظت از فرد را با کاهش اضطراب، رنجش، خشم و استرس را فراهم می کنند.
4. به سازگاری و مطابق شدن فرد با شرایط پیش آمده و محیط پیرامونش کمک می کنند.
5. موجب دور نگه داشتن سائق های نهاد از هوشیاری و حفظ آن ها در ناخودآگاه می شوند.

مکانیسم دفاعی ناسالم

مکانیسم دفاعی روانی می تواند ناسالم باشد و یا با ایجاد سازگاری ادامه فعالیت های عادی را برای فرد به همراه داشته باشد. نوع دوستی، شوخ طبیعی، والایش و سرکوب چهار مکانیسم دفاعی بالغ و نشانه سازگاری بالا فرد با شرایط می باشند. در برخی مواقع نیز به کار گیری بیش از اندازه از مکانیسم های دفاعی ممکن است، مشکلات جدیدی را رقم بزند. برای رویارویی با مشکلات ناشی از مکانیسم های دفاعی ناسالم می توانید، از راهکار های زیر کمک بگیرید.

کسب خودآگاهی: خودآگاهی بیشتر راهی است، که به شما کمک می کند، تا متوجه شوید از کدام مکانیسم ها بیشتر از آنچه که باید استفاده می کنید. با اطلاع از این موضوع می توانید، تغییرات مثبتی در زندگی خود ایجاد کنید و به حفظ تعادل اقدام کنید.

مهارت مقابله را بیاموزید: چنانچه به این موضوع پی بردید، که از مکانیسم دفاعی ناسالمی استفاده می کنید، آموختن مهارت های مقابله ای می تواند کمک شایانی به حساب آید، تا در مقابله با احساسات ناخوشایند مجهز و کارآمد باشید.

توجه به سلامت روان: از سلامت روان خود غافل نشوید، روانکاوی در کشف مکانیسم های دفاعی ناخودآگاه کمک می کند و راهی پیش روی شما قرار می دهد، که برای مقابله با پریشانی و اضطراب مناسب تر و ایمن تر باشد.

منبع : آرگا