برای لذت بردن از محصولات پربار نخلستان لازم است که مدیریت و کنترل بیماری ها و آفات درخت نخل صورت گیرد. در کشورمان استان های هرمزگان، خوزستان، بوشهر، فارس، سیستان و بلوچستان و کرمان بیشترین نخلستان ها را به خود اختصاص داده اند.
آشنایی با انواع آفات درخت نخل
مدیریت آفات و بیماری های درخت خرما ضروری بوده زیرا در اثر بی توجهی سبب از بین رفتن محصول و حتی نابودی یک نخلستان می شود. درخت خرما به تیره palmaceae متعلق است. گیاهان این تیره شامل تک لپه ای و دو لپه ای ها می باشند. درخت خرما بومی جنوب غربی آسیا و شمال افریقاست و حداقل از سه تا چهار هزار سال قبل از میلاد مسیح مورد کشت بوده است.
استان های هرمزگان، خوزستان، بوشهر، فارس، سیستان و بلوچستان و کرمان بیشترین نخلستان ها را در کشورمان به خود اختصاص داده اند. در ادامه با انواع آفات درخت نخل آشنا خواهید شد.
سوسک چوبخوار
یکی از آفات مهم درخت نخل سوسک چوبخوار یا سوسک شاخک بلند می باشد. این آفت در جنس ماده اندازه ای بین ۲۵-۳۵ میلی متر دارد و سوسک نر ۲۰-۲۵ میلی متر می باشد. بدن سوسک چوب خوار به رنگ قهوه ای روشن و کرکدار بوده و شاخک های بلند در نرها تا انتهای بدن می رسد.
سوسک ماده در تاج درختان تخم گذاری می کند. تخم های این آفت به رنگ سفید، شفاف و بیضی شکل بوده و به مدت ۸-۱۰ هفته در همان محل باقی مانده و بهار سال بعد تخم ها باز می شوند. لارو این حشره سفید رنگ است. سوسک با تغذیه از بافت تنه درخت و قاعده دمبرگ ها موجب تشکیل دالان هایی در درون تنه ها و سوراخ های بسیاری در قاعده برگ ها می گردد.
سوسک در درون حفره ها و دالان ها فضولات بسیاری تولید می کند که با شیره نباتی مخلوط شده و به رنگ سیاه تبدیل می شود. در نتیجه محصول ایجاد شده کیفیت مناسبی ندارد و حتی ممکن است درخت نخل در اثر وزش باد سنگین سقوط کند.
برای کنترل آفت سوسک چوب خوار موارد زیر توصیه می شود:
- عملیات به زراعی مانند آبیاری و تغذیه مناسب درخت و حفظ بهداشت باغ
- استفاده از سموم شیمیایی همچون اکتیلیک یا دورسبان. قابل ذکر است سم پاشی بایستی هنگام خروج سوسک ها از شفیره، پیش از جفت گیری و قبل از پرواز سوسک انجام شود.
زنجره یا زنجرک خرما
آفت زنجره درخت خرما علاوه بر نخل خرما به نخل های زینتی هم آسیب می زند. هجوم این آفات با ترشح فراوان عسلک همراه است. از این رو سطح برگ ها از قارچ های مولد دوده هم پوشیده می شود. میوه های درختان آلوده به صورت کوچک، چروکیده و فاقد رشد کافی می باشند.
درختانی که در نزدیکی نهرهای آب قرار دارند، آلودگی بیشتری نشان می دهند. این آفت به رنگ زرد روشن یا زرد مایل به سبز است و حدود ۵ سانتی متر می باشد. در سطح پشتی بدن زنجرک ۴-۱۰ لکه سیاه دیده می شود. زنجره نر نسبت به ماده کوچکتر و روی حلقه های شکم لکه های سیاه رنگ قرار ندارد.
قابل ذکر است در اثر فعالیت این آفات بیشتر میوه های درخت نخل می ریزد و آنچه که باقی می ماند نامرغوب و غیر قابل استفاده خواهد بود. به علت این که با حمله زنجرک برگ درخت خرما چسبناک می شود. به این آفت در مناطق خرما خیز کشور شیره و عسلک خرما اطلاق می شود.
برای مقابله با زنجره موارد زیر توصیه می شود:
- آبیاری مناسب نخلستان
- رعایت فاصله کاشت درختان بین ۸ تا ۱۰ متر
- اجرای هرس سبز پس از تخمگذاری حشره
- مبارزه شیمیایی در یک یا دو مرحله. (مرحله اول هنگامی که ۷۵ درصد تخم‌ها تفریخ شده و مرحله دوم در صورت لزوم بعد از برداشت خرما علیه نسل دوم آفت)
- استفاده از کارت های زرد رنگ چسبی روی درخت. (استفاده از این کارتها به ویژه در زمان رسیدن میوه که امکان مبارزه شیمیایی نیست، اهمیت زیادی دارد)
- حذف علف های هرز و انجام هرس های پنجگانه
- حفظ و حمایت از انواع دشمنان طبیعی زنجرک در نخلستان نظیر کفشدوزک، شته و عنکبوت ها.
دقت کنید بهترین زمان سمپاشی درخت خرما زمانی است که روی هر برگچه حداقل یک پوره وجود داشته باشد. این کار در دو نوبت انجام می شود. سم پاشی نوبت اول یک هفته تا ده روز بعد از گرده افشانی درختان خرما و سم پاشی بعدی پس از برداشت محصول خرما با سمومی از جمله دیازینون (امولسون ۶۰ درصد) به نسبت ۱/۵ در هزار و رلدان (امولسیون ۴۰ درصد) به غلظت ۲ در هزار توصیه می شود.
سرخرطومی حنایی
آفت سرخرطومی حنایی احتمالا از طریق مبادلات مرزی و به همراه نهال‌های آلوده نخل از کشور پاکستان به ایران وارد شده است. خسارت این آفات برای نخستین بار در سال ۱۳۶۹ روی نخلستان های خرما در روستای بخشان گزارش شد. خسارت اصلی آفت سرخرطومی حنایی توسط مرحله لاروی ایجاد می شود.
لاروها ضمن تغذیه از دسته جات آوندی، جوانه مرکزی، غلاف‌های تازه و لیفی شده برگ، کانال‌هایی در جهات مختلف بالا و پایین به وجود می آورند. در اثر تغذیه از دسته جات آوندی در جریان شیره گیاهی اختلال ایجاد شده و درختان آلوده حالت تشنگی بروز می دهند. به این معنا که برگها به سمت پایین آویزان می شوند.
همچنین تنه جوش های خرما در اثر تغذیه لارو از جوانه مرکزی خشک شده و برگ ها هم به رنگ سفید در می آیند. از سوراخ های کانال های لاروی شیره تراوش شده که به دلیل فعالیت میکروارگانیزم ها روی شیره درخت و فضولات لاروی، بوی خاص و ناخوشایندی از درختان آلوده تولید می شود.
در صورت زیاد بودن جمعیت لاروها در درون یک درخت خرما، کانال های لاروی به یکدیگر متصل و حفره های بزرگی در تنه ایجاد می کنند. برای مقابله و کنترل این آفت موارد زیر توصیه می شود:
- حذف تنه جوش و پاجوش ها به شکل صحیح و اصولی از تنه درخت خرما طوری که محل مناسبی برای تخم ریزی آفت نباشد.
- حذف پاجوش ها و شاخه های زائد آلوده از درخت و ضدعفونی کردن و کشیدن پوششی از پلاستیک روی آن ها
- رعایت اصول قرنطینه گیاهی
- جلوگیری از وارد شدن هر نوع زخم یا ضربه مکانیکی به تنه درخت
سپردار سفید
این نمونه از آفات درخت نخل به نخل زینتی و نهال های جوان خرما به ویژه درختانی که کنار نهرها و نواحی مرطوب و ضمنا پاجوش ها آسیب وارد می کند. سپردار سفید معمولا به برگ، ساقه و شاخه های اصلی میوه هجوم می برد. برگ های مبتلا فرم پژمرده و زرد پیدا کرده و در میزان محصول کاهش محسوسی به وجود می آید.
حشره کامل آفت سپردار سفید بیضی شکل و به رنگ قهوه ای می باشد و در سطح آن ماده سفید رنگی که حشره ترشح کرده وجود دارد. سر شپشک نر باریک و کشیده و شکل آن غیرمنظم و به رنگ سفید است. برای مقابله با این آفت موارد زیر انجام شود:
- هرس سالیانه شاخه های پایین درخت و سوزاندن شان
- استفاده از دشمنان طبیعی از جمله پرداتور و زنبور پارازیتوئید
- مبارزه شیمیایی در یک یا دو مرحله، در اردیبهشت یا آبان و آذر
سوسک کرگدنی
از دیگر آفات درخت نخل سوسک کرگدنی است.حشره کامل تقریبا درشت، سیاه رنگ و براق بوده و در وسط سر یک زائده شاخ مانند دارد که در حشره نر این زائده بلندتر و واضح تر است و شبیه به شاخ کرگدن به نظر می رسد. طول حشره کامل از ۳۲.۵ تا ۳۹ میلیمتر متغیر است.
تخم سوسک کرگدنی به رنگ سفید شفاف، بیضی شکل می باشد در ضمن بیشتر از یک میلیمتر قطر دارد. لارو ها به طول ۹ تا ۱۰ سانتیمتر، سفید خمیده و دارای پاهای سینه‌ای قوی هستند. شفیره از نوع آزاد به رنگ سفید نارنجی و حدود ۴۶ میلیمتر طول و ۱۸ میلیمتر هم عرض دارد. برای مقابله با سوسک کرگدنی درخت خرما موارد زیر توصیه می شود:
- مبارزه شیمیایی از طریق پاشیدن طعمه مسموم در تاج درخت
- مبارزه طبیعی از طریق زنبور پارازیتوئید خارجی
کرم میوه خوار
به آفت کرم میوه خوار، شب پره کوچک، سرخه یا حمیره نیز اطلاق می شود. حشره کامل این آفت به صورت بال های باز عرضی حدود ۱۰ تا ۱۲ میلیمتر دارد. بال های جلویی نیزه ای شکل و مایل به خردلی هستند. رنگ تخم شب پره سفید شیری به شکل کروی و حدود یک میلیمتر قطر دارد.
لارو این آفت به طول ۱۰ تا ۱۲ میلیمتر، دارای بدنی شفاف و متمایل به زرد است. برای کنترل این آفت موارد زیر توصیه می شود:
- مبارزه شیمیایی
- دشمنان طبیعی از جمله زنبور پارازیتوئید لارو Habrobracon hebetor
- کنترل مکانیکی از طریق پوشاندن خوشه های درخت خرما با الیاف حصیری که پس از ۳۰-۴۵ روز باز شود. در این مدت حشره بالغ نمی تواند روی خوشه و دانه های خرما تخم ریزی انجام دهد.
کنه گردآلود یا تار عنکبوتی
کنه گردآلود، تار عنکبوتی یا کنه تارتن از مهمترین آفات درخت نخل به شمار می رود. این آفت به رنگ سفید متمایل به زرد ، بیضی شکل و انتهای بدن جنس نر کمی باریک و مثلثی است و ۴ جفت پا دارد. کنه ماده به طول ۳ میلیمتر و نرها به طول ۲ میلیمتری هستند. تخم کنه سفید متمایل به زرد و شفاف بوده و روی میوه ها و داخل آن ها تارهای عنکبوتی می تند.
پوره ها نیز کم رنگ یا سفید مات هستند و برخی مواقع به رنگ زرد نارنجی دیده می شوند. چشم پوره ها قرمز و سه جفت پا دارند. بیشترین میزان خسارت این آفت مربوط به ماه های تیر و مرداد می باشد. در اثر حمله کنه گرد آلود رنگ برگها و میوه ها از حالت طبیعی خود خارج شده و به رنگ خاکستری و یا زرد کم رنگ در می آید.
در اثر تغذیه آفت کنه گردآلود برگ ها زرد شده و تارهای فراوان این کنه موجب جذب گرد و خاک روی محصول می شود. به طوری که نخل آفت زده حالت خاک آلود پیدا می کند. میوه های آفت زده آب خود را از دست می دهند و چروکیده می شوند. سطح آن ها نیز از تارهای آفت مذکور و گرد و خاک پر می شود.
گاهی سطح میوه شکاف برداشته و پیش از رسیدن می ریزد. قابل ذکر است ارقام کبکاب، هلیله و زاهدی تا حدی نسبت به این آفت مقاوم و ارقام خسبک، شکری، مضافتی، حلاوی، خضراوی، مردار سنگ، عالی، ربی و مهتری تا حدودی حساس هستند.
برای مقابله با کنه گرد آلود خرما، از طریق مبارزه شیمیایی این کار هنگامی که میوه به صورت خارک باشد، صورت گیرد. همچنین در اوج فعالیت کنه گردآلود خوشه های خرما پوشیده از گرد و خاک شده و میوه ها چروکیده شده و روی زمین می ریزند. موارد زیر نیز برای مقابله با کنه تارتن توصیه می شود:
- مقابله با علف های هرز به ویژه مرغ
- آبیاری به موقع نخلستان
- هرس به موقع برگ ها، دمبرگ ها و حذف لیف اطراف تنه
- تقویت درختان با کودهای شیمیایی و میانه کاری با سورگوم و یونجه
بهترین زمان سم پاشی علیه کنه گردآلود درخت خرما نیمه اول خرداد ماه می باشد و سموم مناسب برای مبارزه با آفت شامل گوگردهای قابل حل در آب به نسبت ۳ – ۱ در هزار،اکتلیک (پیریمیفوس متیل) ۵۰ % امولسیون به نسبت ۲ در هزار ، گل گوگرد به میزان ۱۵۰ – ۱۰۰ گرم برای هر درخت، کنه کش نیسورون به غلظت ۰/۵ تا ۰/۷۵ لیتر در هکتار و کنه کش تدیون (تترادیفون) به نسبت ۲ در هزار می باشند.
کرم گرده خوار
لاروهای آفت کرم گرده خوار یا شب پره بزرگ به گل ها و خوشه های گل دهنده نر و ماده درخت خرما هجوم می برند. گاهی هم این آفات میوه های جوان درخت نخل را مورد حمله قرار می دهند. در سال های طغیان این آفت گاها تا هفتاد درصد محصول هم از بین می رود. آفتکرم گرده خوار در نسل اول ابتدا به غلاف و برگچه های خرما آسیب می زند.
و بعد از این که غلاف باز شد و گل ها نمایان شدند، لاروها به گل های نر ماده خسارت وارد می کنند. همچنین از میوه های تازه تشکیل شده را تغذیه می کنند. در ضمن در شرایط آب و هوایی گرم و مرطوب، قارچ ها و باکتری ها از محل زخم های ایجاد شده توسط لارو وارد خوشه و میوه شده و سبب فساد آن ها می گردد.
لارو این آفت با تغذیه از گرده های درختان خرما سبب تغییر شکل خوشه ها می شود و با هجوم قارچ و باکتری ها در اثر رطوبت، خوشه های آفت زده سیاه شده و دانه های خرما از سبز روشن به زرد تیره تغییر می یابد. حشره بالغ پروانه ای به رنگ تیره بوده که حدود ۳.۵ تا ۴ سانتی متر طول دارد.
برای کنترل این آفت به مقابله جداگانه ای نیاز نبوده و همان روش هایی که برای مقابله با آفات درخت نخل به کار برده می شود برای حذف این آفت قابل استفاده خواهد بود.
در صورت تمایل می توانید با کلیک روی آفت درخت انجیر و آفت درخت پسته از این مقالات نیز بازدید نمایید.
منبع : آرگا
