همه ما معمولا خلاقیت کودکان را در زبان مبتکرانه، بازی های نمایشی و نقاشی های آن ها می بینیم. این در حالی است که معمولا کودکان خلاقیت زیادی در استفاده از رنگ ها و موضوعات مختلف دارند و حتی فانتزی های زیادی را در زبان خود به کار می برند. در این میان نقش والدین و معلم ها در حمایت از تفکر خلاق در کودکان و کمک به رشد و تقویت آن ها غیر قابل انکار است.
بسیاری از والدین، فراگیری مهارت های کاربردی به کودکان از جمله احترام به دیگران، یادگیری دوچرخه سواری و پیدا کردن مسیر را بسیار مهم تر از یادگیری تفکر خلاق می دانند. در حالی که آموزش تفکر خلاق به اندازه مهارت های زندگی برای کودکان اهمیت دارد. در ادامه مطلب به راه های تقویت تفکر خلاق در کودکان خواهیم پرداخت.
منظور از تفکر خلاق در کودکان چیست؟
پیش از آن که به توضیحاتی در خصوص تفکر خلاق در کودکان بپردازیم، ابتدا لازم است تعریفی دقیق از خلاقیت ارائه دهیم. در حقیقت خلاقیت به معنای ابداع و خلق کردن چیز جدیدی است که پیش از این وجود نداشته است. خلاقیت به معنای تبدیل ایده ها به واقعیت است. البته این تعریف منحصر به ایده ها نیست. بلکه هر چیزی مثل اشیا، ایده ها و تفکرات که قابلیت خلق کردن داشته باشند، در این تعریف قرار می گیرند. با این وجود آنچه در نهایت خلق می شود باید جدید باشد و ارزش زیادی هم داشته باشد. به همین خاطر تفکر خلاق همان فرآیندی است که مغز آن را طی می کند تا ایده جدیدی به وجود آید.
تفکر خلاق این امکان را به کودک می دهد که به شیوه متفاوتی فکر کند. این توانایی ما را قادر می سازد که برای هر مسئله ای، یک راه حل جدید و متفاوت پیدا کنیم. این توانایی مجموعه ای از ابداع روش های جدید برای تولید اشیا، خلق چیزهای جدید و تفکرات نو را شامل می شود. یادتان باشد که تفکر خلاق موضوع چندان ساده ای نیست و می تواند تا حدودی دردسرآفرین باشد. به طور معمول تفکر خلاق آزمایشات مختلف و ریسک پذیری بالا را شامل می شود.
دلایل اهمیت تفکر خلاق چیست؟
تفکر خلاق در کودکان علاوه بر این که باعث پیشرفت های آکادمیک و علمی در آینده می شود، می تواند جنبه های مختلفی از زندگی را تحت تأثیر قرار دهد. برخی از مهم ترین دلایل اهمیت تفکر خلاق به شرح زیر است:
افزایش یادگیری
خلاقیت از آن جهت اهمیت دارد که بر یادگیری کودکان تأثیر می گذارد. همه ما تا حدودی افراد خلاق را به عنوان افراد باهوش می شناسیم. این تفکر تا حد زیادی درست است؛ چرا که افراد خلاق به خوبی می توانند ظرفیت های مغزشان را به کار بگیرند و توان بالقوه آن را به توان بالفعل تبدیل نمایند. موضوع مهمی که اغلب ما به سادگی از کنار آن می گذریم این است که سیستم های آموزشی به گونه ای طراحی شده اند که باعث آسیب های ناخواسته به خلاقیت کودکان می شوند و آن ها را غیر فعال می کنند.
اغلب برنامه های تحصیلی به محاسبات علمی و منطقی متکی هستند و همین موضوع مانع از تفکر خلاق کودکان می شود و آن را به یک توانایی بدون استفاده تبدیل می کند. این در حالی است که اگر تفکر کودکان در مدارس مورد توجه بیشتری قرار گیرد، به همان نسبت به افزایش خلاقیت در کودکان و افزایش ظرفیت یادگیری آن ها منجر خواهد شد. زیرا خلاقیت بخش اعظم مهارت های کودکان را به کار می اندازد.
توسعه مهارت های حل مسئله
در همان زمان که کودکان به فعالیت های خلاقانه و پرورش تفکر خلاق مشغول هستند، می توانند مهم ترین مهارت زندگی شان را که همان مهارت حل مسئله است، فرا بگیرند. این مهارت زمانی به کمک ما می آید که قصد داریم راهی برای از بین بردن موانع زندگی مان پیدا کنیم و یا آن که بتوانیم شکاف میان آن چیزی که هست و آنچه که باید باشد را رفع کنیم. جالب است بدانید مهارت حل مسئله یکی از مهم ترین مهارت ها در زندگی است که باید در وجود هر انسانی تقویت شود و مانند بسیاری از مهارت های زندگی، بهتر است توسعه آن در کودکی اتفاق بیفتد. مهارت حل مسئله ارتباط مستقیمی با تفکر خلاق و خلاقیت در زندگی دارد. تفکر خلاق تنها عنصری است که می تواند ما را در حل مسئله یاری دهد. تمرین خلاقیت می تواند این مهارت را در کودکان به بالاترین کیفیت برساند.
توسعه مهارت های اجتماعی
تمرین هایی که برای تقویت تفکر خلاق در کودکان صورت می گیرد، بیشتر مبتنی بر فعالیت های گروهی هستند. در همین زمان است که برخی مهارت های اجتماعی و گروهی در کودکان تقویت می شود. همان طور که احتمالا می دانید، عدم سازگاری و ناتوانی در برقراری ارتباط با همکلاسی ها و همسالان، یکی از بزرگ ترین مشکلات کودکان در سال های اولیه آموزش است. اغلب کودکان در سال های ابتدایی زندگی خود به شدت خودمحور هستند که اگر این احساس در همان سال ها کنترل نشود، به خودخواهی در کودک منجر می شود. به همین خاطر انجام کارهای گروهی و یا حتی تعامل سازنده با همکلاسی ها و دوستان بسیار حائز اهمیت است. نکته قابل توجه این است که تمرین های خلاقیت به صورت کارهای گروهی، نقش مهمی در توسعه مهارت های اجتماعی و گروهی خواهند داشت.
توسعه مهارت های احساسی
تمرین های مربوط به خلاقیت و تفکر خلاق در کودکان می تواند به رشد مهارت های احساسی و اجتماعی کمک کند. در این تمرین ها از کودکان خواسته می شود که احساسات خود را نسبت به وظایف محول شده بیان کنند. به عنوان مثال یکی از این تمرینات به توسعه و تقویت خلاقیت کودکان مربوط می شود. در این تمرین ها باید از کودک بخواهید که احساسات خود را در قالب داستان یا دل نوشته، شعر و یا یک نقاشی بیان کند. این تمرینات نحوه بروز احساسات را به کودکان می آموزند و آن ها را توصیف می کنند. ابراز احساسات در قالب شعر، داستان، تصاویر، کلمات و نقاشی این امکان را به کودکان می دهد که خودشان را با جامعه پیرامون شان ادغام کنند. ارتباط صحیح با جامعه و مدیریت درست احساسات می تواند به بلوغ احساسی کودکان کمک کند.
توسعه مهارت های فیزیکی
همه ما بر این باور هستیم که مهارت های فیزیکی کودکان تنها با رفتن به باشگاه و رشد جسمی کودکان امکان پذیر است. البته این بدان معنا نیست که نقش تمرینات ورزشی را انکار کنیم. با این حال اگر دلتان می خواهد که یک کار مثبت برای فرزندتان انجام دهید، بهتر است تمرینات خلاقانه ای را برای او تدارک ببینید. این تمرینات به کودکان کمک می کند که مهارت های فیزیکی خود را پرورش دهند. اجازه دهید ابتدا این مهارت را تعریف کنیم تا معنای آن را بهتر درک کنیم.
در حقیقت منظور از مهارت های فیزیکی تنها تناسب اندام، قد کشیدن یا رشد خوب عضلات نیست. علی رغم این که این موارد نیز به رشد و بلوغ مهارت های فیزیکی کمک می کنند، اما مسئله مهم این است که توسعه مهارت های فیزیکی باید بین عصب های محیطی، مغز و اندام های بدن ارتباط برقرار نماید. هماهنگی، همکاری درست بین اعضا و تعادل، محصول همین توسعه مهارت های فیزیکی هستند و تقویت مهارت هایی مانند نقاشی و … می توانند به پرورش و توسعه این مهارت ها کمک کنند.
تقویت تفکر خلاق در کودکان از چه راه هایی امکان پذیر است؟
یادتان باشد که اصل مهم در تقویت تفکر خلاق در کودکان، برقراری ارتباط و تعامل با آن ها است تا بتوانید احساس ارزشمندی را در آن ها به وجود آورید. پس لازم است که در تحسین خلاقیت کودک و تشویق او، دست و دلبازی به خرج دهید و بر خاص بودن کارهای او تمرکز کنید. برخی از مهم ترین راه های تقویت تفکر خلاق در کودکان در ادامه آورده شده است:
۱. به کودک این فرصت را بدهید که هوش خود را نشان دهد
مسئله ای که باید در تقویت تفکر خلاق کودکان به خاطر بسپارید این است که انواع هوش ها شامل هوش کلامی، بین فردی، موسیقیایی و … با گذشت زمان قابلیت توسعه و گسترش خواهند داشت. اگرچه احتمال دارد که کودک این موارد را از خود بروز ندهد؛ با این حال نباید فراموش کنید که علایق کودکان همیشه هم آشکار نیست. تا جایی که می توانید به کودک تان فرصت بروز انواع هوش ها را بدهید تا در نهایت آن چه را در آن مهارت بیشتری دارد، انتخاب نماید.
۲. حس سؤال پرسیدن را در کودک تقویت کنید
یکی از مهم ترین راه های تقویت تفکر خلاق در کودکان، تشویق او به سؤال کردن است. سعی کنید هر زمان که با او تنها هستید، ذهن او را درگیر سؤالات مختلفی نمایید. مثلا بد نیست از او بپرسید که چرا گل ها آنقدر زیبا و زندگی بخش هستند؟ چرا آسمان به رنگ آبی است؟ چرا آب داخل دریا موج دارد اما آب استخر و حوض نه؟ این موارد می تواند حس کنجکاوی را در کودکان زنده کند و از این راه به تقویت تفکر خلاق در کودکان منجر شود. برای این منظور می توانید در طبیعت گردی با فرزندتان از فرصت استفاده کنید و او را به پرسش و پاسخ تشویق کنید. از او بپرسید که حیوانات چگونه با یکدیگر حرف می زنند؟
۳. کنجکاوی کودکان را برانگیزید
کودکان از همان ابتدای تولد حس کنجکاوی عجیب و غریبی دارند. آن ها در مورد هر اطلاعاتی که می خواهند کسب کنند بسیار مشتاق و کنجکاو هستند. به همین خاطر مسئولیت والدین و معلمان این است که در مسیر یادگیری کودکان، نشانه های جالب و مرتبطی از کنجکاوی را قرار دهند. به طور مثال والدین این امکان را دارند که کودک خود را با هنر، تمدن، ادبیات و فرهنگ کشورهای مختلف آشنا کنند و همزمان در خصوص مفاهیم و معانی آن با یکدیگر وارد بحث و گفتگو شوند. در چنین شرایطی کنجکاوی کودکان بیشتر شده و آن ها به دنبال کسب اطلاعات بیشتری هستند.
۴. به کودک نشان دهید که راه های مختلفی برای حل مسائل وجود دارد
فرقی نمی کند که کودک شما با یک تمرین ریاضی روبرو شده و یا یک مشکل واقعی در زندگی اش دارد. کافی است بداند که هر مسئله ای را می توان از راه های مختلفی بررسی و حل کرد. تفاوت های فردی میان افراد مختلف باعث شده تا انسان ها دیدگاه متفاوتی نسبت به مسائل مختلف داشته باشند. در واقع ذهن ما این امکان را برایمان فراهم می کند که از زوایای مختلفی به مسائل نگاه کنیم که همین یک مهارت بسیار مهم در حل مشکلات بین فردی به شمار می رود.
۵. اجازه دهید کودک تان آزاد باشد
این مسئله خیلی مهم است که با ایجاد یک ساختار منحصر به فرد، کودک را در پرورش و تقویت مهارت هایش هدایت کنید. باید برای او آزادی هایی تعیین کنید و فضایی ایجاد کنید که فرصت اکتشاف و تخیل آزادانه را به او بدهد. خوب است امکانی برای فرزندتان به وجود آورید که مدتی در خانه بیکار باشد و هیچ کار خاصی برای انجام دادن نداشته باشد. در این شرایط کودک شما می تواند بی هدف بودن در زندگی را تجربه کند و از فرصت پیش آمده برای تقویت تفکر خلاق خود استفاده کند.
۶. کودک را با فعالیت ها و بازی های خلاقانه آشنا کنید
پرورش استعداد کودکان و تقویت هوش خلاق آن ها به تفکری بیرون از چارچوب نیاز دارد. کودکان به زمان هایی آرام و به دور از وسایل ارتباطی مانند تلفن همراه نیاز دارند. البته این را هم باید در نظر بگیرید که در دنیای امروز فراهم کردن چنین چیزی تا حد زیادی دشوار است. برای این منظور می توانید با استفاده از برخی بازی ها یا اسباب بازی ها تفکر خلاق کودک را تقویت کنید. برای این منظور می توانید از برخی وسایل یادگیری که بر پایه بازی هستند استفاده کنید. این تمرینات باید بتواند مهارت هایی مانند هماهنگی چشم ها و دست ها، مهارت های فیزیکی، مهارت های حرکتی و … را پرورش داده و تقویت کند.
۷. ذهن کودک را با سؤالاتی که پاسخ روشنی ندارند، مشغول کنید
مطرح کردن سؤالاتی که هیچ پاسخی ندارند، در تقویت تفکر خلاق کودکان بسیار مؤثر هستند. چنین سؤالاتی به کودکان کمک می کنند که از زمان حال فاصله بگیرند و با بررسی گزینه ها، سرگرم شدن با ایده های جدید، مقایسه کردن و فراهم نمودن پاسخ هایی ویژه به این سؤالات بپردازند و زمینه را برای رشد تفکر خلاق فراهم کنند. برخی سؤالاتی که می توانید از فرزند خود بپرسید شامل موارد زیر هستند:
- چرا هنگام بیدار شدن از خواب موهایی مرتب و آراسته نداریم؟
- اگر شنبه ها برف ببارد، چه اتفاقی می افتد؟
- اگر همه کفش های دنیا یک سایز داشتند، چه اتفاقی می افتاد؟
- چه اتفاقی می افتاد اگر گربه ها شبیه به سگ ها پارس می کردند و یا بر عکس؟ و سؤالاتی از این قبیل.
یادتان باشد که پاسخ به این سؤالات برای برخی از کودکان که ارتباط کمتری با دنیای بیرون دارند، دشوارتر است. به همین خاطر مهم است که حتما سؤالات خود را با توجه به دانش فعلی کودک هماهنگ کنید.
۸. کودک را به انجام فعالیت های هنری تشویق کنید
نقاشی روی شیشه یا بوم، سفالگری، موسیقی کلاسیک، رنگ آمیزی با انگشت، استفاده از اسلایم و خمیر بازی برخی از این فعالیت های هنری هستند که قادر به تقویت تفکر خلاق در کودکان هستند. خوشبختانه امروزه این فعالیت ها در کلاس های مختلف آموزشی تدریس می شوند. به طور مثال زمانی که کودک شما حوصله اش سر رفته و از شما می خواهد که گوشی همراه خود را در اختیار او قرار دهید. اکنون زمان آن رسیده که اجازه دهید کودک بی حوصله بودن و کسل شدن را تجربه کند و روش هایی برای سرگرم کردن خودش پیدا نماید. او قادر است با وسایلی که در اختیار دارد، کارهای شگفت انگیزی انجام دهد.
منبع : آرگا
