دو سوم کره زمین را آب تشکیل داده و ۹۷ درصد این آب، شامل آب شور دریاها و اقیانوس ها می باشد. به بیان دیگر تنها سه درصد آب کره زمین شیرین است. حال جای سوال است که دلیل شوری آب اقیانوس و دریاها چیست؟ با ادامه مطلب همراه ما باشید تا پاسخ این سوال را بدانید.
دلیل شوری آب اقیانوس و دریا
حدود دو سوم کره زمین پوشیده از آب بوده که ۹۷ درصد آن را آب شور اقیانوس و دریاها تشکیل می دهد. به این ترتیب فقط سه درصد آب کره زمین شیرین است که دو درصد آن در یخچال های طبیعی و یخ ها حضور دارد و کمتر از یک درصد آن آب شیرینی است که در رودخانه ها و دریاچه ها جریان دارد.
به این ترتیب آب در کره زمین در بخش هایی مانند اقیانوس و دریاها شور بوده و در نواحی کمتری مانند رودخانه و دریاچه ها شیرین است. با آن که آب شیرین در جهان بسیار کم است ولی همین آب شیرین دلیل اصلی شور شدن آب اقیانوس و دریاها می باشد.
هنگامی که نور خورشید به آب اقیانوس می تابد و آن را گرم می نماید، آب اقیانوس یا دریا بخار شده و به آسمان می رود. در آسمان این بخار خنک شده و مجددا به آب تبدیل شده و ابرها ایجاد می شوند. پس از مدتی ابرها بارندگی داشته و آب را به صورت قطره های باران، برق و تگرگ به زمین برمی گردانند.
این آب به رودخانه ها وارد شده و به سمت اقیانوس و دریا حرکت می کند و مجددا با نور خورشید بخار می شود. تصور کلی بر این است که آب باران یک آب معمولی بوده ولی این گونه نیست زیرا میزان کمی مواد شیمیایی به اسم دی اکسید کربن و دی اکسید سولفور موجب می شود باران مقداری اسیدی شود.
میزان اسید زیاد نبوده که سبب سوختگی شود ولی با برخورد به سنگ و صخره ها، نمک های آن ها را تجزیه و به آب رودخانه وارد می کند. رودخانه به سمت دریا و اقیانوس حرکت کرده و موجب می شود آب اقیانوس و دریا شور شود. نمک موجود در اقیانوس از دو منبع ایجاد می شود. رواناب از زمین و دریچه بستر دریا.
سنگ های روی زمین منبع اصلی نمک ها بوده که در آب دریا حل می شوند. آب باران همانطور که اشاره شد اسیدی بوده و موقع بارش سبب شده سنگ ها ساییده و به تدریج از بین بروند. از این رو یون های نمک به نهرها و رودخانه ها ریخته و بعد به اقیانوس ها راه می یابند.
بیشتر یون های حل شده ، توسط موجودات زنده اقیانوس ها مورد استفاده قرار می گیرند و از آب حذف می گردند. برخی دیگر از آن ها حذف نشده و غلظت آن ها با گذشت زمان بیشتر می شود. دلیل و منبع دیگر نمک و شوری اقیانوس مایعات هیدروترمال بوده که از دریچه موجود در بستر دریا به وجود می آید.
آب اقیانوس به سنگ های بستر دریا نفوذ نموده و توسط هسته ماگما گرم می گردد. این گرما هم موجب تشکیل برخی واکنش های شیمایی می شود. آب هم تمایل داشته تا اکسیژن، منیزیم و سولفات را از دست دهد و فلزاتی از جمله آهن، روی، مس را از سنگ های اطراف جذب نماید.
آب گرم شده توسط دریچه های موجود در بستر دریا آزاد می شود و فلزات را با خود حمل می نماید. بعضی نمک های اقیانوس از فوران آتشفشان زیر آب ناشی شده که به طور مستقیم مواد معدنی را در اقیانوس رها می نمایند.
یون های متداول آب اقیانوس
متداولترین یون های موجود در آب اقیانوس کلرید و سدیم هستند. این دو یون با هم حدود ۸۵ درصد کل یون های محلول در اقیانوس را تشکیل می دهند. منیزیم و سولفات هم ده درصد دیگر یون های محلول در اقیانوس می باشند و سایر یون ها در غلظت خیلی کم یافت می شوند.
گفتنی است غلظت نمک دریا یا شوری آن با درجه حرارت، تبخیر و بارندگی متفاوت می باشد. شوری آب به طور کلی در استوا و قطب کم و در عرض های میانی فراوان است. میانگین شوری حدود ۳۵ قسمت در هزار بوده به بیان دیگر ۳.۵ درصد وزن آب دریا شامل نمک های حل شده بوده و دلیل شوری آب اقیانوس به مواد و عناصر محلولی مانند سدیم، سولفور، کلر، منیزیم، پتاسیم و کلسیم مربوط است.
دانشمندان عقیده دارند منشا شوری آب اقیانوس ها در دوران حاضر به خیلی سال پیش باز می گردد. هنگامی که زمین تشکیل می شد گازها از داخل آن فوران نموده و در ادامه یون های نمکی انتشار یافته که توسط بارش های بارانی یا جریان های زمینی به اقیانوس ها رسیدند.
حالا شوری آب اقیانوس ها همیشگی و پایدار بوده و گفته شده یون ها از آب اقیانوس ها خارج نشده اند. از سویی حجم مواد و عناصر شور کننده آب اقیانوس نسبت به حجم آب آن ها خیلی کم بوده که ورود و خروج آن ها از چرخه طبیعی هرگز به نظر نمی رسد و گویی همیشه در آب اقیانوس می باشند.
یافته های جدید دانشمندان نشان می دهد این موضوع در دریاچه ها فرق می کند. در این نواحی آبی دنیا، جابجایی تقریبا سریعتر آب و نمک های محلول در آن، باعث شیرین ماندن آب شده اند. بررسی دانشمندان همچنین نشان می دهد قطره آب و یون های آن در دریاچه ها تا دویست سال باقی مانده و این درحالی است که این میزان برای اقیانوس بین ۱۰۰-۲۰۰ میلیون سال می باشد.
دلیل شیرین بودن آب روخانه
آب رودخانه حاوی نمک است ولی میزان آن به قدری است که نمی تواند سبب شوری رودخانه شود. ولی آب اقیانوس یا دریا به علت این که از میلیون ها سال پیش وجود دارند و همواره رودخانه ها نمک را به آن وارد نموده اند، این نمک به قدری فراوان شده که موجب شوری آب دریا و اقیانوس شده است.
بر اساس تحقیق دانشمندان، آب دریا ۳۰۰ برابر بیشتر از آب رودخانه های معمولی شور است. آب شیرین همانطور که اشاره شد دلیل اصلی شوری آب دریاها بوده ولی نمک می تواند از سوراخ های روی کف اقیانوس های عمیق و آتشفشان ها نیز به آب دریا وارد گردد.
ممکن است تصور شود از آنجا که رودخانه ها دائما به دریا وارد می شوند بنابراین دریا هر روز شورتر از روز پیش می شود ولی این گونه نیست زیرا مقداری از نمک دریا توسط جلبک ها و حیواناتی که در دریا زیست دارند، مصرف می شود و مقداری از آن نیز در کف اقیانوس رسوب می نماید. از این رو بین نمکی که هر روز به داخل دریا ریخته می شود و نمکی که از دریا کاسته می شود تعادل برقرار می شود و آب دریا شورتر نخواهد شد.
کدام اقیانوس ها شوری کمتری دارند؟
قابل ذکر است که شوری آب تمام اقیانوس ها یکسان نبوده و در نواحی گرم تر که آب بیشتری از اقیانوس بخار می شود شورتر هستند ولی هر اندازه به سمت قطب شمال یا جنوب می رویم شوری آب اقیانوس به خاطر ذوب یخ ها کاهش می یابد. در آینده با تغییر آب و هوای کره زمین این تفاوت بیشتر می گردد.
هر اندازه آب و هوا گرم تر شود در نیمکره شمالی باران بیشتری بارش یافته و یخ بیشتری آب می شود و در نیمکره جنوبی نیز آب اقیانوس و دریا بیشتر به بخار تبدیل شده که این موارد موجب شده شوری آب دریاها تغییر یابد.
میزان شوری آب دریا
در هر لیتر آب دریا به طور میانگین حدود ۳۵ گرم نمک وجود دارد در صورتی که این میزان در هر لیتر آب شیرین، ۰.۵ گرم است. به گفته سازمان ملی اقیانوس و اتمسفر ایالات متحده اگر نمک دریا و اقیانوس ها را بتوان استخراج کرد و روی سطح زمین پخش نمود لایه ای به ضخامت بیشتر از ۱۵۰ متر ایجاد می شود.
دلیل شوری کم آب دریای خزر
یکی از سوالاتی که در ذهن بسیاری از کاربران وجود دارد این است که چرا آب دریای خزر شوری کمتری دارد؟ در جواب باید گفت که دریای خزر نیز نسبتا آب شوری دارد ولی میزان آن در مقایسه با بیشتر دریاها و اقیانوس ها کمتر است زیرا در هر لیتر آب این دریا به طور میانگین حدود ۱۲-۱۳ گرم نمک وجود دارد.
دریای خزر ارتباطی با دریاهای آزاد نداشته و تمام آب آن از طریق منابع آب شیرین تامین می گردد. با این حال نمی توان آن را جزو آب های شیرین تلقی کرد. لازم به ذکر است دریای خزر در قسمت های شمالی که رودخانه ولگا به آن متصل می شود شوری خیلی کمتری نسبت به بخش های جنوبی تر دارد.
در صورت تمایل برای اطلاع از تفاوت دریا و اقیانوس و علت وقوع گرداب در اقیانوس روی لینک ها کلیک کنید.
منبع : آرگا
