در تعریف ناکامی می توان گفت هنگامی که رسیدن به خواسته یا برآورده ساختن نیازی غیر ممکن می شود، با پدیده ای به نام ناکامی مواجه می شویم. البته روش مقابله افراد در برخورد با ناکامی ها متفاوت است. گاهی در یک مورد مشابه از ناکامی برخی افراد به راحتی تسلیم می شوند و برخی دیگر هم چنان به تلاش ادامه می دهند و عده ای دیگر زیر بار فشارهای روانی خرد می شوند. جالب است بدانید به افرادی که توانایی مقابله و ایستادگی در برابر ناکامی های شدید بدون صدمه دیدن را دارند، افراد دارای تحمل ناکامی زیاد می گویند.
به طور کلی ناکامی می تواند به خاطر از دست دادن عزیزی باشد و یا از نبود نان برای فرد گرسنه ناشی شود. در حقیقت هیچ تفاوتی نمی کند. مهم این است که فرد در رسیدن به خواسته های خود با موانعی روبرو شده است. البته گاهی ارزش های اخلاقی مانند وجدان مانع رسیدن به برخی خواسته می شوند. در ادامه مطلب همراه ما باشید تا ضمن آشنایی با تعریف ناکامی، به مکانیسم های دفاعی آن بپردازیم.
تعریف ناکامی چیست؟
همان طور که می دانید زندگی سراسر انتخاب است و ما در هر شرایطی ناچار به تصمیم گیری می باشیم. گذشته از انتخاب های خوب و بد ما در زندگی، هر فردی باید بتواند با محیطی که در آن زندگی می کند سازگار شود. چرا که ناسازگاری فرد با محیط زندگی به ناکامی او منجر خواهد شد. البته این سازگاری زمانی به وجود می آید که همه عوامل محیطی دارای نظم باشند و ارگانیسم رفتار خود را با آن نظم تطبیق دهد. هنگامی که ارگانیسم توانایی سازگاری با نظم محیطی را داشته باشد، احساس امنیت به وجود می آید. در غیر این صورت تعادل او به هم می ریزد.
تعریف ناکامی نیز دقیقا همین است؛ ناکامی را می توان به تغییرات نظم محیط و عدم سازگاری با نیازهای منطقی و طبیعی تعریف کرد. این بدان معناست که فرد از ارضای یکی از نیازهای اساسی خود دور شود. این ناکامی می تواند حاصل نبود یک شی و یا محصول برخورد با موانع در مسیر برآوردن نیازها باشد.
نگاهی به عوامل ناکامی
شاید بتوان ناکامی را با استفاده از علل درونی و بیرونی نیز تعریف کرد. در ادامه به توضیح هریک از این علل خواهیم پرداخت.
علل درونی
منظور از علل درونی یعنی چیزی که مانع دستیابی به یک هدف یا آرزو می شود. این موانع می تواند از کاستی ها و ضعف های درونی یک فرد نشأت گیرد. مانند ناتوانی های جسمی که می تواند فرد را از رسیدن به یک هدف محروم کند. ناتوانی های فردی و ناکامی شخصی از ویژگی ها و خصوصیات افراد ناشی می شود. به طور مثال فردی که قد کوتاهی دارد و در آرزوی بسکتبالیست شدن می باشد، ممکن است در رسیدن به خواسته خود با ناکامی مواجه شود. در حالی که همین خصوصیت می تواند فرد را به اهداف دیگری در زندگی نزدیک کند.
علل بیرونی
بدون تردید ناکامی های بیرونی به شرایط محیطی فرد باز می گردد و مانع رسیدن او به خواسته اش می شود. این قبیل ناکامی ها را می توان به انواع ناکامی اجتماعی و غیر اجتماعی تقسیم کرد. ناکامی اجتماعی مواردی مانند شکست در کنکور، عدم ورود به دانشگاه و جریمه شدن توسط پلیس راهنمایی رانندگی را شامل می شود. در حالی که ناکامی غیر اجتماعی می تواند به اتفاقاتی مانند ریزش کوه، زلزله، سیل، توفان و … مربوط شود.
اغلب افراد نسبت به ناکامی های اجتماعی حساس هستند و در مواجهه با آن ها واکنش های شدیدی از خود نشان می دهند. این بدان معناست که هرچه هدف فرد مهم تر و قوی تر باشد، شدت ناکامی در اثر نرسیدن به آن افزایش می یابد. به طور مثال اگر دونده دو در زمان مسابقه به طور ناگهانی زمین بخورد، بیشترین میزان ناکامی را تجربه می کند.
آشنایی با مکانیسم های دفاعی در برابر ناکامی
برای این که فرد سلامت روانی خود را در برابر ناکامی حفظ کند، باید از ابزارهایی کمک بگیرد که به آن ها مکانیسم دفاعی می گویند. این مکانیسم ها موارد مختلفی را شامل می شوند که هرکدام در موارد خاصی وارد عمل می شوند. با این حال در اغلب موارد به شکل گروهی عمل می کنند. برخی از مهم ترین مکانیسم های دفاعی در برابر ناکامی به شرح ذیل می باشد:
مکانیسم بازگشت
در این مکانیسم، رفتاری از فرد سر می زند که در دوران کودکی آن را انجام داده است.
مکانیسم سرکوبی
در مکانیسم سرکوبی تمام انگیزه ها و خاطرات ناسازگار و ناراحت کننده فرد از حوزه آگاهی او بیرون رانده می شود.
مکانیسم جابجایی
در مکانیسم جابجایی تمام اضطراب ها، فشارها و تنش های ناشی از ناکامی، به جای این که مورد توجه قرار بگیرند، به حاشیه رانده می شوند.
مکانیسم دلیل تراشی
همان طور که از نام این مکانیسم مشخص است، فرد سعی می کند عملی را که انجام داده یا نداده است، توجیه کند و از این طریق نشان می دهد که آن عمل را از روی منطق و تفکر انجام داده است.
مکانیسم فرافکنی
در مکانیسم فرافکنی فرد انگیزه های خود و تعارضات درونی را بیرون می ریزد و به طور ناخودآگاه آن ها را به دیگران نسبت می دهد.
مکانیسم رویا
بسیاری از افراد در خواب و رویا به خواسته و آرزوهایشان می رسند. در حقیقت می توان گفت رویا نگهبان خواب است. این بدان معناست زمانی که فرد در خواب و رویا به خواسته های خود می رسد، بیشتر دنبال خوابیدن و رویا دیدن است.
مکانیسم خیالبافی
در مکانیسم خیالبافی عنان امور به دست خیال و رویا داده می شود تا آن چیزی را که فرد در واقعیت به آن نمی رسد، در عالم خیال به دست آورد.
مکانیسم جبران
در این مکانیسم فرد به دنبال تلاقی کمبود یا ناتوانی خود می باشد. به طور مثال زنی که قصد بچه دار شدن ندارد و مهد کودک باز می کند، در حقیقت از مکانیسم جبران استفاده می کند. برخی افراد در استفاده از این مکانیسم بسیار افراطی عمل می کنند.
مکانیسم تحقیر دیگران
هنگامی که نمی توانیم به یک موقعیت یا مقامی در زندگی برسیم، صاحب آن مقام یا موقعیت را مورد سرزنش و تحقیر قرار می دهیم. تحقیر دیگران نوعی مکانیسم دفاعی است که به فرد این امکان را می دهد تا به صورت ناخودآگاه ناراحتی های حاصل از شکست و ناکامی خود را برطرف کند.
مکانیسم باطل سازی
این مکانیسم زمانی به کار می رود که فرد برای جبران اشتباهات قبلی خود کاری انجام دهد.
مکانیسم هماهنگ سازی
در این مکانیسم فرد به دنبال این است که رفتار و اعمال خوب دیگران را به خود نسبت دهد و از آن ها تقلید کند. این مکانیسم اهمیت بسیار زیادی برای رشد شخصیت دارد. به همین خاطر خوب است جوان ترها را به گونه ای تربیت کنیم که از افراد سرشناس و علمی تقلید کنند.
مکانیسم وارونه
در این مکانیسم فرد از ابراز خواسته و آرزویی که مورد پسند او نیست، خودداری می کند و رفتاری خلاف جهت آن خواسته از خود نشان می دهد.
مکانیسم فلسفه بافی
در این مکانیسم ارتباط عاطفی فرد با یک شرایط و موقعیت ناراحت کننده کاملا قطع می شود.
امیدواریم مطالب این مقاله برای شما عزیزان مفید بوده باشد. در پایان پیشنهاد می کنیم مقالات ترس از شکست، متن درباره ناکامی، احساس بی ارزشی و کنار آمدن با حسرت را نیز مطالعه فرمایید.
منبع : آرگا
