انزوا در دانش آموزان یکی از مشکلات بسیار مهم دوران کودکی و نوجوانی می باشد که باید از همان ابتدا مورد توجه قرار گیرد. این مشکل در دوران نوجوانی به اوج خود می رسد. دانش آموز در دوران نوجوانی نیاز شدیدی به مشاوره احساس می کند. در این دوره باید به خودشناسی برسد و مراقبت رفتارهای تنش زا در محیط اطراف خود باشد. طبیعی است که خانواده و معلمان با ابتکار عمل و خلاقیت های فردی می توانند نقش مؤثری در راهنمایی دانش آموز داشته باشند. در ادامه مطلب همراه ما باشید تا علل انزوا در دانش آموزان و راهکارهایی جهت رفع گوشه گیری آن ها را مورد بررسی قرار دهیم.
انزوا در لغت به چه معناست؟
از نظر لغوی انزوا را می توان به معنای کناره گیری از جمع و تنها نشستن معنی کرد. فرد منزوی خود را از دیگران دور می کند و به گوشه عزلت پناه می برد. بدیهی است که هر تنها ماندن و خلوت گزیدنی به معنای گوشه گیری نیست. گوشه گیری زمانی می تواند به مشکلی حاد تبدیل شود که فرد را از برقراری روابط اجتماعی بیزار کند. در چنین شرایطی اگر انزوا درمان نشود، می تواند به افسردگی و مشکلات روانی حادتری منجر گردد.
منظور از گوشه گیری و انزوا چیست؟
معمولا انزوا در دانش آموزان به گونه ای است که موجب عدم ارتباط دانش آموز با همسالان خود و محیط اطراف می شود. این افراد از علاقه خود به اطرافیان می کاهند و معمولا از داشتن دوستان صمیمی محروم می شوند. دانش آموزی که منزوی و گوشه گیر است، در فعالیت های دسته جمعی شرکت نمی کند و تمام اوقات خود را با تنها دوست خود سپری می کند. در واقع انزوا دانش آموز مشکل بسیار شایعی است که موجب آزار او می شود. به همین خاطر اگر درمان نشود، منجر به مشکلاتی مانند افسردگی، اضطراب، عدم اعتماد به نفس و مشکلات حاد روانی خواهد شد.
دانش آموز منزوی با وجود این که احساس کمبود می کند، اما از دیگران دوری کرده و تحمل آن ها را ندارد. عزت نفس پایین، ناتوانی در بیان افکار و احساسات، احساس عدم توانمندی به جدایی فرد از همسالان خود منجر می شود. این فکر مدام ذهن کودک یا نوجوان منزوی را درگیر می کند که اگر در جمع قرار بگیرد دیگران به سؤال پرسیدن در مورد مشکل او می پردازند. به همین خاطر سعی می کند از حضور در جمع فرار کرده و به غیبت های طولانی خود ادامه می دهد. بودن در کلاس و تحمل فضای آن برای دانش آموز گوشه گیر بسیار دشوار است و به دنبال فرار از این محیط می باشد. این افراد دوستان بسیار کمی دارند و به راحتی نمی توان اعتماد آن ها را به دست آورد.
مهم ترین علائم انزوا در دانش آموزان و راه های شناخت آن چیست؟
علائم انزوا در دانش آموزان به مورد خاصی محدود نشده و در برگیرنده علائم پیوسته و مختلفی می باشد. دانش آموز منزوی بی هدف بوده و طرح مشخصی برای آینده خود ندارد. او از حل مشکلات خود در عالم واقعیت عاجز است و برای حل آن ها خیال پردازی کرده و به تخیل پناه می برد. در هر شرایطی از اجتماع فراری است و در برابر بودن با افراد به شدت مقاومت می کند. هیچ دفاعی نسبت به حق و حقوق خود ندارد و ترجیح می دهد به جای تلاش از افراد گریزان باشد. به همین خاطر در اغلب موارد با دیگران دچار تنش و تضاد می شود.
دانش آموز گوشه گیر هیچ علاقه ای به دوست یابی نداشته و اغلب اوقات با حرف های خود موجب آزار دیگران می شود. این انزوا تا جایی پیش می رود که مهارت دوستیابی به امری محال تبدیل می شود. به همین خاطر بهتر است والدین و معلمان با آگاهی خود از وضعیت دانش آموز، او را با محیط بیرون به ویژه مدرسه آشتی دهند. به طور کلی از مهم ترین علائم کم رویی دانش آموزان می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- ناتوانی در برقراری ارتباط با معلمان و دوستان
- کناره گیری از دیگران در مواقع نیاز
- احساس خستگی، بی حوصلگی و نگرانی نسبت به آینده
- پذیرش وضع موجود و عدم اعتراض به آن
- تسلیم شدن در برابر خواسته های اطرافیان
- محدود ساختن همه جنبه های زندگی
- گریز از فعالیت های مهم اجتماعی و به تأخیر انداختن انجام کارها
- ناتوانی در بیان افکار و احساسات
- درگیری و تنش با اطرافیان
- تمایل به درون گرایی و دوری از اجتماع
- زودرنجی و داشتن نگرشی منفی نسبت به جامعه و اطرافیان
- عقب ماندن از درس ها و مطرح نکردن اشکالات درسی
- بی ثباتی و از این شاخه به آن شاخه پریدن
چه عواملی بر انزوا و گوشه گیری دانش آموز تأثیر دارند؟
معمولا دانش آموزان به دلایل مختلفی از برقراری ارتباط با دیگران اجتناب می کنند. مهم ترین دلیل این دوری ترس از نادیده گرفته شدن، مورد حمله قرار گرفتن، مسخره شدن و تحقیر شدن می باشد. یکی دیگر از عوامل مؤثر بر انزوا در دانش آموزان به ناتوانی او در یادگیری مهارت های مربوط به برقراری رابطه با دیگران مربوط می شود. به طور مثال کودکی که از توانایی بازی کردن برخوردار نیست، ارتباط با سایر کودکان را بسیار ناخوشایند می داند.
هنگامی که کودک یا نوجوان در برقراری ارتباط با سایر کودکان ناتوان است، گوشه گیر و منزوی می شود. همین مسئله موجب توجه حداکثری بزرگسالان به او شده و با تقویت احساس خجالت در او همراه است. دانش آموزی که در جمع قرار می گیرد، به خاطر عدم اعتماد به نفس و ضعف شخصیتی نمی تواند به طور شفاهی ارتباط برقرار کند. به همین خاطر خود را کنار می کشد و از اظهار نظر و گفتگو با دیگران سر باز می زند. زیرا قادر به بیان عقاید خود نبوده و در بازگویی آن ها مشکل دارد. برخی از مهم ترین دلایل گوشه گیری در کودکان عبارتند از:
- تحقیر شدن دانش آموز در جمع و شکست های پیاپی
- داشتن فشارهای روانی و عدم امنیت در محیط خانه و مدرسه
- بی توجهی خانواده نسبت به او و محرومیت از محبت خانواده
- ابتلا به بیماری های فیزیولوژیک و داشتن نقص عضو
- محدودیت زیاد توسط خانواده و کنترل های شدید تربیتی
- واهمه از رویارویی با حقایق
- تنش ها و مشکلات خانوادگی
- تنبیه دانش آموز توسط خانواده و محرومیت از محبت والدین
راه های مقابله با انزوا و گوشه گیری در دانش آموزان
دانش آموز منزوی احساس می کند که به پوچی رسیده و از جهان جدا شده است. او یک باره از تمامی آن چه به آن علاقمند است دور می شود. البته انزوا دارای انواع و درجات مختلفی می باشد. گاهی انزوا همانند دردی جانکاه و ناکامی شدید به نظر می رسد و انگار جهان به آخر رسیده است. اما گاهی تنها احساسی مبهم است و فرد از وضعیت فعلی خود احساس رضایت نمی کند. گاهی انزوا در نتیجه تنهایی و نداشتن دوست اتفاق می افتد و گاهی به خاطر از دست دادن شخصی است که دیگر در قید حیات نیست. دانش آموز منزوی در اغلب موارد احساس تنهایی می کند؛ زیرا از برقراری رابطه با دیگران ناتوان است.
به خاطر داشته باشید که انزوا و تنهایی دو مقوله کاملا متفاوت هستند. همه ما در بسیاری موارد از تنهایی لذت می بریم و ساعاتی را به دنبال خلوت کردن با خود می باشیم. اما انزوا به معنای احساس تنهایی و ناراحتی از این وضعیت است. مشکل واقعی زمانی به وجود می آید که در لاک تنهایی خود فرو رفته و قادر به بیرون آمدن از آن نیستیم. در حقیقت انزوا حالتی ایستا و راکد دارد و تا زمانی که تلاشی برای خروج از آن نکنیم، کماکان همراه ما خواهد بود. در ادامه به روش های مقابله با انزوا در دانش آموزان اشاره خواهیم کرد.
آشنایی با راهکارهای مقابله با گوشه گیری در دانش آموزان و تغییر آن
از مهم ترین روش های مقابله با گوشه گیری در دانش آموزان می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- تمایل به داشتن فعالیت های بیشتر: انجام فعالیت های بیشتر از رکود جلوگیری کرده و بزرگ ترین تغییر برای دانش آموز محسوب می شود. دانش آموز می تواند ارتباط خود را از طریق نامه نگاری، تلفن زدن و یا حتی دیدار بیشتر کند. از او بخواهیم بیشتر با ما حرف بزند و غم دوری از فردی که نیست را برای ما بیان کند. از خاطرات خوب خود با او بگوید و بداند که این خاطرات هیچ گاه او را تنها نخواهند گذاشت.
- پذیرش احساس تنهایی و تمایل به بیان آن: قدم اول این است که دانش آموز انزوای خود را بپذیرد و به دنبال پایان دادن به آن باشد. طبیعی است که گاهی این پذیرش دشوار خواهد بود، اما بهتر است از او بخواهیم که راه های مختلفی را امتحان کند. احساسات و افکار خود را یادداشت کند و به گفتگو با دوستی خیالی بپردازد. برای دوست خیالی خود نقاشی بکشد و گاهی با صدای بلند شروع به آواز خواندن کند. بیان احساسات، دانش آموز را از حالاتی مانند عصبانیت، غم و درماندگی آگاه می کند. او می تواند درک کند که این احساسات از کجا آمده و برای چه ایجاد شده است. اگر این موارد را مورد ارزیابی قرار دهد، به راحتی می تواند در تغییر احساسات خود قدرت پیدا کند.
- تمایل به شرکت در فعالیت های نمایشی و گروهی: دانش آموز با شرکت در فعالیت های مختلف گروهی احساس تنهایی را از خود دور می کند. می تواند با سایر دانش آموزانی که علایقی مانند او دارند، ارتباط برقرار کند. بهتر است به منظور دوری از احساس انزوا به گروه های مختلف مدرسه ملحق شده و علاقه جدیدی را در خود ایجاد کند.
نگاهی به راه های درمان انزوا و گوشه گیری در دانش آموزان
جالب است بدانید انزوا در دانش آموزان بیشتر با دوری و کناره گیری از گروه همسالان اتفاق می افتد. به همین خاطر بخش زیادی از درمان باید ارتباط دانش آموز را با همسالان خود افزایش دهد. معمولا تحقیق بر روی دانش آموزان منزوی با مقایسه دانش آموزان عادی صورت می گیرد. در این میان دانش آموزان آشفته و ناراحت به ۱۰ جلسه آموزش نیاز دارند تا از این راه نتایج درمانی آن ها به اثبات برسد.
به جرأت می توان گفت نقش والدین و معلمان در درمان دانش آموزان منزوی بسیار حائز اهمیت است. این افراد می توانند از روی محبت به تمامی تغییرات صورت گرفته بر روی دانش آموز توجه کنند. هم چنین آنان از توانایی لازم جهت تشویق و ترغیب دانش آموزان به شرکت در فعالیت های گروهی و اجتماعی در مدرسه برخوردار هستند. والدین و معلمان می توانند با تشویق کودک به صحبت کردن در جمع به او جرأت بیان افکار و عقاید خود را بدهند. با شرکت در فعالیت های گروهی و رفتن به گردش های علمی به بهبود مهارت های اجتماعی دانش آموز کمک کنند. همه این موارد می تواند به درمان انزوا و مقابله با آن منجر شود.
سخن پایانی
خوب است بدانید اغلب مشکلات روانی و رفتاری افراد در سنین بالا، ریشه در دوران کودکی و مدرسه دارد. در بسیاری موارد بی توجهی والدین به مشکلات دانش آموز می تواند به تداوم این مشکلات تا پایان عمر منجر شود. از آن جایی که آموزش و تربیت تأثیر بسیار زیادی دارد، معلمان می توانند نیازهای کودک را شناخته و نسبت به درک آن ها اقدام کنند. معلمان می توانند با در نظر گرفتن رفتارهای دانش آموزان مشکل دار در کلاس و ساعات تفریح، گامی مهم برای حل این مشکل بردارند. در بسیاری موارد آموزش مهارت های اجتماعی و برقراری رابطه به کاهش انزوا در دانش آموزان کمک می کند.
معمولا دانش آموزان منزوی با مهارت های دوستیابی آشنا نبوده و از اصول برقراری ارتباط و صحبت با دیگران اطلاعی ندارند. به همین خاطر معلمان می توانند از طریق فعالیت های گروهی به ارتباط بهتر دانش آموز منزوی با همکلاسی هایش کمک کنند. بهتر است معلمان با در نظر گرفتن پاداش های منطقی و دادن مسئولیت های کوچک به عزت نفس دانش آموز کمک کنند. با وجود این که این دانش آموزان از توانایی هایی مشابه سایر دانش آموزان برخوردار هستند اما معمولا این توانمندی ها را دست کم می گیرند. آگاهی معلمان از نقاط قوت و ضعف دانش آموز می تواند آن ها را در مسیر درستی قرار داده و احساس موفقیت را در آن ها تقویت کند.
منبع : آرگا
