تواضع به معنای این است که آدمی خود را از دیگران برتر نداند. داشتن تواضع، سبب نرمی دل ها و نزدیک شدن قلوب به یکدیگر می شود. این صفت نیک رمز ایجاد محبت، دوستی و اساس سر بلندی های می باشد. در این مطلب با تاثیر تواضع در زندگی بیشتر آشنا می شوید.
تاثیر تواضع در زندگی انسان
یکی از رفتارهای پسندیده در آموزه های اسلامی، تواضع و فروتنی می باشد که جزو صفات نیک اخلاقی هم بر شمرده می شود. اساسا دین اسلام برای رساندن انسان ها به سعادت و کمال در تمام زمینه های مادی و معنوی، برنامه های جامع و کاملی ارائه می دهد.
به طوری که در بحث اخلاق؛ مباحث را به زیباترین و دقیق ترین شکل ترسیم نموده و پیروانش را به آراستن خود به ارزش های والای اخلاقی دعوت کرده است. از منظر اخلاق اسلامی، تواضع و فروتنی جایگاه ویژه ای دارد. این صفت نیک رفتاری آثار و برکاتی در زندگی انسان دارد که در ادامه به آن ها اشاره می شود.
مفهوم تواضع و فروتنی
منظور از تواضع و فروتنی این است که فرد خود را از دیگران که از نظر جاه و مقام در جایگاه پایین تری از او قرار دارند، برتر نبیند. ضمنا به مفهوم شکسته نفسی و افتادگی هم می باشد که آدمی خود را از دیگران بالاتر نداند. تواضع به کشتزاری می ماند که در آن گل های زیبا و عطرآگین برادری، مهر و محبت، بزرگواری و صفا رویده و ارجمندی و منزلت واقعی را هدیه می دهد.
فروتنی از صفات پسندیده ای است که توسط آن فیوضات و درهای رحمت الهی بر بندگانش باز می گردد و ضعف و زبونی به قدرتی آمیخته با نرمی تبدیل می کند. انسان بهره مند از این صفت نیکو، دارای موهبت با ارزشی است که هیچ فردی به آن رشک نبرد. در یک کلام، تواضع دژ محکم و پرصلابتی است که دشمن را یارای نفوذ به آن نیست و تاج افتخاری است که بندگان مخلص پروردگار بر سر می نهند.
حضرت علی علیه اسلام در این باره می فرماید:
واعتمداو وضع التذلل على روسکم والقاءالتعزز تحت اقدامکم و خلع التکبر من اعناقکم واتخذواالتواضع مسلحه بینکم و بین عدوکم ابلیس و جنوده …
تاج افتخار فروتنى را بر سرهاى خویش نهید و گردن کشى را در زیر پاهاى خود بیفکنید و زنجیر اسارت تکبر را از گردنهایتان فرود آرید و افتادگى و تواضع را همچون سنگرى تسخیر ناپذیر میان خود و دشمن بشمارید شیطان و سپاهیان او.
آثار و برکات تواضع در زندگی از منظر اسلام
در فرهنگ اسلامی، ارزش و احترام انسانها بر پایه معیارهای معنوی و اصلی بنا شده است. تواضع در برابر مردم به هر اندازه که از شائبه دخالت ملاک های ضد ارزشی و پوچ دور باشد به همان اندازه پسندیده تر و پر ارج تر خواهد بود. داشتن این فضیلت اخلاقی از نظر همگان پسندیده و زیبنده می باشد.
البته این صفت نیک اخلاقی باید بدون هیچ چشمداشت مادی و دنیایی بوده و از تکبر و برتربینی به دور باشد. نباید فرد متواضع محاسن خود را به رخ دیگران بکشد. در مقابل تواضع، ذلت قرار دارد. یعنی این که انسان خود را برای دنیا خوار کرده و به چاپلوسی و تملق دیگران پرداخته تا به منافع پست مادی دست پیدا کند. که این رفتار در اسلام مورد نکوش قرار گرفته است.
در آموزه های دین اسلام تاثیر تواضع در زندگی شامل موارد زیر می باشد:
- سربلندی انسان. پیامبر می فرماید: فروتنی جز بر سربلندی بنده نمی افزاید. پس تواضع نمایید. خداوند شما را رحمت کند. همچنین حضرت عیسی علیه السلام فرمودند: خوشا به حال فروتنان در دنیا، آنان که در روز رستاخیر از اهل جایگاه های بلند عزت و شرف هستند.
- محبت و دوستی: امام علی علیه السلام فرمودند: میوه تواضع، مهربانی است.
- نرم کردن دل ها
- نظم در کارها: امام علی علیه السلام می فرمایند: با تواضع کارها مرتب می شود.
- نزدیک نمودن دورترین افراد به هم
- نردبان ترقی است. امام علی علیه السلام فرمودند: فروتنی نردبان شرافت و بزرگی است.
- جلب محبت دیگران و…
لازم به ذکر است اگر تواضع با ذلت همراه شود از نظر اخلاق اسلامی مردود بوده و مورد نکوهش است.
آثار تواضع در زندگی فردی و اجتماعی
همانطور که می دانید یکی از عوامل اصلی گناه، کبر و تکبر است که شیطان مرتکب آن شد و خود را از آدم بالاتر دانست. تواضع و تکبر در علم و عدم علم تاثیر داشته به طوری که فرد متواضع اگر موضوعی را نداند، سوال نموده تا به علم او اضافه شود ولی فرد متکبر سوال نمی کند تا شکوه ساختگی اش را از بین نبرد.
تکبر برهم زننده نظام بشری بوده و روابط انسان ها را با هم تیره می نماید. ولی تواضع ،ضامن نظام و بیمه کننده سلامت جامعه است. ضمنا تاریخ ثابت کرده که تکبر سرچشمه بیشتر جنگ ها و خونریزی ملت ها و اقوام در برابر هم بوده است. تواضع تاثیر بسیار مهمی در زندگی فردی و اجتماعی دارد. در ادامه دو نکته را یادآور می شویم که مشخص شود تواضع در زندگی، یک عامل سرنوشت ساز می باشد.
۱. همانطور که اشاره شد تکبر مهمترین عوامل گناه می باشد. اولین گناهی که در عالم روی داد، گناه شیطان بود که از تکبر ناشی می شد. وقتی پروردگار خطاب به همه فرشتگان فرمود به آدم سجده کنند. این شیطان بود که دچار کبر شد و از سجده کردن خودداری کرد.
و هنگامی که سوال شد چرا بر آدم سجده نکردی، وی قیاس کرده و گفت من از آدم بهتر هستم. او اولین قیاس کننده است. به این ترتیب تواضع و تکبر در علم و عدم علم تاثیر می گذارند. اساسا یکی از حجاب های شناخت، تکبر می باشد. اگر انسان متواضع باشد زمینه علم افزایی وی فراهم می شود و علم هم متقابلا زمینه تواضع او را فراهم می کند.
زیرا تواضع و علم رابطه مستقیم و تنگاتنگی با یکدیگر دارند. به این ترتیب تاثیر تواضع بر زندگی انسان علم افزایی می باشد. همانند درخت پرباری که شاخه های میوه دارش از تواضع سر فرود می آورند. تکبر و فخر فروختن مانع از رسیدن به علم است که به منزله حیات بخش روح و روان می باشد.
۲. علیرغم تاثیر گذاری تواضع بر دانش اندوزی و علم افزایی در زندگی عامل موثری برای پذیرش و کرنش در برابر کلام حق در مباحثات، منازعات و مرافعات می باشد. در مقابل تکبر، فرد متواضع حرف حساب را پذیرفته اگرچه از زبان ناحساب بیان شود و حرف ناحساب را نمی پذیرد حتی اگر از زبان فرد حسابی بیرون آید. برعکس متکبر.
روح تواضع با روح اسلام عجین بوده و حضرت علی علیه اسلام که معلم اخلاق و انسانیت هستند در این باره می فرمایند:
“اسلام همان تسلیم است. تسلیم در برابر خدا و پیامبر صلی الله علیه و آله. و زیر بار حق و حرف حساب رفتن.”
روح تکبر با روح اسلام سازگاری ندارد و رشد این روحیه سبب کفر و خروج از دایره اسلام می شود. تکبر نظام جامعه انسانی را به هم زده و روابط انسان ها را با هم تیره می نماید. برعکس تواضع ضامن جامعه و تضمین کننده سلامت آن است. همانطور که اشاره شد سرمنشا بیشتر جنگ ها؛ تکبر یا خودبرتر بینی ملت ها و اقوام در برابر ملت ها و اقوام دیگر می باشد.
به طوری که جنگ جهانی اول و دوم نیز به خاطر این موضوع ایجاد شد. نازی ها باور داشتند که نژاد ژرمن برتر از دیگر نژادهاست. از این رو دست به جنگ زده و سرمایه های انسانی و اقتصادی و فرهنگی بسیاری را به نابودی کشاندند.
مرز بین تواضع و ذلت
مفهوم تواضع به معنی کوچکی کردن و به دیگران ارج نهادن می باشد نه این که خود را خوار کرده و زیر بار ذلت بروید. تواضع کاری است که انسان داوطلبانه در مقابل دیگران انجام می دهد. در حالی که ذلت معمولا از ناحیه دیگران تحمیل شده و در ذلت، فرد ذلت پذیر، تحقیر می گردد. اگر تواضع با ذلت همراه بشود، از نظر اسلام مردود می باشد.
در برابر چه کسانی باید تواضع نمود؟
در فرهنگ اسلام، تواضع و فروتنی فقط در برابر بزرگان دین، فرزانگان علم، مومنان، پدر و مادر شایسته و پسندیده می باشد. زیرا در این گونه موارد تواضع با ذلت همراه نبوده اما تواضع در برابر فرومایگان، مستکبران، یا توانگران به علت ثروت و قدرت آنان عملی زشت و نکوهیده می باشد.
هنگامی که تواضع، انگیزه و نیتی غیر الهی داشته باشد، شکل ذلت به خود گرفته و موجب بی مقدار شدن ارزش های والای انسانی می شود. امام علی علیه السلام در این باره می فرمایند: هر کس نزد توانگر رفته و به خاطر ثروتش به وی تواضع نماید، دو سوم دینش بر باد رفته است.
در این مطلب با تاثیر تواضع در زندگی انسان آشنا شدید. همچنین پیشنهاد می شود برای آشنایی با تاثیر شکرگزاری در زندگی و تاثیر صبر در موفقیت و بهره مندی از نتایج مثبت آن در زندگی روی لینک ها کلیک کنید.
منبع : آرگا
