در جهانی که ویروس ها هر روز جهش یافته و متنوع تر می شوند رشته میکروبیولوژی ارزش بیشتری پیدا کرده است. این رشته پایه و اساس رشته های زیادی از جمله بیوشیمی، ژنتیک، بیوتکنولوژی، و پزشکی را تشکیل می دهد.
آشنایی با رشته میکروبیولوژی و گرایش های آن
رشته میکروبیولوژی شاخه ای از علم زیست شناسی است که به بررسی و مطالعه میکروارگانیسم ها می پردازد. در این علم ارتباط بین میکروارگانیسم ها با خودشان و با موجودات عالی تر مثل انسان، گیاهان و حیوانات مورد بررسی و کنکاش قرار می گیرد.
شایان ذکر است در جهانی که ویروس ها هر روز جهش یافته و متنوع تر می شوند رشته میکروبیولوژی بیش از پیش ارزش پیدا کرده است. این رشته پایه و اساس رشته های زیادی از جمله بیوشیمی، ژنتیک، بیوتکنولوژی، و پزشکی را تشکیل می دهد. و همچنین شامل گرایش های مختلفی است که در ادامه به آن ها اشاره می شود.
در مقالات قبلی با رشته های فوریت های پزشکی و رشته فیزیوتراپی و رشته شنوایی سنجی آشنا شدید. در این مطلب قصد داریم شما را با رشته میکروبیولوژی که بی ارتباط به مسائل پزشکی نیست، بیشتر آشنا نماییم. در حقیقت در این رشته به شناسایی جانداران میکروسکوپی مانند ویروس ها و موضوعات مرتبط با آن ها در زندگی انسان ها حتی گیاهان و حیوانات پرداخته می شود.
از این رو اگر علاقمندید تا این رشته میکروبیولوژی اطلاعات بسیاری کسب کنید با ادامه مطلب همراه ما باشید.
میکروبیولوژی چیست؟
واژه میکروبیولوژی فرانسوی است و از ریشه یونانی برگرفته شده است. به این نحو که میکرو به معنی کوچک یا ریز، بیو به معنی زیست یا زندگی و لوژی به معنای شناسایی است که در علم و دنیای پزشکی به اسم مطالعه و شناخت مورد استفاده واقع می شود. از این رو معنای تحت الفظی این واژه مطالعه و شناخت ریز زیست ها است.
در حقیقت این رشته به مطالعه ریز اندامگانی پرداخته که یا تک سلولی اند یا چند سلولی و یا بدون سلول هستند. این میکروارگانیسم ها به چند دسته ویروس، باکتری، قارچ، آغازیان و انگل دسته بندی می شوند. همانطور که در زیست شناسی بیان شده قارچ ها و آغازیان جزو یوکاریوت ها هستند و اندامک غشایی دارند ولی باکتری و آرکی ها به علت نداشتن غشا جزو پروکاریوت محسوب می شوند.
ولی بر سر دسته بندی ویروس ها تاکنون دانشمندان اتفاق نظر نداشته اند به این نحو که برخی ویروس ها را جزو جانداران طبقه بندی می کنند و برخی آن ها را به عنوان مولکول های پیچیده در نظر می گیرند. وجود ریز اندامگان قرن ها قبل برای اولین بار مورد مشاهده قرار گرفته بود. و اولین مشاهدات میکروسکوپی ثبت شده از این ریز جانداران مربوط به کپک ها ست که توسط رابرت هوک در ۱۶۶۶ ثبت شده است.
به این ترتیب تا اینجا دریافتیم که میکروبیولوژی دانشی است که به مطالعه میکروارگانیسم ها یا همان ریز اندامگان پرداخته و شناخته شده ترین دانشمند در این عرصه، پاستور است که وی را بنیانگذار علم میکروب شناسی می دانند و بعد از ایشان دانشمندانی مانند بیجرینک، وینوگرادسکی طیف واقعی شاخه میکروبیولوژی را گسترش داده و دو سهم عمده در میکروب شناسی یعنی کشف ویروس ها و ارتقای محیط کشت غنی را به جهان ارائه نمودند.
ضمنا وینوگرادسکی نخستین فردی است که علم شیمی درمانی را بر اساس فرآیندهای ژئوشیمیایی توسعه بخشید و با این کار نقش میکروارگانیسم ها را در محیط کشت غنی طیف وسیعی از میکروب ها را سریع ترین تاثیر میکروب شناسی عنوان کرد.
برای تحصیل در شاخه میکروبیولوژی چه توانایی هایی لازم است؟
- بایستی از آخرین و پیشرفته ترین دانش روز دنیا مطلع بوده و همواره مطالعه داشته باشد.
- داشتن ذهن خلاق، کنجکاو و حافظه ای قوی
- بهره مندی از قدرت تجزیه و تحلیل داده های مختلف
- داشتن قدرت زیاد حل مسئله
- صبر و حوصله بسیار تا در موارد حساس تمرکز خود را حفظ کند.
- مهارت در زمینه کار با نرم افزارهای بروز این رشته
- داشتن دید جزئی نگر و مهارت زیاد در دقت به مسائل
- توانایی رهبری کردن گروه و …
مقاطع تحصیلی شاخه میکروبیولوژی
شاخه میکروبیولوژی در ایران در سه مقطع کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکتری تخصصی به دانشجویان ارائه می شود. این رشته در مقطع کارشناسی فاقد گرایش بوده بلکه در دوران کارشناسی ارشد شامل گرایش های مختلف می شود. دوره کارشناسی میکروبیولوژی ۴ سال است که جمعا بایستی ۱۳۲ واحد را بگذرانید.
این ۱۳۲ واحد نیز به دروس عمومی، اجباری و اختیاری دسته بندی می شوند. ضمنا این دروس خود به دروس نظری، علوم پایه، مهندسی، پزشکی، مبانی بیوتکنولوژی، آموختن زبان انگلیسی در حد تافل و آشنایی کامل با یکی از زبان های برنامه نویسی رایانه همراه است.
گرایش های شاخه میکروبیولوژی
از جمله گرایش های مهم شاخه میکروبیولوژی عبارتند از:
میکروبیولوژی پزشکی
در این گرایش چگونگی فعالیت میکروب هایی که برای انسان ها بیماری زا هستند، مورد بررسی قرار می گیرد. البته این گرایش بخش کوچکی از دانش میکروبیولوژی را به خود اختصاص می دهد زیرا از بین میکروب های شناخته شده تنها ۱۷۰ نوع میکروب بیماری زا بوده و بقیه جزو میکروب های مفید هستند.
میکروبیولوژی صنعتی
باید بدانید که میکروب های مفید در تولید مواد صنعتی مانند اسیدها و کمپوست های میکروبی (تهیه کود به کمک زباله و مواد زائد) به کار گرفته می شوند و از این میکروارگانیسم ها در رفع آلودگی محیط زیست نیز استفاده می شود. شاخه میکروبیولوژی که با ریز اندامگان (موجودات ذره بینی) در ارتباط است دارای دو جنبه مهم می باشد.
یکی مقابله با ریز اندامگان خطرناک و بیماری زا که حیات انسان ها، حیوانات و گیاهان را تهدید می کنند و میکروبیولوژیست با شناسایی روش و مسیر ایجاد بیماری ها می تواند این روند را متوقف نموده و از چرخه بیماری پیشگیری کند. جنبه دیگر استفاده بهینه و مناسب از میکروارگانیسم ها جهت تولید مواد غذایی و تبدیل بهینه صنایع غذایی مانند تهیه ماست، پنیر یا حتی نان و ضمنا تولید داروهای پزشکی و دامپزشکی استفاده می شود.
به این ترتیب دانش میکروبیولوژی به بحث درباره چگونگی استفاده بهینه از ریز اندامگان و پیشگیری از ضرر و آسیب هایی که این موجودات ذره بینی می تواند به حیات انسان، نباتات و حیوانات وارد نمایند، می پردازد.
میکروبیولوژی و زیست شناسی سلولی /مولکولی
قابل ذکر است بعضا میکروبیولوژی با عنوان زیست شناسی سلولی/مولکولی یاد می شود که لازم به توضیح است این دو رشته یکی نبوده زیرا علوم سلولی مولکولی از حیطه فعالیت های بیرونی میکروبی خارج شده و به فعالیت های درونی آن می پردازد. در حالی که در دانش میکروبیولوژی تاثیرات بیرونی میکروارگانیسم ها مورد مطالعه قرار می گیرد.
به طور مثال در علم میکروبیولوژی بررسی می شود که ریز اندامگان مدنظر چه نوع بیماری را به وجود آورده و از روی آثار آن حدس زده می شود که میکروارگانیسم عامل بیماری چه میکروبی است.
حوزه کاری میکروبیولوژیست
میکروبیولوژیست ها یا دانش آموختگان شاخه میکروبیولوژی بر اساس زیر شاخه و گرایشی که در آن تحصیل کرده اند می توانند در حوزه کاری خود وظایف زیر را بر عهده بگیرند:
- اجرای آزمایشات مختلف برای شناسایی انواع میکروب و میکروارگانیسم
- بهره گیری از دانش میکروبیولوژی در جهت بررسی، شناسایی و کنترل بیماری های عفونی
- اجرای آزمایش و تحقیقات مختلف روی انواع میکروارگانیسم ها به جهت بهره وری در بهینه سازی مواد غذایی و تولید مواد غذایی جدید
- آزمایش و تست و تحقیقات گوناگون به منظور کنترل کیفیت مواد غذایی در مقابل انواع ریزاندامگان در کارخانه ها، شرکت ها و …
- تحقیقات و آزمایشات مختلف در جهت استفاده از ریزاندامگان برای بهره وری در مقابل آلودگی های محیطی و پیشگیری از شیوع مواد سمی و آسیب زا
- بهره گیری از روش های گوناگون جهت تهیه و آزمایش داروهای جدید
- ارائه نتایج، اطلاعات و یافته ها به افراد، منابع و ارگان های مربوطه
کاربردهای شاخه میکروبیولوژی
هر چند برخی از میکروب ها زندگی و جان انسان ها را تهدید می کنند ولی در عوض اغلب آن ها نجات بخش زندگی می باشند. با توجه به این که ریز اندامگان در چرخه طبیعی مواد غذایی، تخریب های زیست محیطی، فاسد شدن مواد غذایی، تغییرات اقلیمی، علت، تشخیص و معالجه بسیاری از بیماری ها موثر می باشند.
از جنبه های زیادی مانند تولید سوخت های زیست محیطی، ساخت دارو، فراوری مواد غذایی و نوشیدنی ها به انسان ها کمک می کنند. به طور کلی کاربردهای شاخه میکروبیولوژی عبارتند از:
- در زمینه فیزیولوژی میکروبی به میکروب شناسان کمک کرده تا توسط ریز اندامگان بر روی رشد، متابولیسم و ساختار سلول های میکروبی مطالعه صورت گیرد.
- در زمینه ژنتیک میکروبی با استفاده از دانش میکروبیولوژی به مطالعه شیوه تنظیم و بیان ژن ها در میکروب ها در ارتباط با عملکرد سلولی آن ها پرداخته و می توان گفت این شاخه با حوزه زیست شناسی مولکولی هم مرتبط است.
- در زمینه میکروب شناسی پزشکی به بررسی نقش میکروب ها در بیماری انسان ها مانند اپیدمیولوژی و ایمونولوژی می پردازند.
- در زمینه میکروبیولوژی مولکولی به مطالعه زیست شناسی مولکولی و ژنومیک ریزاندامگان پرداخته می شود.
- در زمینه دامپزشکی به بررسی نقش میکروب ها در داروهای دامپزشکی یا تاکسونومی حیوانات می پردازند.
- در زمینه میکروبیولوژی صنعتی با استفاده از دانش این حوزه به بهره برداری از میکروب ها در جهت استفاده در صنایع گوناگون مانند تصفیه فاضلاب های شهری و … می پردازند.
ضمنا دانش میکروبیولوژی در دیگر علوم نظیر میکروبیولوژی محیطی، میکروبیولوژی غذایی، میکروبیولوژی تکاملی، میکروبیولوژی دارویی و … کاربردهای بسیاری دارد.
بازار کار شاخه میکروبیولوژی
دانش آموختگان این رشته می توانند در مجموعه ها و مراکزی مانند مجموعه های حوزه بهداشت و درمان، آزمایشگاه های میکروب شناسی و پاتولوژی، پژوهشگاه های نفت، بیمارستان ها، سازمان های تحقیقاتی همچون صنایع غذا و دارو، محیط زیست، کشاورزی و … مشغول به کار شود.
همچنین به علت ارتباط بسیار میکروبیولوژی با صنایع گوناگون و کاربردهایش، موقعیت های شغلی متنوع و فراوانی برای دانش آموختگان این شاخه وجود دارد. البته افرادی که تحصیلات عالی داشته باشند وضعیت بهتری در بازار کار خواهند داشت.
دانشگاه های پذیرنده شاخه میکروبیولوژی
دانشگاه هایی که در کشور رشته میکروبیولوژی را ارائه می دهند شامل دانشگاه سراسری، آزاد، پیام نور و غیر انتفاعی هستند. همچنین باید اشاره کرد در همه این دانشگاه ها پذیرش دانشجو در رشته مذکور به صورت آزمون انجام می شود. البته دانشگاه سراسری فقط پذیرش با آزمون دارد ولی سایر دانشگاه ها از جمله آزاد، پیام نور و غیر انتفاعی در برخی شهرها در شاخه میکروبیولوژی پذیرش بدون کنکور دارد.
منبع : آرگا
