گیاهان برای حفظ سلامتی و رشد مناسب، به انواع عناصر نیاز داشته که آن ها را از محیط اطراف خود دریافت می کنند. کمبود هر یک از این عناصر در رشد آن ها اختلالی ایجاد می کند. در این مطلب به نقش منگنز در گیاه و علائم کمبود این عنصر می پردازیم.
آشنایی با نقش منگنز در گیاه
عناصر مختلفی سبب حفظ سلامتی و رشد گیاهان می شوند که کمبود هر یک سبب اختلال در رشد گیاه می شود. نقش منگنز در گیاه و حفظ سلامتی آن بسیار حیاتی بوده و وجود این عنصر جهت تولید کلروفیل در گیاه خیلی لازم است. منگنز در خاک وجود داشته و منشا آن سنگ های معدنی تجزیه شده می باشد.
پس از آهن بیشترین عنصر موجود در خاک منگنز بوده و اگر گیاه با کمبود این عنصر روبرو شود باید با روش های مختلفی این کمبود منگنز را جبران نمایید. مهمترین عاملی که سبب عدم جذب این عنصر از خاک می شود، آهک است. در ادامه با نقش اصلی منگنز در گیاه و علائم کمبود آن در درخت های مختلف صحبت خواهیم نمود.
اهمیت منگنز برای گیاهان
نقش منگنز در گیاه به عنوان ماده مغذی معدنی برای رشد مطلوب گیاهان و بهبود عمل فتوسنتز بسیار الزامی است. اگر میزان نیاز گیاهان به این عنصر به طور مناسب تامین شود، سبب تسریع جوانه زنی شده و دسترسی به عناصر فسفر و کلسیم هم بیشتر می شود. با توجه به نقش حیاتی منگنز در سلامتی و سرسبزی گیاهان اطلاع از علائم کمبود این عنصر و استفاده به موقع از کود حاوی منگنز اهمیت زیادی پیدا می کند.
قابل ذکر است منگنز از عناصر کم مصرف گیاهان محسوب می شود با این وجود برای رشد بهینه گیاه ضروری است. این عنصر توسط فراهم کردن انرژی نقش اصلی را در کار فتوسنتز اجرا می کند. نتایج پژوهش ها نشان می دهد عنصر منگنز عامل فعال کننده ۳۵ نوع آنزیم می باشد و در رشد بهینه لوله گرده، ازدیاد طول عمر سلول های ریشه و افزایش مقاومت ریشه در مقابل عوامل بیماری زا نقش مهمی دارد.
از سوی دیگر نقش منگنز در گیاهان شامل فعال سازی متابولیسم نیتروژن و کربوهیدرات، فرایند احیا نیترات، ازدیاد جوانه زنی، رسیدن سریع محصولات درختی هم می باشد. همچنین این عنصر در تولید اکسیژن طی واکنش تجزیه آب هم موثر است. فعال سازی آنزیم های دخیل در تولید اسید چرب، خنثی نمودن رادیکال های آزاد، ساخت موادی مانند ریبوفلاوین و کاروتن ها از سایر نقش های عنصر منگنز است.
همچنین عنصر منگنز یکی از عناصر حیاتی در برنامه تغذیه غلات و سیب زمینی نیز به شمار می رود. پسته هم از اثرات فوق العاده این عنصر بی بهره نمانده و منگنز سبب بهبود عملکرد درختان پسته شده و موجب افزایش باردهی درختان پسته هم می شود. شایان ذکر است حضور منگنز جهت شکل گیری بذر همه محصولات بسیار حیاتی است.
نقش های اصلی منگنز در گیاهان
به طور کلی دو نقش اصلی منگنز در گیاه شامل تنفس و فتوسنتز و دیگری ساخت سبزینه یا کلروفیل است. که در ادامه شرح داده می شوند.
۱. نقش منگنز در فتوسنتز
منگنز یکی از عناصر اصلی فتوسنتز محسوب می شود. کمبود این عنصر، فرآیند فتوسنتز را مختل می کند به طوری که در قسمت های مختلف گیاه سبب کم شدن قند محلول شده و همانطور که اشاره شد منگنز سبب فعال سازی ۳۵ آنزیم در گیاه می شود. عملکرد منگنز درباره برخی از این آنزیم ها، به صورت کاتالیز آن ها در مراحل مختلفی مانند بیوسنتز لیگنین و فیتالاکسین ها مشخص می گردد.
هنگامی که گیاه دچار کمبود منگنز شد در بیوسنتز لیگنین اختلال ایجاد شده که سبب پیدایش انواع بیماری ها به ویژه قارچ در ریشه ها می شود. در حقیقت کار لیگنین پیشگیری از آسیب عوامل بیماری زا به گیاه می باشد. از عملکردهای منگنز در این راستا می توان به کمک به جذب بهتر نیترات، خنثی سازی رادیکال های آزاد، احیا و تسریع روند جوانه زنی گیاه، متابولیسم پروتئین و کمک به واکنش های تجزیه آب جهت تولید اکسیژن می باشد.
لازم به ذکر است که درختان میوه نسبت به کمبود این عنصر سریعتر واکنش نشان می دهند.
۲. نقش منگنز در ساخت سبزینه
عنصر منگنز در ساخت سبزینه یا کلروفیل نقش خیلی مهمی ایفا می کند. هر چه میزان سبزینه یا کلروفیل گیاه بیشتر باشد، برگ درختان نیز سبزتر می شود. از سویی هر اندازه برگ درختان سبزتر باشد، فرایند فتوسنتز بهتر صورت می گیرد. در نهایت فتوسنتز بهتر سبب جذب مواد غذایی فراوان می شود. از این رو می توان گفت منگنز به طور غیر مستقیم در افزایش جذب مواد مغذی توسط گیاهان نقش ایفا می کند.
چه موقع خاک با کمبود منگنز روبرو می شود؟
در مواقعی که خاک غرقابی شده یا پی اچ خاک مناسب نباشد با کمبود منگنز روبرو می شود. با آبیاری مداوم خاک و ایجاد شرایط غرقابی، آهن، کلسیم، و مس نمی توانند به گیاه نفوذ کنند. منگنز هم به علت فعال شدن شرایط احیا و اکسیداسیون غیر قابل جذب می گردد.
و در خاک هایی که پی اچ اسیدی بالایی دارند دو عنصر روی و منگنز قابل جذب نیست و در خاک های با پی اچ قلیایی هم منیزیم و بر نمی تواند جذب شود.
کمبود منگنز چه علائمی دارد؟
آشکارترین علائم کمبود منگنز در گیاه، زرد شدن برگ ها به ویژه برگ های قدیمی می باشد و این که انتهای آن ها هم حالت سوختگی پیدا می نماید. البته زردی برگ ها به علت کمبود آهن هم می تواند باشد، فقط علامتی که می تواند زردی ناشی از کمبود منگنز را با کمبود آهن متمایز کند، باقی ماندن کمی رنگ سبز در کناره های رگبرگ ها در هنگام فقدان منگنز می باشد.
در ابتدا مزوفیل شروع به زرد شدن کرده و لکه های رنگ پریده سبز به وجود می آید و در مراحل پیشرفته تر در برگ ها بافت مرده ایجاد می شود. همچنین علائم کمبود منگنز این است که برگ های گیاه زرد رنگ شده و بین رگبرگ ها فرم کلروز پیدا می کند. به علت این که عنصر منگنز تحرک کمی داشته، برگ های تازه رشد کرده گیاه تنها در قسمت نوک علائم را بروز می دهند.
کاهش رشد و کوتاه شدن ارتفاع گیاه از سایر عوارض کمبود منگنز می باشد. همچنین در خاک های آهکی و قلیایی کمبود عنصر منگنز بیشتر مشهود است. در ضمن از دیگر علائم کمبود منگنز در گیاه این است که گیاه به صورت باریک رشد نموده و شکوفه های آن نیز کاهش پیدا می کند.
همچنین برگ های جدید تغییر شکل یافته و فرم پیچیده پیدا می کنند. از جمله گیاهانی که به کمبود منگنز واکنش دارند، عبارتند از سویا، چغندر، پیاز، کاهو، لوبیا، نخود فرنگی، جو، نخود، سیب زمینی و …
چه درختانی به کمبود منگنز حساس هستند؟
از انواع درختانی که به کمبود منگنز حساس می باشند، می توان به درختان مرکبات، سیب، انگور، پسته و هلو اشاره کرد. نشانه های کمبود منگنز در گیاهان به سادگی قابل تشخیص می باشد ولی کشاور باید به این نکته دقت کند که این نشانه ها با کمبود آهن شبیه هستند. با این تفاوت که در گیاه روبرو شده با کمبود منگنز بخشی از کناره های برگ سبز رنگ باقی می ماند.
قابل ذکر است عواملی که باعث کمبود منگنز در گیاه می شود، کاهش مصرف کودهای دارای منگنز است. اصلی ترین آثار کمبود منگنز در درختان میوه، رنگ زرد بین رگبرگها در برگ های جوان می باشد. کاهش میزان محصول، کاهش مقاومت در مقابل آفت ها و بیماری ها، کاهش مقاومت در برابر تنش های محیطی مانند گرما و خشکی از سایر آثار کمبود منگنز در گیاهان است.
اگر کمبود منگنز خیلی شدید باشد سبب تخریب ساختار کلروپلاست شده و از میزان غلظت آن در گیاه می کاهد. همچنین برخی درختان به کمبود منگنز حساس تر بوده و آثار متفاوتی از خود نشان می دهند. در ادامه به پیامدهای کمبود منگنز در برخی درختان اشاره می شود.
آثار کمبود منگنز در درخت پسته
بیشتر خاک های تحت کشت پسته دارای خاصیت آهکی هستند و جذب عناصری مانند منگنز توسط گیاه با محدودیت بسیاری روبرو می شود. اگر عنصر منگنز برای درختان پسته به میزان کافی فراهم نشود، خسارت های بسیاری به باغ پسته وارد خواهد شد. از آثار کمبود این عنصر در پسته می توان سوراخی شدن شکل برگ ها، کاهش میزان کلروپلاست، تغییر رنگ ناگهانی پوست میوه و تنه درخت پسته است.
همچنین رنگ برگ درختان در حالی که حاشیه برگ سبز رنگ است به زردی می گراید و قرمزی رگبرگ ها نیز از آثار دیگر کمبود این عنصر در درخت پسته به شمار می رود. در ضمن اگر در کود دهی درخت پسته، عنصر منگنز وجود نداشته باشد، شاهد رویش برگ های ریز روی شاخه های درخت می باشید.
از آنجا که عنصر منگنز حرکت کندی دارد، شروع علائم کمبود این عنصر در بافت های جوان تر پسته خواهد بود. اگر به تامین عنصر منگنز برای درخت پسته بی توجهی صورت گیرد، رنگدانه های پسته قرمز رنگ شده و اکثر دانه ها به صورت پولک و نصفه مغز می شوند. کارشناسان کشاورزی برای رفع این کمبود در درختان پسته مصرف کود سولفات منگنز به صورت چالکود توصیه دارند.
آثار کمبود منگنز در درخت سیب
کمبود منگنز اکثر در خاک های تحت کشت با پی اچ بالا روی می دهد. کمبود این عنصر در سیب سبب زردی برگ ها شده و فرم کلروز در حاشیه برگ ایجاد می شود که در صورت عدم تامین این عنصر، کلروز به طرف رگبرگ ها هم گسترش می یابد. اگر درخت سیب با فقر شدید عنصر منگنز مواجه شود، عمل فتوسنتز کاهش یافته و رشد هم متوقف می شود.
در شرایط پرورش درخت سیب در مناطق نیمه خشک، پیشنهاد می شود برای رفع کمبود این عنصر محلول پاشی کود سولفات منگنز صورت گیرد. در ضمن کود سولفات منگنز در نواحی خشک تحت کشت درخت سیب به صورت محلول پاشی روی خاک و روی برگ های گیاه راهکار مناسبی برای رفع کمبود این عنصر خواهد بود.
آثار کمبود منگنز در درخت انگور
عنصر منگنز در درخت انگور هم نقش مهمی داشته و در صورت فقر منگنز علائم کمبود طی دو تا سه هفته پس از گلدهی آشکار می شود. آثار کمبود منگنز در انگور با زرد شدن بخش میانی رگبرگ های گیاه آغاز شده و با بیشتر شدن حالت کلروز رنگ زرد رگبرگ های اولیه افزایش می یابد در حالی که رگبرگ های بخش های کناره برگ سبز باقی می مانند.
در شرایطی که درخت انگور دارای کمبود متوسط عنصر منگنز باشد، آثار این کمبود تا پایان فصل تابستان شروع نمی شود. قرار دادن کود کلات منگنز در برنامه کودی درخت تاک می تواند از بروز آثار فقر این عنصر جلوگیری کند.
آثار کمبود منگنز در درختان مرکبات
به علت حلالیت کمی که عنصر منگنز در خاک های آهکی دارد، کمبود این عنصر در مرکبات هم مشاهده می شود. در میان درختان، مرکبات به کمبود منگنز حساسیت بالایی دارند. عدم وجود منگنز کافی در مرکبات سبب بروز لکه هایی به رنگ سبز روشن تا زرد در وسط رگبرگ های اصلی خواهد بود. محصول تولیدی هم از نظر اندازه کوچکتر از حالت معمول بوده و در شرایطی که کمبود منگنز خیلی حاد باشد، میوه مرکبات بافت نرمی پیدا کرده و پوست آن کمرنگ می شود.
کشاورزان باید برای رفع علائم کمبود منگنز حتما در برنامه کوددهی مرکبات عنصر منگنز را جای دهند.
چگونه از کمبود منگنز در گیاه جلوگیری کنیم؟
با توجه به این که منگنز در گیاه نقش اساسی دارد. از این رو باید با اقدامات پیشگیرانه از فقر این عنصر در خاک و گیاه جلوگیری نمود. ولی مهم ترین کاری که به جذب بهتر مواد مغذی توسط گیاه کمک می نماید، زهکشی مناسب خاک می باشد. در ضمن آبیاری بسیار و مداوم خاک نباید انجام شود. همچنین برای این که خاک مدت طولانی تر مرطوب باقی بماند، از کودهای آلی، ارگانیک و مالچ های ارگانیک بهره بگیرید.
قابل ذکر است اگر کمبود منگنز مربوط به پی اچ خاک است، باید از تنظیم بودن پی اچ خاک اطمینان حاصل کرد. دو روش برای این کار وجود دارد. اولی روش زیستی و دومی روش شیمیایی است. در روش زیستی برای به تعادل رسیدن پی اچ خاک از کود، مالچ و کود ارگانیک استفاده کنید.
با این کار هم عناصر مورد نیاز خاک تامین شده، هوموس خاک افزایش یافته و در کل شرایط نگهداری رطوبت در خاک بیشتر می شود و پی اچ بالای خاک هم کاهش پیدا می کند. در روش شیمیایی برای تنظیم پی اچ خاک دو ماده گوگرد و اسید هیومیک کاربرد دارد.
گوگرد از باکتری های موجود در خاک بهره برده تا به اسید سولفوریک تبدیل شود و به تدریج پی اچ خاک تغییر یابد. اسید هیومیک نیز با کاهش پی اچ خاک سبب افزایش منگنز می شود.
در پایان از همراهی شما سپاسگزاریم. همچنین پیشنهاد می شود در صورت تمایل برای آشنایی با نقش عناصر در گیاهان و روش های افزایش مقاومت گیاه روی لینک ها کلیک کنید.
منبع : آرگا
