فردگرایی یا فردباوری یکی از مسائلی است که در جریان تکامل و تغییرات جامعه انسانی ایجاد شده است. امروزه بیشتر افراد هویت فردباوری را پرورش داده و خود را جزئی از گروه و جمع تلقی نمی کنند. در این مطلب با موضوع فردگرایی بیشتر آشنا می شوید.
فردگرایی و ویژگی های آن
در این شکی نیست که انسان موجودی اجتماعی خلق شده است و در طی زمان تغییر و تکامل بسیاری پیدا کرده است. فردگرایی هم از جمله مسائلی است که در جریان تکامل و تغییرات جامعه انسانی پدیدار شده است. امروزه بیشتر افراد هویت فردباوری را پرورش داده و خود را جزئی از گروه و جمع تلقی نمی کنند. 
فردباوری در کشور ما هم رو به گسترش می باشد. ولی این موضوع بیانگر چه مفهومی است و چه ویژگی ها و تاثیراتی دارد که در ادامه مطلب به آن ها اشاره خواهد شد.
مفهوم فردگرایی یا فردباوری
فردگرایی یا فردباوری دیدگاه اخلاقی، فلسفه سیاسی، ایدئولوژی یا مرام اجتماعی بوده که به ارزش های اخلاقی فرد تاکید دارد. یک مفهوم فردیت این است که هر فردی دارای خلوت و حریم خصوصی فیزیکی و روانی، عقاید فردی و حقوق اساسی می باشد که باید تحت هر شرایطی مورد احترام واقع شود.
فردگرایان اعمال مقاصد و خواسته های شخص را ترویج کرده از این رو برای استقلال و اتکای به نفس ارزش حائز می شوند. و از این موضوع دفاع می کنند که منافع فردی باید نسبت به حکومت یا یک گروه اجتماعی در اولویت قرار گیرد. و در عین حال با دخالت خارجی در مسائل شخصی جامعه یا نهادهایی مانند دولت مخالفت می نمایند.
به طور کلی فرد باوری فرد را مرکز توجه قرار داده و به این ترتیب با این بنیان اساسی آغاز می کند که فرد بشر در تلاش برای آزادی دارای اهمیت اساسی می باشد. لیبرالیسم، آنارشیسم مثال جنبش هایی هستند که فرد بشر را مانند واحدی مرکزی برای تحلیل در نظر گرفته از این رو فردگرایی حق فرد برای آزادی و رسیدن به استعدادهای وجودی خویش می باشد.
فردباروی و خودخواهی
فردباوری یا همان فردی شدن به مجموعه تغییرات گسترده ای دلالت می کند که در جریان آن ها خانواده و دین، طبقه اجتماعی و دولت بر زندگی فرد تاثیر کمرنگ تری داشته و افراد به تنهایی واحدهای تعریف کننده در جهان خواهند بود. در فردباوری خواسته های فردی بر ارزش های جمع گرایانه ارجحیت یافته و منابع فرد بر منفعت های اجتماعی غلبه دارد. به طور کلی فرد از جامعه مهمتر است.
فردگرایان همیشه به رشد و توسعه فردی خود بیشتر از توسعه جامعه اهمیت می دهند. البته فردباوری را نمی توان به صفت خودخواهی در افراد نسبت داد. به عبارتی بین فردباوری و خودگرایی که خودخواهی یا خودپرستی نیز گفته می شود، تفاوت وجود دارد.
خودگرایی یا خودخواهی اخلاقی که آمیزه ای از خودگرایی روانی و عقلانی بوده و در برابر نوع دوستی قرار می گیرد بر این باور بوده که کشش انسانی مطابق نفع شخصی است. جدا از این که کنش فرد بر منافع و رفاه دیگران چه اثری می گذارد. در حالی که فردباوری با هدف و انگیزه دفاع از منافع اشخاص در مقابل ساختارهای جمعی اعم از نهادهای قدرت و یا گروه های اجتماعی می باشد. با نگاه فردباورانه منافع شخص نباید قربانی جمع و جامعه گردد.
فرهنگ فردباوری چیست؟
فرهنگ فردباوری بر نیازها و هویت های فردی اشخاص تاکید می دارد. طبق این فرهنگ، انسان ها آزاد و خودمختار بوده و رفتارهای اجتماعی در فرهنگ فردباوری بر اساس ترجیحات و نگرش های شخصی هر فرد تبیین می گردد. فرهنگ کشورهای غربی اکثرا مبتنی بر فردباوری می باشد. به طور مثال کشورهای امریکا، آلمان، ایرلند، استرالیا و افریقای جنوبی جزو جوامع فردباور محسوب می شوند.
فردباوری و جامعه
در جامعه ای که فردیت اشخاص شکل نگرفته باشد، تمام افراد از لحاظ روانی به هم گره خورده بوده و به دیگران وابسته هستند. در این چنین جمع توده مانندی احساسات و افکار، واکنش ها و سرنوشت افراد همه به یکدیگر وابسته و منبعث از مفاهیم مبهمی مانند نظر جمع یا رسوم و سنتها است.
افراد نه تشویق می شوند که از خود نظری داشته باشند بلکه اغلب زمانی تایید می شوند که از نظر جمع پیروی کرده و همرنگ جماعت گردند. در چنین جامعه ای حتی در موارد کاملا فردی و شخصی مانند انتخاب همسر و محل سکونت نیز تصمیمات به صلاحدید خانواده یا دستور بزرگان صورت می گیرد.
به این ترتیب افراد از لحاظ احساس و اندیشه می توانند به طور کامل وابسته به یکدیگر باقی مانده و نسل به نسل خوشبختی و استقلال آن ها به بهای جلب محبت و رضایت اطرافیان فدا می شود. در این شرایط نقش احساسات و عواطف در تعاملات جمعی برجسته تر از نقش عقلانیت و اندیشه می باشد.
فردباوری بر این بوده که فرد شرکت کننده در جامعه تلاش دارد منافع خود را پیش برده یا حداقل این حق را مطالبه نماید بدون این که منافع جامعه را در نظر داشته باشد. هیچ فلسفه ای که قربانی نمودن منافع شخصی فرد را جهت اهداف بالاتر اجتماعی قربانی نماید، مطلوب فردباور نیست.
فردباوری اغلب در تضاد با اقتدارگرایی یا جمع گرایی قرار داشته اما در حقیقت طیفی از رفتارها در سطح جامعه هست که از جوامع شدیدا فردگرایانه تا جوامع مختلط و جامعه جمع گرایانه امتداد پیدا می کند.
ویژگی های فردباوری
به طور کلی در جامعه فردگرا، فردی در نظر دیگران انسان موفق و ارزشمندی محسوب می شود که قوی، متکی به خود، مستقل و قاطع باشد. از مهمترین ویژگی های فردباوری می توان به این موارد اشاره داشت:
- اغلب وابستگی به دیگران ناپسند برشمرده می شود.
- استقلال و مستقل بودن یک ارزش تلقی می شود.
- ارزش های فردی بر دیگر ارزش ها مقدم شمرده می شود.
- افراد به منحصر به فرد بودن خود تاکید دارند.
- قوانین و ارزش های فردگرایانه طرفدار بیشتری دارد.
- افراد بیشتر به خود تکیه دارند.
- علایق و نیازهای فردی ارجح شمرده می شود.
- خود انگاشتی وجود دارد.
- کسب لذت فردی در اولویت می باشد.
- راهبردهای مستقیم و مواجه رو در رو ارجح شمرده می شود.
این ویژگی ها را می توان در چهار عبارت منحصر به فرد بودن، خوداتکایی، خود مختاری و استقلال خلاصه کرد.
مثبت یا منفی بودن فردباوری
فردباوری اصطلاحی است که در قرن نوزدهم ابداع شد. از آن زمان تا حالا این اصطلاح به شیوه های گوناگون ارزیابی شده است. فردباوری وقتی با رهایی از اجبارهای اجتماعی و شرایط ستم گرایانه مرتبط باشد؛ یک امر مثبت بوده و وقتی از منظر جدایی از دیگران و نبود احساس تعهد متقابل به آن نگریسته شود به این مفهوم که سعی در تحقق منافع فردی توسط بی توجهی به منافع جمعی صورت گیرد به عنوان یک شاخص منفی تلقی می شود.
فردباوری از دیدگاه های مختلف
در این بخش به بررسی فردباوری از دیدگاه های مختلف می پردازیم.
۱. فردباوری در خانواده
در جریان فردباوری، افزایش مسئولیت پذیری و استقلال فردی صورت می گیرد و در جهت تامین منافع فردی پیش می رود. فردباوری ضمن داشتن تاثیرات مثبت، اثرات منفی هم به دنبال دارد. فردباوری منفی می تواند آسیب های زیادی در بنیاد خانواده و هم جامعه در پی داشته باشد.
به طور مثال در حوزه خانواده سبب تضعیف نهاد خانواده شده و فرزندان برای والدین اهمیت کمتری قائل شده و احترام کاهش پیدا می کند. به طوری که ارزش های جدیدی شکل یافته و گذران اوقات فراغت صورت دیگری پیدا می کند و در خانواده تعارضات پیدا می شود. در جامعه نیز برخی از اشکال فردباوری که جنبه خودخواهی یافته می تواند مانعی برای توسعه محسوب می شود چرا که مانع مشارکت اجتماعی و همکاری می شود.
۲. فردباوری از منظر عاطفی
اگر از نظر عاطفی فردباوری را بررسی نماییم افراد جامعه نیازمند توجه و همبستگی می باشند و دریافت توجه و تایید در گروه و جمع کاری راحت تر می باشد. نیاز افراد از منظر عاطفی و هیجانی در گروه ساده تر ارضا شده تا این که فرد به طور افراطی به فردیت خویش توجه نماید. و در گروهی عضو نباشد.
۳. فردباوری از منظر اسلام
با توجه به منافع اسلامی، طبیعت ذاتی انسان شر نبوده بلکه لوح سفیدی می باشد که در تعامل دو سویه فرد/جامعه شکل می گیرد. بر اساس آن چه در روایات و قرآن آمده به جمع گرایی به وفور تاکید شده و یکی از نمادهای جمع گرایی نماز جماعت می باشد یا مشورت خواستن و هم رایی با دیگران هم از مواردی است که در اسلام به آن تاکید زیادی شده است.
۴. فردباوری و عزت نفس
عزت نفس در فرهنگ جمع گرا با طرز فکر سایرین درباره من و گروه من در ارتباط نزدیک است. خودپنداره انعطاف پذیر و نه ثابت است. افرادی که در فرهنگ فردگرا زندگی می نمایند، دارای عزت نفس شخصی بیشتر و ارتباطی کمتر می باشند. یعنی هنگامی که کسی هویت شخصی فرد را تهدید نماید بیشتر حس خشم و اندوه داشته تا هنگامی که هویت جمعی وی تهدید شود.
۵. فردباوری و هیجانات مثبت
در فرهنگ جمع گرا خوشحالی و شادی و هیجانات مثبت با ارتباطات اجتماعی مثبت همراه با احساس نزدیکی، دوستی و احترام حاصل می شود. در فرهنگ فردگرا خوشحالی غالبا با هیجانات انفرادی، احساس تاثیرگذاری، سربلندی و برتری طلبی حاصل می شود.
۶. فردباوری و شبکه های اجتماعی
در گذشته هنگامی که افراد دور یکدیگر جمع می شدند یا اگر در فضایی جمعی واقع می شدند سریع با یکدیگر وارد تعامل شده و به اصطلاح یک گروه یا جمع تشکیل می دادند. امروزه شبکه های اجتماعی و فناوری در ارتقای فرهنگ فردگرا نقش زیادی داشته است. حتی در محیط خانه نیز افراد فضای شخصی خود و گوش همراه خود را دارند.
فناوری از سویی افراد را از حضور فیزیکی در جمع دور نموده ولی باز هم در فضای غیر مادی این جمع گرایی دیده می شود و افراد از حمایت گروه و جمع سود می برند. هر چند استفاده از شبکه های مجازی مزیت خاص خود را دارد ولی در صورت حضور مستمر در این فضا نباید آسیب های رابطه مجازی و اعتیاد به اینترنت غافل شد.
منبع : آرگا
