آناتومی کلیه و آشنایی با اجزا و عملکرد این عضو در بدن

به طور کلی آناتومی کلیه انسان در بدن هر انسانی به این شکل است که کلیه ها دو عضو لوبیایی شکل در دستگاه ادراری بوده و به دفع مواد زائد به صورت ادرار کمک می کند. همچنین کلیه ها خون را پیش از بازگشت آن به قلب کاملا تصفیه می کنند و در ادامه نیز با عملکرد های مهمی که این بخش از بدن دارد آشنا خواهید شد.

آشنایی با آناتومی کلیه

بهتر است بدانید که آناتومی کلیه انسان در بخش پشتی شکم و در قسمت های کمری قرار گرفته است و در هر سمت ستون فقرات یک کلیه وجود دارد. کلیه سمت راست دقیقا زیر کبد ولی کلیه سمت چپ در زیر دیافراگم و در مجاورت طحال جای گرفته است. در بالای هر کلیه غده آدرنال وجود دارد که به آن غده فوق کلیوی هم گفته می شود و جالب است بدانید که عدم تقارن درون حفره های شکمی ناشی از نارسایی کبد باعث شده تا کلیه سمت راست کمی پایین تر از کلیه سمت چپ باشد. کلیه ها معمولا به صورت رتروپریتونئال هستند یعنی که آن ها در پشت صفاق یا پوشش حفره شکمی قرار دارند. همچنین قسمت های فوقانی کلیه ها به صورت جزئی توسط دنده های یازدهم و دوازدهم محافظت می شوند و هر کلیه به طور کلی توسط دو لایه چربی احاطه شده که در محافظت از آن ها نقش دارند. فقدان مادرزادی یک یا هر دو کلیه به ترتیب به عنوان آژنزی کلیه یک طرفه یا دو طرفه شناخته می شوند و در موارد بسیار نادر نیز ممکن است سه کلیه در هنگام تشکیل جنین ایجاد شود. به صراحت می توان گفت که کلیه ها دو عضو لویبا شکل در بدن هستند که از جمله مسئولیت های آن ها تصفیه مواد معدنی از خون، حفظ تعادل کل مایعات در بدن، دفع مواد زائد و تنظیم حجم خون می باشد. در واقع هر کلیه حدود ۴ تا ۵ اینج طول دارد که تقریبا به اندازه یک مشت بزرگ است. کار کلیه ها این است که خون را تصفیه می کنند و همچنین ضایعات بدن را دفع می کنند و تعادل مایعات در بدن را کنترل کرده و الکترولیت ها را در سطح مناسبی نگه می دارند.

ساختار  و آناتومی کلیه ها:

هر یک از این دو اندام شکل لوبیا در مردان حدود ۱۲۵ گرم تا ۱۷۵ گرم و در زنان در حدود ۱۱۵ تا ۱۵۵ گرم وزن دارند. یک کلیه معمولا حدود ۱۱ تا ۱۴ سانتی طول، ۶ سانتی عرض و حدود ۴ سانتی متر ضخامت دارد. جالب است بدانید که کلیه ها توسط ماهیچه ها، چربی و دنده های پشتی محافظت می شوند. چربی دور کلیه ای از کلیه ها در برابر فشارها یا آسیب های خارجی محافظت می کند و وسط کلیه ها فرورفتگی به نام ناف کلیه قرار گرفته که نقطه ورود و خروج ساختارهایی است که به کلیه ها وارد و یا از آن ها خارج می شوند مانند اعصاب، حالب، شریان و ورید کلیوی. در واقع کلیه توسط شریان های کلیوی که شاخه های اصلی آئورت هم محسوب می شوند خون رسانی می شوند. شریان های کلیوی وار کلیه شده و به چندین سطح برای ایجاد یک شبکه بسیار تخصصی و یکپارچه ای به نام سرخرگچه آوران تقسیم خواهند شد و سپس بسترهای مویرگی خاصی به نام گلومرول یا کلافک را تشکیل می دهند. هر گلومرول یک جزء از نفرون را تشکیل می دهد و سپس مویرگ ها مجددا با هم ادغام شده و سرخرگچه های وابران را تشکیل می دهند. سرخرگچه ها وابران در واقع در کورتکس بیرونی در اطراف لوله ها پیچیده شده و یک شبکه مویرگی دور لوله ایجاد می کنند. در لایه داخلی سوم کورتکس و مدولا یعنی درون بخش کلیه مویرگ های بلند و صافی به نام سرخرگچه های کمانی جایگزین شبکه های مویرگی دور لوله ای می شوند و خون تصفیه شده از رگ های کلیوی چپ و راست عبور کرده و به بزرگ سیاهرگ پایینی می ریزد تا به قلب برسد.

اجزای کلیه ها:

توجه داشته باشید که در آناتومی کلیه ها دارای اجزا و بخش های مختلفی هستند که در ادامه سعی داریم شما را با قسمت های مختلف این عضو بدن آشنا نماییم:

نفرون ها:

نفرون ها را می توان مهم ترین اجزاء هر کلیه دانست زیرا آن ها خون را می گیرند، مواد مغذی را متابولیزه می کنند و در نهایت به دفع مواد زائد از خون تصفیه شده کمک خواهند کرد. در واقع هر کلیه حدود ۱ میلیون نفرون دارد که هر کدام ساختار داخلی خود را دارد.

کپسول کلیوی:

خون بدن پس از ورود به نفرون ها وارد جسمک کلیوی که بدان جسمک مالپیقیان نیز می گویند خواهد شد. جسمک کلیوی شامل دو ساختار شامل کلافک یا گلومرول که شبکه ای از مویرگ ها محسوب می شود و پروتئین را از خونی که از جسمک کلیوی عبور می کند جذب خواهد کرد و دیگری کپسول مزمن یا پوشینه بومن است که مایع باقی مانده که بدان ادرار کپسول بومن گفته می شود از راه کپسول بومن به توبول های کلیوی منتقل خواهد شد.

حالب:

بهتر است بدانید که حالب لوله ای عضلانی است که ادرار را به مثانه منتقل می کند و ادرار در مثانه جمع شده و سپس از طریق بدن دفع خواهد شد.

توبول های کلیوی:

توبول ها در واقع مجموعه ای از لوله ها و مجاری هستند که پس از کپسول بومن شروع شده و در مجاورت مجاری جمع کننده ادرار پایان می یابند. به صراحت می توان گفت که هر توبول دارای چندین بخش یعنی لوله پیچیده نزدیک که این بخش بیشتر سدیم، آب و گلوکز خون را باز جذب می کند، لوله هنله که بیشتر پتاسیم، سدیم و کلراید خون را باز جذب می کند و بخش دیگر لوله پیچیده دور است که سدیم بیشتری را از خون باز جذب کرده و پتاسیم و اسید را جذب می کند. همچنین زمانی که مایع به انتهای توبول برسد، رقیق شده و پر از اوره خواهد بود و در نهایت اوره محصول جانبی متابولیسم پروتئین است که در ادرار آزاد خواهد شد.

درون بخش کلیوی:

بهتر است بدانید که درون بخش آناتومی کلیه باف صاف داخلی کلیه قرار گرفته که این قسمت شامل لوله هنله و همچنین هرم های کلیوی است.

قشر کلیه:

قشر کلیه در واقع بخش بیرونی کلیه محسوب می شود که شامل گلومرول ها و لوله های پیچیده است. در واقع بخش بیرونی قشر کلیوی توسط کپسول کلیوی که یک لایه بافت چربی است احاطه شده و این دو لایه یعنی قشر کلیه و کپسول کلیه با یکدیگر ساختار داخلی کلیه را در برگرفته و محافظت می کنند.

هرم های کلیوی:

در واقع هرم کلیوی ساختاری کوچک است که حاوی رشته های نفرون و توبول می باشد. این توبول ها مایع را به کلیه انتقال می دهند و این مایع سپس از نفرون به ساختار های داخلی کلیه که ادرار را از کلیه جمع آوری و خارج می کنند منتقل می شود.

لوله های جمع کننده ادرار:

در انتهای هر نفرون یک لوله جمع کننده در درون بخش کلیه قرار دارد و در آن مایعات تصفیه شده از نفرون خارج خواهند شد. مایعی که وارد لوله های جمع کننده ادرار می شوند از آنجا به سمت مقصد نهایی خود یعنی گنچه کلیه حرکت می کند.

لگنچه کلیه:

به طور کلی لگنچه کلیه فضای قوسی شکل در قسمت داخلی کلیه است که این بخش بدن مانند گذرگاهی در مسیر مایع به سوی مثانه عمل خواهد کرد.

کالیس های کلیه:

اولین بخش لگنچه کلیه شامل کالیس ها است. کالیس ها در واقع فضاهای کوچک فنجانی شکل هستند که مایع پیش از اینکه به مثانه منتقل شود در خود جمع می کند. همچنین کالیس ها محلی هستند که در آن مایع اضافی و ضایعات تبدیل به ادرار می شود.

ناف کلیه:

ناف کلیه که بدان هیلوم نیز گفته می شود سوراخ کوچلی است که در لبه داخلی کلیه قرار گرفته و جایی که کلیه به سمت داخل انحنا پیدا کرده و شکلی لوبیا مانند پیدا می کند و لگنچه کلیه شریان و ورید کلیوی از ناف کلیه عبور می کند و شریان کلیوی خون حاوی اکسیژن را برای تصفیه از قلب به کلیه وارد می کند و ورید کلیوی خون تصفیه شده را از کلیه ها به قلب باز می گرداند.

وظایف کلیه:

همانطور که می دانید آناتومی کلیه قسمتی از بدن است که وظایف عمده ای را بر عهده گرفته و در ادامه سعی داریم تا به بیان برخی از وظایف این بخش بدن بپردازیم:

بیرون راندن مواد زائد:

به طور کلی یکی از اصلی ترین وظایف اناتومی کلیه بیرون راندن مواد زائد تولید شده بر اثر متابولیسم یا خورده شده می باشد. کنترل حجم و ترکیبات مایعات بدن نیز از کارکرد های کلیه محسوب می شوند که قسمت عمده حفظ تعادل بین میزان دریافت و میزان دفع در مورد آب و تقریبا تمام الکترولیت های بدن بر عهده کلیه ها خواهد بود. کلیه ها در واقع مهم ترین وظیفه خود را با تصفیه پلاسما و برداشت مواد از فیلتر بسته به نیاز بدن انجام می دهد و کلیه ها نیز با دفع مواد ناخواسته توسط ادرار بدن را تمیز کرده ومواد مورد نیاز خود را به خون بازمی گرداند.

دفع محصولات زائد متابولیک:

دفع محصولات زائد متابولیسم که بدن نیاز نیستند عمدتا بر عهده کلیه ها خواهد بود. همچنین اوره، اسیداوریک، کراتینین، محصولات نهایی تجریه هموگلوبین و متابولیک های هورمون های مختلف از این دسته می باشند.

تنظیم فشار شریانی:

کلیه ها معمولا با دفع مقادیر متغیر سدیم و آب نقش بارزی در تنظیم بلند مدت فشار شریانی دارند و علاوه بر آن ها با ترشح هورمون ها یا مواد موثر بر عروق مانند رنین در تنظیم کوتاه مدت فشار شریانی نیز نقش دارند. بهتر است بدانید که رنین باعث ساخت محصولات موثر بر عروف مانند آنژیوتانسین ۲ خواهد شد.

تنظیم تعادل آب و اکترولیت ها:

توجه داشته باشید که لازمه برقراری هومئوستازی تنظیم محیط داخلی بدن که ویژگی تمامی جانداران است دفع آب و موادی که غلظت شان بیش از حد مجاز باشد.

تنظیم تعادل اسید و باز:

توجه داشته باشید که در آناتومی، کلیه ها معمولا با دفع اسید ها و تنظیم ذخایر بازی مایعات بدن تعادل اسید و باز را با همکاری ریه ها تنظیم می کنند به این صورت که با خوردن مواد خوراکی که PH خون پایین می رود و به سمت اسیدی شدن می برد کلیه ها میزان دفع یون های H مثبت را افزایش می دهند و در مقابل در صورت مصرف غذاهایی که PH خون را افزایش داده و به سمت قلیایی شدن می برد کلیه ها میزان دفع یون بی کربنات را از طریق ادرار افزایش خواهد داد.

ساخت گلوکز:

کلیه ها در گرسنگی طولانی مدت از اسید های آمینه و سایر پیش سازها گلوکز می سازند و این روند را با نام گلوکزنئوژنز می شناسید. در واقع فعال کردن ویتامین D از طریق آنزیمی به نام کوله کلسیفرول آن را به شکل فعال می کند برای مثال از پیش سازهای مانند کلسترول استفاده خواهد کرد.

تنظیم تولید گویچه های سرخ:

توجه داشته باشید که کلیه ها اریتروپویتین را ترشح می کنند که تولید گویچه های سرخ از سلول های بنیادی خون ساز در مغز استخوان را تحریک خواهد کرد. تقریبا تمامی اریتروپویتین که در افراد سالم به خون ترشح می شوند از کلیه ها است اما ترشح بخشی از اریتروپویتین به خون را کبد بر عهده دارد.

بیماری های مربوط به کلیه:

بهتر است بدانید که کلیه ممکن است دچار مشکلات و بیماری های مختلفی شود که روند درمان آن به طول بیانجامد و به همین منظور در ادامه به بیان بیمار رایج مربوط به آناتومی کلیه ها پرداخته ایم:

پیلونفریت: که به بدان عفونت لگنچه کلیه هم گفته می شود در آن باکتری ها ممکن است باعث عفونت کلیه شوند. عفونت لگنچه معمولا با درد و تب همراه است و شایع ترین دلیل آن نیز پخش شدن باکتری از عفونت مثانه ای که درمان نشده به لگنچه است.

گلومرولونفریت: در صورتی که سیستم ایمنی بدن بیش از حد فعال باشد ممکن است به کلیه ها حمله کرده و باعث التهاب و آسیب دیدگی آن ها شود. همچنین وجود خون و پروتئین در ادرار مشکلات شایعی هستند که در اثر گلومرولونفریت رخ می دهد و ممکن است منجر به نارسایی کلیه ها نیز شود.

سندرم نفروتیک: که بدان نفروز هم گفته می شود در واقع یک آسیب دیدگی کلیه است که باعث می شود کلیه ها مقدار زیادی پروتئین در ادرار را آزاد کنند و همچنین تورم پا نیز ممکن است از نشانه های نفروز باشد.

نارسایی حاد کلیوی: بدن شدن ناگهانی عملکرد کلیه را نارسایی کلیه می گویند. از دست رفتن آب بدن، وجود انسداد در دستگاه ادراری یا آسیب دیدگی کلیه ها می تواند باعث نارسایی کلیه شود که ممکن است برگشت پذیر هم باشد.

سنگ کلیه: گاهی مواد معدنی در ادرار به شکل کریستال هایی در می آیند که ممکن است آنقدر بزرگ باشند که باعث انسداد جریان ادرار شوند. همچنین سنگ کلیه یکی از دردناک ترین بیماری ها است که اغلب این سنگ ها خود به خود و با روش های طبیعی دفع سنگ کلیه درمان می شوند اما برخی دیگر نیاز به درمان یا جراحی دارند.

بیماری کلیه پلی کیستیک: یک بیماری ژنتیکی می باشد که باعث ایجاد کسیت های بزرگ در هر دو کلیه خواهد شد و مانع از عملکرد درست کلیه ها می شود.

نکروز پاپیلری: آسیب دیدگی شدید کلیه ها ممکن است باعث ایجاد شکاف هایی در بخش بزرگی از بافت کلیه و از بین رفتن کلیه ها شود. این بیماری در صورتی که درمان نشود ممکن است منجر به نارسایی کامل کلیه ها شود.

نفروپاتی ناشی از فشار خون بالا: آسیب دیدگی کلیه معمولا ناشی از فشار خون بالا است که در نهایت ممکن است منجر به نارسایی مزمن کلیوی هم شود.

نفروپاتی دیابتی: به طور کلی بالا بودن دائمی قند خون در اثر دیابت به کلیه ها آسیب رسانده و در نهایت باعث نارسایی مزمن کلیه ها خواهد شد. همچنین نفروپاتی دیابتی ممکن است منجر به بالا رفتن سطح پروتئین در ادرار نیز بشود.

سرطان کلیه: کارسینوم کلیه که بدان سرطان سلول های کلیه هم گفته می شود شایع ترین نوع سرطان است و کشیدن سیگار را می توان علت اصلی ابتلا به آن دانست.

بیماری تغییر کوچک: نوعی سندرم نفروتیک است که در آن سلول های کلیه زیر میکروسکوپ تقریبا طبیعی هستند و این بیماری اغلب اوقات می تواند باعث تورم در پاها شود. همچنین برای درمان نیز از داروهای استروئیدی استفاده می کنند.

التهاب بینابیتی بافت کلیه: التهاب بافت همبند داخل کلیه است که اغلب اوقات موجب نارسایی حاد کلیه ها خواهد شد. واکنش های آلرژیک و عوارض حانبی برخی از داروها نیز از علل معمول این بیماری محسوب می شوند.

منبع : آرگا