نشانه های بیماری دمانس (زوال عقل) و راه های جلوگیری از آن

دمانس یا زوال عقل اصطلاحی است که برای کاهش توانایی های ذهنی به کار برده می شود، بیماری دمانس باعث بروز اختلال در زندگی روزمره می گردد و مهمترین دلایل ابتلا به زوال عقل آلزایمر می باشد.

بیماری دمانس یا زوال عقل

دمانس یا زوال عقل سندرومی می باشد که در بیشتر موارد ماهیت پیش رونده داشته و بیمار در آن دچار اختلال در عملکرد شناختی می گردد. دمانس در برخی اوقات بر حافظه، تفکر، جهت گیری، درک مطلب، محاسبه، ظرفیت یادگیری، تکلم و قضاوت افراد تاثیر گذار است. وجود اختلال در عملکرد شناختی بیشتر با اختلال در روابط عاطفی، رفتارهای اجتماعی یا انگیزه بیمار همراه می باشد. دمانس از دسته بیماری ها و صدماتی می باشد که در درجه اول یا ثانویه بر مغز بیمار تاثیر گذار است، و به مشکلاتی مثل آلزایمر یا سکته مغزی ناشی می گردد. زوال عقلی از دلایل مهم ناتوانی و وابستگی در بین سالمندان در کل دنیا می باشد.

میزان شیوع زوال عقل

در کل جهان چیزی در حدود ۵۰ میلیون نفر مبتلا به زوال عقل وجود دارد که حدود ۶۰ درصد از این افراد در کشورهای کم درآمد و متوسط زندگی می نمایند. همچنین هر ساله حدود ۱۰ میلیون نفر به این تعداد اضافه می شود.

دلیل ابتلا به دمانس

دمانس به دلیل آسیب دیدگی یا از بین رفتن سلول های عصبی و اتصالات آنها در مغز به وجود می آید و با توجه به محل آسیب دیدگی مغز علائم مختلفی را ایجاد می نماید. در بعضی از موارد دمانس یه دلیل واکنش به داروها و یا کمبودهای ویتامین به وجود می آید که در این شرایط می توان با تعویض دارو تا حدی مشکل را برطرف نمود.

عوامل خطر دمانس

برخی از عوامل می توانند خطر بروز دمانس یا زوال عقل را بیشتر نمایند، برخی از عوامل بروز این اختلال که قابل تغییر نمی باشند شامل موارد زیر می شود:

• سن: با بالا رفتن سن به ویژه از ۶۵ سالگی به بعد، خطر ابتلا به این اختلال بیشتر خواهد شذ، با این حال زوال عقد جزئی از روند پیری محسوب نمی شود و در افراد جوان تر نیز ممکن است دیده شود.
• سابقه خانوادگی: افرادی که در خانواده خود این مشکل را داشته اند نسبت به سایرین بیشتر در معرض ابتلا به آن قرار خواهند گرفت، البته بیشتر افراد با سابقه خانوادگی دچار این بیماری نمی شوند و برخی نیز بدون داشتن سابقه خانوادگی به آن ابتلا می یابند.
• ابتلا به سندروم داون: بسیاری از بیماران مبتلا به سندروم داون در سنین میانسالی به این مشکل مبتلا می گردند.

برخی از عوامل خطر ابتلا به دمانس که قابل تغییر هستند شامل موارد زیر می شوند:

• دیابت
• افسردگی
• آپنه خواب
• مصرف الکل
• سیگار کشیدن
• عوامل خطر قلبی و عروقی مثل فشار خون بالا و کلسترول بالا و همینطور چاقی
• کمبود برخی ویتامین ها و مواد مغذی در بدن مثل ویتامین های D، B6، B12 و فولات
• رژیم غذایی و ورزش، عدم ورزش باعث افزایش ابتلا به دمانس می گردد، از سوی دیگر هیچ نوع رژیم غذایی برای کاهش این مشکل وجود ندارد، اما بیشتر تحقیقات نشان داده اند که افرادی که رژیم های غذایی ناسالمی دارند بیشتر به این مشکل دچار شده اند.

علائم و نشانه های زوال عقل

همانطور که اشاره شد بیماری آلزایمر شایع ترین دلیل برای مشکل زوال عقل در بین سالمندان می باشد، ولی این مشکل دلایل دیگری نیز دارد و با توجه به این دلایل علائم متفاوت و حتی برگشت پذیری می تواند داشته باشد. علائم در ارتباط با دمانس در سه مرحله تقسیم بندی می شوند:

• مرحله اولیه:

مرحله اولیه از زوال عقل در اغلب موارد نادیده گرفته می شود چون شروع آن به تدریج و کم کم می باشد. علائم شایع در این مرحله اختلال فراموشی و گم شدن فرد در مکان هایی آشنا است.

• مرحله میانه:

با پیشروی زوال عقل به مرحله دوم یا میانی علائم روشتر و محدود کننده تری دیده می شوند، علائم مختلف در این مرحله شامل موارد زیرر می شوند:

گم شدن در خانه، مشکل در ارتباط برقرار کردن، نیاز به مراقبت های شخصی داشتن، فراموشی وقایع اخیر و نام افراد، تغییر در رفتار به خصوص سرگردانی و پرسیدن سوالات مکرر.

• مرحله آخر:

در مرحله آخر اختلالات حافظه بسیار جدی بوده و علائم و نشانه های بدنی نیز آشکار می گردند، برخی از علائم این مرحله شامل موارد زیر می شوند:

مشکل در راه رفتن، اختلال در خود مراقبتی، نیاز روز افزون به مراقبت، فراموشی زمان و مکان، تغییر در رفتار مثل پرخاشگری، اختلال در شناخت اقوام و دوستان.

تغییرات روانی حاصل از دمانس نیز شامل موارد زیر می شوند:

توهم، پارانویا، اضطراب، افسردگی،تحریک پذیری، تغییر در شخصیت، بروز رفتارهای نامناسب

انواع مختلف دمانس

بیماری دمانس در انواع مختلفی وجود دارد که در ادامه با آنها آشنا خواهیم شد:

بیماری آلزایمر: بیماری آلزایمر شایعترین نوع دمانس است که به مرور زمان پیشرفت می کند و قابل برگشت نیست.

دمانس عروقی: زوال عقل عروقی دومین نوع از دمانس می باشد که متداول تر بوده و به دلیل آسیب دیدگی رگ های خونی در مغز ایجاد می گردد. مشکل در رگ های خونی می تواند با آسیب رساندن به الیاف موجود در ماده سفید مغز سبب سکته مغزی و یا آسیب به خود مغز گردد، علائم شایع مربوط به دمانس عروقی به تفکر و تمرکز و سازماندهی مربوط می شود.

زوال عقل لوئی: اجساد لوئی در واقع توده های غیر طبیعی از پروتئین خاصی می باشند که در مغز اشخاص دچار دمانس لوئی، بیماران پارکینسون و آلزایمر وجود دارد. دمانس لوئی یکی از رایج ترین دمانس های پیشرونده می باشد و علائم رایج آن شامل موارد زیر می شوند:

• شبگردی
• اختلال در تمرکز
• لرزش و سفتی
• توهم بینایی یعنی دیدن چیزهایی که وجود ندارند

فراموشی پیشانی گیجگاهی:

این مورد از دمانس گروهی از بیماری های را شامل می گردد که با تجزیه کردن سلول های عصبی و اتصال های آنها در لوب های جلو و تمپور مغز بیمار روی رفتار، شخصیت، تفکر، تکلم و حرکت بیمار اثرات منفی می گذارد.

زوال عقل ترکیبی:

با توجه به بررسی کالبد شکافی مغز اشخاص بالای ۸۰ سال که دچار مشکل دمانس بوده اند، مشخص شده است که اغلب آنها به چند بیماری ترکیبی مثل آلزایمر، دمانس عروقی و زوال عقل لوئی مبتلا بوده اند.

دیگر اختلالات در ارتباط با دمانس

• بیماری هانتینگتون
• آسیب مغزی مغزی TBI
• بیماری Creutzfeldt-Jakob
• بیماری پارکینسون

دلایل قابل برگشت بودن دمانس

بعضی از دلایل و علائم زوال عقل با درمان قابل برگشت می باشند. این موارد عبارتند از:

• عفونت ها و اختلالات ایمنی:

علائم زوال عقل ممکن است به دلیل تب یا عفونت ایجاد شود. در بعضی از موارد اختلالات سیستم ایمنی بدن مثل مولتیپل اسکلروز و دیگر شرایط ناشی از حمله سیستم ایمنی بدن به سلول های عصبی هم می تواند سبب زوال عقل گردد که با درمان برگشت پذیر خواهد بود.

• مشکلات متابولیک و ناهنجاری های غدد درون ریز:

بیماران مبتلا به مشکل تیروئید، قند خون پایین یا هیپوگلیسمی، سدیم یا کلسیم بیش از اندازه، مشکل در جذب ویتامین B12 ممکن است علائمی مثل زوال عقل یا تغییرات شخصیتی را داشته باشند.

• کمبود تغذیه ای و کم آبی بدن:

کمبود ویتامین B1 و عدم دریافت ویتامین های کافی B6 و B12 در رژیم های غذایی ممکن است باعث بروز علائم زوال عقل شود. همچنین کمبود مس و ویتامین E نیز می تواند باعث بروز علائم بیماری دمانس شوند.

• آنوکسیا:

آنوکسیا حالتی است که به آن هیپوکسی گفته می شود و در شرایطی اتفاق می افتد که بافت اندام های بدن به میزان کافی اکسیژن دریافت نمی نمایند. آنوکسی می تواند به دلایل اختلالات شدید خواب، آسم، حملات قلبی، مسمومیت مونواکسید کربن و دلایل دیگر بروز پیدا نماید.

• هیدروسفالی فشار طبیعی:

هیدروکسی فشار طبیعی به خاطر بزرگ شدن بطن ها در مغز ایجاد می گردد و می تواند باعث مشکلاتی در راه رفتن، ادرار کردن و از دست دادن حافظه گردد.

عوارض زوال عقلی

بیماری دمانس بر قسمت های زیادی از سیستم بدن و همچنین توانایی عملکرد آنها تاثیر گذار است. دمانس ممکن است باعث بروز عوارض زیر در بیمار شود:

• تغذیه ضعیف:

اغلب بیماران مبتلا به زوال عقل در نهایت مصرف غذایشان کم می شود و یا متوقف می شود و حتی در آخر ممکن است توانایی جویدن و بلع را از دست بدهند.

• ذات الریه:

اختلال بلع در بیماران زوال عقل خطر خفگی و آسپیراسیون مواد غذایی به ریه ها را بیشتر می کند، و باعث مسدود شدن تنفس و بروز پنومونی گردد.

• عدم توانایی در انجام کارهای شخصی:

با پیشرفته شدن زوال عقل بیمار در حمام کردن، لباس پوشیدن، مسواک زدن، رفتن به توالت و مصرف داروها دچار اختلال و مشکل می شود.

• چالش های ایمنی شخصی:

بروز این مشکل با گذشت زمان می تواند باعث مشکلات ایمنی بخصوص رانندگی، آشپزی و پیاده روی برای بیماران شود.

• مرگ:

بیماری زوال عقل در مراحل آخر باعث به کما رفتن بیمار و مرگ خواهد شد که بیشتر به دلیل عفونت می باشد.

پیشگیری از دمانس

در حال حاضر روش مطمئن و اثبات شده ای برای پیشگیری از زوال عقل وجود ندارد، ولی انجام برخی کارها و مراحل تا حدودی به این موضوع کمک می کند و از بروز زوال عقل پیشگیری می نماید:

• فعال نگه داشتن مغز با کتاب خواندن، حل معما و بازی های کلمه ای و یادگیری باعث به تاخیر افتادن زوال عقل می شوند.
• داشتن فعالیت های بدنی و تعامل اجتماعی باعث تاخیر در زوال عقل خواهد شد.
• مصرف ویتامین های ضروری و مورد نیاز بدن، مانند ویتامین D، مصرف روزانه ویتامین ب کمپلکس و ویتامین C
• مدیریت عوامل خطر بیماری های قلبی عروقی، مثل بیماری فشار خون بالا، کلسترول و دیابت
• حفظ رژیم غذایی و مصرف غذاهای مقوی، داشتن رژیم مدیترانه ای سرشار از میوه و سبزیجات و غلات سبوس دار و همچنین امگا ۳ و آجیل به خصوص بادام و گردو
• خواب با کیفیت، برای داشتن خواب باکیفیت بهداشت خواب را تمرین کنید و اگر مشکل خواب دارید به دنبال درمان باشید.

روش های تشخیص زوال عقل

تشخیص مشکل زوال عقل تا حدودی می تواند مشکل باشد.به منظور تشخیص این مشکل پزشک تاریخچه و علائم بیمار را بررسی کرده و برخی از معاینات جسمی را انجام خواهد داد. آزمایش منفردی برای تشخیص بیماری دمانس وجود ندارد و پزشک با انجام چندین آزمایش می توانند این بیماری را تشخیص دهد.

• تست های شناختی و عصبی: پزشک عملکرد تفکر و شناختی بیمار را ارزیابی می نماید و با انجام برخی از آزمون ها، مهارت های تفکر مثل حافظه، استدلال و قضاوت و مهارت های زبانی و همچنین میزان تمرکز بیمار را اندازه گیری می کند.
• ارزیابی عصبی: پزشک حافظه، زبان، درک از بینایی، میزان تمرکز، حرکت، حواس، تعادل و رفلکس های بیمار را ارزیابی می نماید.
• اسکن مغزی: انجام سی تی اسکن یا ام آر آی می تواند علائم سکته مغزی، خونریزی، تومور یا هیدروسفالی را در بیمار شناسایی کند.
• اسکن PET: انجام این اسکن می تواند الگوها و فعالیت های مغز را نشان داده و در تشخیص و اندازه گیری سطح پروتئین آمیلوئید در مغز موثر باشد.
• آزمایش خون: انجام آزمایش خون ساده می تواند مشکلات جسمی را که بر عملکرد مغز تاثیر گذارند را مشخص کند. مثل کمبود ویتامین B12 یا اختلالات تیروئید.

روش های درمانی دمانس

در بیشتر مواقع بیماری زوال عقل قابل درمان نمی باشد، ولی روش هایی به منظور مدیریت این بیماری وجود دارد:

داروها:

در حال حاضر از مهار کننده های کولین استراز به منظور بهبود موقتی زوال عقل استفاده می گردد. این داروها در وهله اول برای درمان آلزایمر مورد استفاده قرار می گیرند اما می توانند برای انواع دیگر دمانس به ویژه زوال عقلی عروقی، زوال عقل ناشی از بیماری پارکینسون و زوال عقل بدن لوئی نیز مورد استفاده قرار می گیرد. عوارض جانبی این داروها شامل تهوع، استفراغ و اسهال می شود. علاوه بر این دیگر عوارض جانبی احتمالی آن ممکن است شامل کندی ضربان قلب، ضعف و اختلال در خواب می باشد. بعلاوه پزشک ممکن است داروهایی را به منظور معالجه دیگر علائم یا بیماری ها  به ویژه افسردگی، اختلال در خواب، توهم، پارکینسونیسم یا اضطراب تجویز نماید.

روش های غیر مستقیم درمانی:

برخی از عوامل غیر مستقیم به منظور درمان علائم زوال عقل شامل موارد زیر می شوند:

• کار درمانی : کمک یک درمانگر برای پیشگیری از بروز حادثه مثل افتادن بیمار و مدیریت رفتار او تاثیر گذار باشد.
• اصلاح محیط: کم کردن آلودگی های صوتی و سرو صدا سبب می شود تا بیمار مبتلا به زوال عقل تمرکز بیشتر داشته و عملکرد بهتری داشته باشد.
• ساده کردن کارها: سازمان دهی و نظم دهی به کارهای روزانه می تواند در کاهش سردرگمی بیماران زوال عقلی تاثیر گذار باشد.

سبک زندگی و درمان های خانگی زوال عقل:

همانطور که گفته شد درمان دقیق و مشخصی برای بیماری دمانس وجود ندارد با این وجود می توان به منظور حمایت و بهبود زندگی افراد ابتلا به این مشکل به مراقبان و خانواده های آنها راهکارهای زیادی را ارائه نمود. اهداف اصلی در مراقبت از بیماران زوال عقل شامل موارد زیر می شود:

• تشخیص زود رس برای ارتقاء مدیریت زود هنگام و بهینه
• بهینه ساختن سلامت جسمی، شناخت، فعالیت و بهزیستی
• شناسایی و درمان کردن بیماری جسمی همراه
• تشخیص و درمان علائم رفتاری و روانی به چالش کشیدن
• ارائه دادن اطلاعات و پشتیبانی طولانی از شغل ها

طب جایگزین:

چند نوع مکمل رژیم غذایی، داروهای گیاهی و روش های درمان برای بیماران دچار زوال عقل مورد بررسی و مطالعه قرار گرفته اما هیچ مدرک قانع کننده ای برای اثبات آنها وجود ندارد. در زمان استفاده از انواع مکمل غذایی و انواع ویتامین ها یا انواع داروهای گیاهی احتیاط لازم را داشته باشید، و از تداخلات دارویی با آنها مطلع شوید تا از بروز عوارض جانبی خطرناک پیشگیری شود.

برخی از مطالعات نشان داده اند که ویتامین E می تواند تا حدودی برای بیماری آلزایمر مفید واقع شود اما در حال حاضر استفاده از آن توصیه نمی شود و جایگزین کردن ویتامین E در رژیم غذایی و آجیل به منظور تقویت سلامت مغز تاثیر گذارتر می باشد.

سایر روش های درمانی:

همچنین انجام تکنیک های زیر می تواند به کاهش اضطراب و افزایش آرامش در بیماران مبتلا به دمانس کمک نماید:

• موسیقی درمانی
• انجام ورزش سبک
• تماشا کردن فیلم در کنار خانواده
• آروماتراپی
• ماساژ درمانی
• هنر درمانی برای تمرکز بیمار بر روی یک هنر جدید

منبع : آرگا