بزرگترین رشته کوه ایران زاگرس است که بخش مهمی از زنجیره کوه های آلپ هیمالیا را تشکیل می دهد و بیشتر جنوب غرب آسیا و خاورمیانه را شامل می شود. اگر مایلید تا از رشته کوه زاگرس اطلاعات بیشتری کسب کنید با ادامه مطلب همراه ما باشید.
آشنایی با رشته کوه زاگرس
رشته کوه زاگرس طولی حدود ۱۶۰۰ کیلومتر دارد و بزرگترین رشته کوه ایران است. زاگرس نواحی مرزی شرق ترکیه و شمال عراق تا تنگه هرمز را در بر می گیرد. این کوه قسمت مهمی از زنجیره کوه های آلپ هیمالیا را شامل می شود که بیشتر جنوب غربی آسیا و خاورمیانه را احاطه می کند.
کوه زاگرس با قدمت بالای خود از نظر تاریخی به عنوان یک سد طبیعی بین چندین فرهنگ و امپراطوری جهان باستان و مدرن می باشد. به طور خاص قسمت هایی از پادشاهی و مرزهای ملی حکومت های بومی ایرانی و عثمانی و حاکمان خارجی اشکانی و رومی را تعیین کرده است.
شواهدی از کشاورزی و سکونت انسان در زیستگاه های زاگرس کشف شده که به ۹ هزار سال قبل از میلاد مسیح می رسد. کهن ترین صخره های این کوه به زمان پرکامبرین یعنی ۵۴۱ میلیون سال قبل است و سنگ های دوران پالئوزوئیک که قدمتی حدود ۲۵۲ تا ۵۴۱ میلیون سال قبل دارند و در بلندترین قله ها یا نزدیک آن ها گزارش شده است.
محل کوه زاگرس
محدوده رشته کوه زاگرس حدود ۱۶۰۰ کیلومتر طول و بیشتر از ۲۴۰ کیلومتر عرض است. این کوه که بیشتر در ایران قرار دارد مرز غربی فلات کشورمان را تشکیل می دهد. دامنه های زاگرس در شمال و غرب به کشورهای مجاور ادامه یافته و تقریبا از دریاچه وان ترکیه شروع و تا جنوب و جنوب شرقی ایران ادامه دارد.
این کوه نتیجه یک کوه شناسی طولانی و پیچیده بوده که از دوران پالئوزوییک شروع و تا امروز ادامه دارد. کوه زاگرس حاصل برخورد دو صفحه اوراسیا و عربستان می باشد. تا پیش از برخورد آن ها، اقیانوس نئوتتیس هنوز حوضچه باریک اقیانوس میان صفحات عربستان و اوراسیا گسترش داشت.
وقتی صفحه عرب به سمت شمال شروع به حرکت کرد و اقیانوس نئوتتیس در زیر صفحه اوراسیا فرو رفت بعضی از شکاف های پوسته اقیانوسی معروف به افیولیت ها در بالای توالی رسوبی قفسه قاره ای واقع شدند. همگرایی بیشتر موجب بروز تنش در لیتوسفر شده و این رسوبات قفسه ای موجب چین خوردگی و رانش گسترده گشت.
تنش های فشاری چندین گسل رانش بزرگ در مقیاس عظیم و شمال شرقی به وجود آورد که حالا کوه های زاگرس را به ۵ کمربند زمین ساختی که به موازات یکدیگر ادامه دارند، جدا می کند. همچنین چین های موازی متعدد شمال غربی جنوب شرقی به وجود آمده و تاقدیس های زاویه دار دیدنی و قله های کوهی که میان ۳هزار تا ۳۶۵۰ متر از سطح دریا ارتفاع دارند، ایجاد شده است.
همچنان هم حرکت این صفحه در سال سبب افزایش ارتفاع در قلل این نواحی می شود. رسوب فلات قاره ای موجب تشکیل ذخایر نفتی در این بخش ها شده به نحوی که امروزه ذخایر نفتی قابل توجه جهانی را به وجود می آورد.
تقسیم بندی کوه زاگرس
در یک تقسیم بندی این رشته کوه به زاگرس مرتفع و زاگرس چین خورده تفکیک شده است. زاگرس مرتفع بخش شمالی این کوه است که در آن مرتفع ترین قلل رشته کوه از جمله زردکوه، اشترانکوه و دنا جای دارند که در بیشتر مواقع سال از برف پوشیده شده و این ناحیه از نظر وسعت عرضی بخش کمتر و از نظر ارتفاعی قسمت اصلی کوه زاگرس است.
زاگرس چین خورده که بخش غرب و جنوب غربی زاگرس را در بر می گیرد از نظر وسعت خاک منطقه اصلی است. در تقسیم بندی دیگر زاگرس به زاگرس شمالی، میانی و جنوبی تقسیم بندی می شود. که تفاوت آن ها بیشتر در بخش شمالی و جنوبی از نظر تفاوت در چین خوردگی ها است.
زاگرس مرکزی یا میانی عمدتا کوهستانی بوده و در دامنه ۸۳۰ تا ۴۴۱۶ متر از سطح دریا قرار دارد. متوسط ارتفاع محدوده ۲۳۳۲ متر می باشد. این ناحیه سکونتگاه و محل تامین معیشت ۱۰ درصد از جمعیت کل کشور می باشد. از آن جا که بیشتر از ۵۰ درصد عشایر ایران به زاگرس متکی هستند این ناحیه یکی از کانون های اصلی عشایر کشور محسوب می شود.
قله های مرتفع زاگرس
قابل ذکر است که مرتفع ترین قله های زاگرس شامل دنا با ارتفاع ۴۴۰۹ متر در زاگرس جنوبی، زردکوه با ارتفاع ۴۲۲۱ متر در بخش مرکزی و اشترانکوه با ارتفاع ۴۱۰۰ متر در زاگرس شمالی می باشند.
همچنین این رشته کوه افسانه ای و بزرگ استان های بسیاری را شامل می شود از جمله:
- آذربایجان غربی
- لرستان
- همدان
- اصفهان
- مرکزی
- کردستان
- فارس
- کرمانشاه
- ایلام
- خوزستان
- بوشهر
- هرمزگان
- کرمان
- کهکیلویه و بویراحمد
- چهارمحال بختیاری
گیاهان و جانوران زاگرس
قدمت جنگل های این رشته کوه به حدود ۵۵۰۰ سال قبل باز می گردد. درخت غالب در این جنگل ها بلوط بوده و جنگل ها به دو بخش زاگرس شمالی و جنوبی تقسیم می شوند. پوشش گیاهی در مناطق غربی شامل گیاهان سردسیری و در نواحی شرقی شامل گیاهان گرمسیری می باشد.
بخش زیاد پوشش گیاهی زیستگاه جنگلی زاگرس همانطور که اشاره شد درختان بلوط هستند. در ارتفاعات بالاتر از جنگل علفزار و بوته زارهای انبوه نیز مشاهده می شود. ناحیه حفاظت شده دنا نمونه ای از جنگل های زاگرس است. این جنگل ها در ۱۱ استان کشور گسترش داشته و مساحتی حدود ۶ میلیون هکتار دارند که ۴۰ درصد جنگل های ایران را شامل می شوند.
حدود ۷۰ درصد تیپ گونه های جنگلی را بلوط تشکیل می دهد. اقلیم ناحیه نیز مدیترانه ای نیمه خشک با زمستان سرد است. از دیگر گونه های درختی جنگل های زاگرس عبارت است از:
- افرا
- بنه
- کیکم
- زبان گنجشک
- ولیک
- گلابی وحشی
- ارغوان
جوامع بلوط در ارتفاع ۶۵۰-۲۴۰۰ متر از سطح دریا حضور داشته که بالاتر از این جوامع نیز درختان ارس و پایین تر درختان بنه و بادام مشاهده می شود. فرم غالب جنگل شناسی جنگل شاخه زاد است که دلالت بر تخریب نشای از حضور درازمدت انسان دارد. در ضمن پوشش گیاهی زاگرس در ۲۰ هزار سال اخیر با دگرگونی زیاد اقلیمی روبرو شده است.
از نظر جانوران این رشته کوه از انواع مختلف جانوران حمایت دارد. از جمله:
- خرس سیاه آسیایی
- خرس قهوه ای
- عقاب طلایی
- گوسفند
- بز وحشی
- پلنگ
- گرگ
- گربه های وحشی
- ۵ گونه مارمولک بومی
- گوزن های ایرانی در معرض انقراض نیز اخیرا در دامنه های غربی زاگرس مشاهده شده.
- عقاب کوچک خالدار
عقاب های زاگرس در تپه های جنگلی و نواحی کوهستانی شمال و غرب کشور زندگی می کنند. روباه بلاندفورد که یکی از کمیاب ترین روباه های دنیا است نیز در نواحی کوهستانی فارس و کرمان دیده شده است. همچنین گونه های دیگری از جمله شغال، روباه، گربه جنگلی در نواحی استپی نیمه خشک به همراه چند گونه کبک و کرکس سیاه مشاهده شده اند.
سخن پایانی
به طور کلی رشته کوه زاگرس بزرگترین رشته کوه کشور است که محل حضور انواع قله ها، اقوام مختلف و گونه های گیاهی و جانوری می باشد. این رشته کوه از شمال غرب تا جنوب غربی ایران را فرا گرفته و مهمترین قله های آن دنا، اشترانکو و زردکوه است. همچنین نیمی از عشایر کشور به این رشته کوه وابسته هستند.
در پایان این مطلب از همراهی شما کمال تشکر را داریم و امیدواریم نهایت استفاده را برده باشید. همچنین در صورت تمایل برای آشنایی با رشته کوه کرکس و کوه های آلاداغلار روی لینک ها کلیک و از این مقالات نیز بازدید نمایید.
منبع : آرگا