کشور ایران از اقوام مختلفی تشکیل شده است که هر یک آداب و رسوم و فرهنگ های خاص خود را دارند اما همگی هویت ایرانی خود را حفظ کرده و جشن ها و مراسمات ملی را گرامی می دارند. این مطلب به معرفی اقوام ایرانی می پردازد.
آشنایی با اقوام ایرانی
گروه های قومی ساکن ایران به اقوامی گفته می شود که در حال حاضر در کشور زندگی می کنند. این اقوام دارای همانندهایی در بیرون از مرزهای کشور نیز می باشند. اقوام ایرانی با وجود تفاوت های فرهنگی و آداب و رسوم خاص خود اما همگی از هویت درون مایه ایرانی پشتیبانی و در طول تاریخ با یکدیگر روابط دوستانه ای داشته اند.
به بیان دیگر اقوام مختلف کشور همگی خود را دارای هویت ایرانی دانسته و جشن ها و مراسمات ملی کشور را گرامی می دارند. اعیاد و سوگواری ها نمونه هایی از این همبستگی اقوام ایرانی می باشد. بعد از انقلاب این مراسمات شکل مجللی پیدا کرده و جشن نوروز از سوی یونسکو به عنوان میراث فرهنگی معنوی به ثبت رسید.
همچنین ۲۱ مارس برابر با اول بهار به عنوان روز جهانی نوروز به رسمیت شناخته شده است. این رسم باستانی ایرانی توسط پیروان ادیان مختلف و در سایر کشورهای دنیا نیز جشن گرفته می شود. این جشن به عنوان مهمترین تعطیلات کشور شناخته می شود و از چهارشنبه آخر سال که جشن گرفته می شود شروع شده و با تعطیلات سیزده روزه در نظر گرفته شده در روز سیزده مردم به طبیعت رفته و این روز را گرامی می دارند.
این رسوم در میان اقوام ایرانی نیز به شیوه های مختلفی جشن گرفته می شود. در ادامه با اقوام مختلفی که در کشورمان زندگی می کنند آشنا می شوید.
فارسی زبان
فارسی زبان بزرگترین جمعیت از نظر فرهنگی در داخل کشور به شمار می روند. فارسی زبانان به عنوان یک قوم شناخته نمی شوند و در نواحی مختلف ایران فرهنگ ها و گویش های متفاوتی دارند. زبان فارسی زبان مشترک این گروه بوده که بیشترین گویش را در ایران داشته و به عقیده برخی از پژوهشگران، عامل تقویت و پیوند دیگر اقوام کشور می باشند.
قوم آذری
آذری های ایران دومین گروه قومی بعد از فارسی زبانان را تشکیل می دهند که اغلب در شمال غربی کشور در حد فاصل غرب دریای خزر تا دریاچه ارومیه جمعیت حداکثری را شامل می شوند. زبان مادری آذربایجانی ها ترکی آذری، ترکی و آذربایجانی هم نامیده می شود ساختاری شبیه ترکی استانبولی ولی با دستور زبانی تقریبا متفاوت دارد.
نیمی از اقوام آذری زبان شهرنشین هستند که در شهرهای تبریز، اردبیل، ارومیه، زنجان، مراغه و خوی ساکن بوده و به صورت اقلیت های قابل توجهی در شهرهایی مانند همدان و قزوین نیز ساکن می باشند. اکثر جمعیت آذربایجانی ها مسلمان شیعه با فرهنگ ایرانی بوده و اسلام شیعی توسط این قوم ایرانی در سراسر ایران در زمان حکومت صفویه بنیان گذاری شده است.
لباس قوم آذری با لباس سنتی آذربایجان که از فرایندهای طولانی فرهنگ و دین و سایر عوامل ایجاد شده است از نشانه های خاص این قوم می باشد. از قرن ۲۰ به بعد لباس قوم آذری در شهرها کاربردش را از دست داد و حالت مدرن پیدا کرد. اما عموما در نواحی عشایری و روستایی و نواحی که اهالی آذربایجان ساکن هستند همانند قبل کارکرد خود را حفظ نموده است.
موسیقی آذربایجانی به موسیقی سنتی مردمان آذری اطلاق می شود که موسیقی منحصر به فردی توسط هنرمندان این قوم نواخته می شود. افرادی که این نوع موسیقی را همراه با سروده های خود به زبان ترکی آذری می خوانند عاشق نامیده می شوند. عاشق ها در وصف آذربایجان و رشادت های بزرگان این قوم در مراسم جشن و عزا، سروده های زیبایی را به همراه موسیقی منحصر به فرد این خطه می خوانند که بسیار مورد توجه مردم واقع می شود.
قوم کرد
قوم کرد به مردم مناطقی از کشور اطلاق می شود که زبان آن ها کردی است. کردها بعد از فارسی زبان ها و آذری ها سومین گروه قومی عمده در ایران محسوب می شوند که در سه استان عمدتا کردنشین کردستان، کرمانشاه و ایلام و بخش های کردنشین آذربایجان غربی و خراسان شمالی ساکن هستند.
کردها با جمعیتی حدودا ۸ میلیون نفری ده درصد از باشندگان ایران را شامل می شوند. اکثر کردهای ایران دارای مذهب تسنن شافعی بوده ولی در استان های کرمانشاه و ایلام اکثر کردها از مذهب تشیع پیروی می کنند. یکی از شاخصه های مهم هویتی قوم کرد، زبان آن ها است.
زبان کردی زبانی ایرانی است و به گروه زبان های شمال غربی یا جنوب غربی این خانواده متعلق بوده و در گستره جغرافیایی اش، از گذشته تا به حال، به علل مختلفی از جمله شرایط اقلیمی، تاریخی، جغرافیایی و سیاسی به شاخه و زیر شاخه های مختلفی تقسیم شده است.
از نمادهای برجسته دیگر قوم کرد، لباس این اقوام می باشد. پوشاک مردان و زنان کرد شامل سرپوش، تن پوش و پای افزار است. ساخت و کاربرد هر یک از این اجزا نیز با توجه به فصل، نوع کار و معیشت و مراسم و جشن ها با هم تفاوت دارد. اگرچه پوشاک نواحی مختلف کرمانشاه نظیر اورامان، مکریان، کرمانشاه، بانه، سنندج، ایلام،گروس و … متفاوت می باشد ولی از لحاظ پوشش کامل بدن همگی با یکدیگر مشابه هستند.
قوم بلوچ
از دیگر اقوام ایرانی ساکن در کشور قوم بلوچ است که در جنوب شرقی ایران زندگی می کنند و ریشه آریایی دارند. بیشتر افراد این قوم تا پایان سده نوزدهم در داخل مرزهای ایران زندگی می کردند ولی با تشدید رقابت بین روسیه و انگلیس بر سر ارتقای دامنه قدرت و نفوذ به خاورمیانه و بروز اختلاف و برخوردهای قومی و تغییر مرزها محل سکونت آن ها بین کشورهای ایران، هند، و بعدها پاکستان و افغانستان تقسیم گشت.
امروزه مردم بلوچ در استان سیستان و بلوچستان و باقی در دیگر استان های کشور زندگی می کنند. دین مردم بلوچ اکثرا اسلام و بیشتر آن ها اهل سنت حنفی می باشند. اگر چه اقلیتی از اهل تشیع و فرقه ذکری نیز در میان آنان زندگی می کنند. زبان بلوچی از زبان های ایرانی شاخه شمال باختری بوده و توسط مردم بلوچ در کشورهای ایران، افغانستان و پاکستان و دیگر کشورها صحبت می شود.
پوشاک بومی سیستان و بلوچستان با پشتوانه تاریخی، به عنوان یکی از نمادهای پوشاک اصیل ایران محسوب می شود که استفاده از آن همچنان در طرح و رنگ های مختلف در بین مردم این ناحیه گسترش دارد. در حال حاضر این پوشاک در تابستان اکثرا سفید رنگ است و در زمستان تیره می شود. طراحی پوشاک رنگ و تزئینات روی لباس ها مانند سوزن دوزی ها نیز مختلف است.
قوم لر
این قوم در دوران قاجار، به علت کینه حکومت؛ دچار تغییرات زیادی شدند از جمله کوچ اجباری آن ها به استان قزوین می باشد. در دوره فتحعلی شاه نیز بخش های زیادی از سرزمین لرستان تحت تجزیه قرار گرفت. به طور کلی قوم لر در خطه غرب و جنوب غربی کشور سکونت دارند.
بخشی از این قوم یکجانشین بوده و برخی دیگر کوچ نشین هستند. کوچ نشین ها به سه دسته لر بزرگ، ممسنی و لر کوچک تقسیم بندی می شوند. گویش قوم لر نزدیک ترین گویش به زبان فارسی است و در زبان پارسی میانه ریشه دارد. بعضی گویش ها شامل گویش لری خرم آبادی، تحت تاثیر زبان کردی نیز بوده اند.
قوم لر آمیخته ای از قبایل پیش از آریایی ها مانند عیلامی ها و کاسی ها می باشند. مذهب این قوم از سالیان دور و حتی قبل از صفویه تشیع بوده و این قوم با همه رسومات خود، زبان خیلی نزدیک به فارسی قبل از اعراب و سبک زندگی شان جزو برترین انواع قوم های ایرانی محسوب می شوند
قوم عرب
قوم عرب ساکن در کشور در جنوب و جنوب غربی و بخش هایی از استان خوزستان زندگی می کنند. اعراب ساکن ایران بیشتر به گویش عربی خوزستانی که لهجه ای از عربی بین النهرین می باشد صحبت می کنند. بیشتر مردم عرب کشور در استان های خوزستان، بوشهر، هرمزگان و بخش های جنوبی استان ایلام و اندکی در استان های خراسان رضوی و فارس زندگی می کنند.
با این وجود اکثر آن ها در استان خوزستان سکونت دارند و عمدتا شیعه دوازده امامی می باشند. البته اعراب سنی مذهب هم در کشور وجود دارند ولی درصد کمی را شامل می شوند. اعراب خوزستان همانند سایر مردم و اقوام کشور فرهنگ خاص خود را داشته و به تبعیت از سایر مسلمانان روز عید فطر برای آن ها اهمیت و جایگاه بسیار والایی دارد.
از دیگر رسوم کهن در میان اعراب خوزستان، مراسم گرگیعان می باشد که هر سال در ۱۵ ماه رمضان در اهواز اجرا می شود و در این شب کودکان با پوشیدن لباس های عربی به خیابان آمده و کیسه های کوچکی که از قبل آماده کرده را به گردن آویخته و با خواندن سرودهای مردمی این شب به منزل همسایه ها می روند و عیدی و شیرینی می گیرند.
مراسم بسیار مهم و رایج دیگر میان اعراب، مراسم قهوه خوری و دله قهوه می باشد که با آداب و تشریفات بسیاری صورت می گیرد. عرب های کشور که در شهرهای مرکز و غرب و جنوب خوزستان ساکن هستند از دشداشه استفاده می کنند. دشداشه لباس مردانه بلند و راحتی است که معمولا با شماغ(چفیه بین النهرینی)، عقال و عبای عربی استفاده می کنند.
دشداشه های مختلف تفاوت جزئی هم دارند به طور مثال عرب های ایران و عراق از دشداشه های یقه دار استفاده می کنند.
قوم ترکمن
قوم اصیل دیگر کشور ما قوم ترکمن می باشد که در بخش شرقی دریای خزر زندگی می کنند. قسمت هایی از استان گلستان و خراسان شمالی قوم ترکمن سکونت دارند. بیشتر مردم این قوم مسلمان بوده و پیرو مذهب حنفی هستند. قومیت ترکمن به مذهب و مراسمات مذهبی بسیار پای بند بوده که کاملا مشهود می باشد.
جالب است بدانید در این قوم جشنی به اسم آق قویون یا گوسفند سفید وجود دارد که با رسیدن هر مردی به سن ۶۳ سالگی به پاس بزرگداشت حضرت محمد در این سن برگزار می شود. این قوم شاخه ای از ترک های آسیای میانه می باشند و در گذشته بخشی از اقوام ترک محسوب می شدند. اکثرا کوچ نشین بوده و در سال های اخیر به یکجا نشینی روی آورده اند.
از لحاظ موسیقی قوم ترکمن بسیار غنی هستند و به پرورش اسب های گران قیمت و اصیل نیز معروف می باشند. قابل ذکر است قوم ترکمن، نسل به جا مانده از اجدادشان ترکمانان اغوز بوده ولی زبان آن ها انشعاب خاصی از ترکی اغوزی و زبان ترکمنی است.
همانطور که اشاره شد اسب نژاد ترکمن اصالت خاصی داشته و افراد این قوم در تربیت و پرورش اسب، بسیار متبحر و استاد هستند. در ضمن از صنایع دستی قوم ترکمن می توان به بافت قالی، نمد اشاره کرد که تجلی گاه خاصی دارد.
سخن پایانی
به طور کلی اقوام ایرانی مختلف بوده که در این مطلب به بخشی از آن ها اشاره شد. همه این اقوام از نظر آداب و رسوم و فرهنگ و موسیقی با ارزش و قابل احترام می باشند. به نوعی اقوام ایرانی سرمایه های بسیار با ارزش کشورمان هستند که هر کدام در هر جایی از این خطه پهناور رنگی زیبا به کشور بخشیده است.
در پایان از همراهی شما سپاسگزاریم. همچنین در صورت تمایل برای آشنایی با قوم تات و قوم تالشی روی لینک ها کلیک کنید.
منبع : آرگا
