هموگلوبین نوعی پروتئین موجود در گلبول های قرمز می باشد که اکسیژن را به سلولهای دیگر بدن شما انتقال می دهد. تعیین مقدار هموگلوبین و هماتوکریت در دوران حاملگی شایع می باشد. میزان هموگلوبین در بارداری ۱۲ تا ۱۶ گرم در دسی لیتر می باشد.
طبیعی بودن میزان هموگلوبین در بارداری
میزان نرمال هموگلوبین در بارداری، در سه ماهه اول و سوم بارداری ۱۱ گرم می باشد در هر دسی لیتر و در سه ماهه دوم ۱۰.۵ گرم در هر دسی لیتر می باشد. مقادیر طبیعی هماتوکریت از ۳۶ تا ۴۸ درصد برای خانم ها در سن باروری تعیین شده است. دلیل کاهش آن در بزرگسالان و در دوران بارداری کم خونی می باشد.
اهمیت هموگلوبین در حاملگی
زمانی که یک زن بارداری می باشد، بیش از اندازه طبیعی به اکسیژن احتیاج دارد. ظرفیت حمل اکسیژن خون به صورت مستقیم به غلظت هموگلوبین در گردش وابسته می باشد. یکی از مشکلات مهمی که خانم های باردار با آن مواجه هستند فقر آهن و کم خونی می باشد که یک عامل خطر برای زایمان زودرس، نارسی نوزاد، سن حاملگی پایین و وزن کم در زمان تولد نوزاد داست.
تغییرات بارداری و افزایش حجم خون مادر
بدن مادر در زمان بارداری تغییرات قابل توجهی را پشت سر می گذارد. حجم خون در بدن مادر حدود ۲۰ تا ۳۰ درصد افزایش پیدا می کند، افزایش حجم پلاسما نسبت به گلبول های قرمز بیشتر می باشد. بارداری دوره حساسی در زندگی خانم ها می باشد، خانم های باردار باید از هرگونه خطری که می تواند بر سلامتی مادر و همچنین بر رشد و نمو کودک تاثیرگذار باشد پیشگیری کنند. تا هفته هشتم بارداری، سطح پلاسمای خون از گلبول های قرمز بالاتر است. باتوجه به کاهش غلظت گلبول های قرمز خون، سطح هموگلوبین به اندازه حداقل ۵/۱۰ گرم در دسی لیتر کاهش پیدا می کند.
مقدار نرمال هموگلوبین در حاملگی
هموگلوبین بر حسب گرم در دسی لیتر اندازه گیری می شود. میزان نرمال هموگلوبین در بارداری و بزرگسالان:
- زمانی که باردار نیستید: ۱۲ تا ۱۵.۸ گرم در دسی لیتر یا ۱۲۰ تا ۱۵۸ گرم در لیتر
- سه ماهه اول بارداری: ۶/۱۱ تا ۱۳.۹ گرم در دسی لیتر یا ۱۱۶ تا ۱۳۹ گرم در لیتر
- سه ماهه دوم بارداری: ۹/۹ تا ۱۴.۸ گرم در دسی لیتر یا ۹۷ تا ۱۴۸ گرم در لیتر
- سه ماهه سوم بارداری: ۹.۵ تا ۱۵ گرم در دسی لیتر یا ۹۵ تا ۱۵۰ گرم در لیتر
رژیم غذایی برای افزایش هموگلوبین در حاملگی
رژیم غذایی مادر منبع اصلی تغذیه نوزاد می باشد. یک رژیم غذایی متنوع و سالم در دوران بارداری به جذب بیشتر ویتامین ها و مواد معدنی ضروری در دوره بارداری مانند اسید فولیک و آهن کمک زیادی می کند. بهتر است ویتامنی ها و مواد معدنی را از مواد غذایی دریافت نمایید، ولی خانم های باردار به مکمل هایی چون آهن و اسید فولیک احتیاج دارند، که برای بدن آن ها و همچنین برای نوزادشان لازم هستند. آهن ک ماده معدنی اساسی در دوره بارداری برای مادر و نوزاد می باشد. غلظت هموگلوبین، هماتوکریت و گلبول های قرمز در دوران حاملگی کاهش پیدا می کند، چون افزایش حجم پلاسمای خون بیشتر از توده گلبول های قرمز می باشد. مقدار هموگلوبین با تعداد گلبول های رابطه ای مستقیم دارد و این تا حدودی به میزان آهن موجود در بدن فرد بستگی دارد.
از آنجایی که می دانیم میزان هموگلوبین به احتمال زیاد در دوران بارداری کم می شود، باید با پزشک خود مشورت نمایید و مکمل های آهن را استفاده کنید؛ همچنین تغییر رژیم غذایی امکان دارد به شما کمک کند تا اسیدفولیک، آهن، ویتامین C و ویتامین B12 زا تامین کنید. بدون اینکه کمبود هموگلوبین را تجربه کنید. روزانه حداقل ۲۷ میلی گرم آهن استفاده کنید. اگر در دوران بارداری به کم خونی دچار شوید، به طور معمول با مصرف آهن کم خونی در بارداری درمان می شود. کم خونی در دوران حاملگی شایع می باشد، ولی از راه رژیم غذایی و تغذیه بهینه نیز اکثرا قابل پیشگیری می باشد. مصرف مواد غذایی که از نظر میقدار آهن سرشار هستند مثل سبزیجات برگ سبز تیره، تخم مرغ و گوشت؛ همچنین بسیاری از مواد غذایی مثل غلات و نان از آهن سرشار شده است.
- بعضی از ترکیبات موجود در چای، قهوه و کلسیم از اساسی ترین مهار کننده های جذب آهن می باشند.
- افزون بر آهن، بدن برای ساخت گلبول های قرمز، اسید فولیک نیز نیاز دارد که یک ویتامین مهم برای پیشگیری از صدمه احتمالی مغز و نخاع جنین در حال رشد (نقص لوله عصبی) است.
- استفاده گلوتن و کافئین قادر است مانعی برای جذب آهن به بدن شود. به همین سبب، در دوران حاملگی باید مقدار مصرف قهوه/چای/ماکارونی/جعفری/الکل را محدود نمود.
- استفاده لبنیات غنی از کلسیم، برای جذب آهن محدودیت به وجود می آورد، شیر مانع از جذب مقدار کافی آهن در بدن می شود. حتی اگر شیر از مقدار زیادی آهن برخوردار باشد ولی دارای کلسیم می باشد.
- اسید اسکوربیک فقط تقویت کننده اصلی جذب آهن در رژیم های گیاهی می باشد که در بروکلی پیدا می شود.
کم خونی در حاملگی
سازمان بهداشت جهانی (WHO) تخمین می زند که به صورت متوسط ۵۶% از خانم های باردار در کشور های در حال توسعه کم خون هستند. در دوران حاملگی بدن برای حمایت از رشد کودک خون بیشتری تولید می کند. اگر به مقدار کافی آهن یا مواد مقوی خاصی دریافت نمی کنید، امکان دارد بدن شما نتواند به مقدار کافی گلبول های قرمز خون برای تولید این خون اضافی تولید نماید. کمبود آهن در میان زنان به خصوص زنان حامله بسیار رایج می باشد، آهن باید از مادر و جنین حمایت کند و این امر موجب می شود که مقدار مصرف آن بسیار از اهمیت بالایی برخوردار باشد.
زمانی که به کم خونی دچار هستید، خون شما به مقدار کافی گلبول قرمز سالم برای منتقل کردم اکسیژن به بافت‌های شما و کودک شما ندارد. کم خونی خفیف ناشی از افزایش حجم پلاسمای خون در دوران حاملگی نرمال می باشد، ولی امکان دارد از کمبود آهن یا ویتامین یا دیگر دلایل کم خونی شدیدتری داشته باشید. کم خونی قادر به ایجاد احساس خستگی و ضعف می باشد. اگر حاد باشد و درمان کم خونی مینور در حاملگی رخ ندهد، می تواند خطر عوارض جدی مثل زایمان زودرس را بیشتر کند.
جلوگیری از کم خونی ناشی از حاملگی
تغذیه مناسب بهترین شیوه برای پیشگیری از کم خونی در صورت بارداری یا تلاش برای بارداری می باشد. همانگونه که قبلا گفتیم، افت جزئی هموگلوبین در دوران حاملگی نرمال و طبیعی می باشد. ولی اگر هموگلوبین شما پایین تر از حد نرمال باشد، امکان دارد در دوران بارداری در معرض خطر بیشتری برای کم شدن هموگلوبین باشید. بعضی از عوامل پیش از بارداری که امکان دارد در کم خونی ناشی از میزان هموگلوبین در بارداری نقش داشته باشند به شرح زیر می باشد:
- عدم جذب مناسب آهن
- بارداری بلافاصله پس از آخرین زایمان
- اهدای خون پیش از بارداری
- از دست دادن مقدار زیادی خون در طی دوره های قاعدگی، به خصوص آخرین چرخه قاعدگی پیش از بارداری
- گرفتن رژیم غذایی فاقد میزان کافی آهن
منبع : آرگا
