دسته ها
پنج شنبه ۹ فروردین ۱۴۰۳

خیال پردازی بیش از حد یا ناسازگار و شناخت انواع خیال پردازی

  • حکیمه فهیمی
  • ۱۶ دی ۱۴۰۱
  • ۰

خیال پردازی بیش از حد یا خیال پردازی ناسازگار، وضعیتی است که فرد ممکن است تا ساعت ها رویاپردازی نماید. این موضوع می تواند نشان دهنده وجود مشکلات بزرگتری از جمله افسردگی، اختلال استرس بعد از سانحه و … باشد.

معمولا همه افراد خیال پردازی را تجربه نموده اند ولی برخی افراد ممکن است ساعت ها غرق در خیال و رویا باشند. خیال پردازی بیش از حد موضوع بحث امروز ما است که می تواند نشان دهنده وجود مشکل تمرکز، اضطراب مزمن، افسردگی و … باشد.

مشکل خیال پردازی بیش از حد

خیال پردازی بیش از حد که توسط متخصصان روانشناسی خیال پردازی ناسازگار یا تخیل اجباری نامیده می شود، وضعیتی است که در آن فرد بسیار تخیل دارد و می تواند ساعت ها رویاپردازی نماید. این تخیلات ساختارمند بود و می توان آن را با طرح یک فیلم یا کتاب مقایسه نمود.

مسلما همه افراد گاهی خیال پردازی می کنند. به طور مثال هنگام انجام کارهای روزمره یک موقعیت ایده آل را برای خود متصور می شوند. بر اساس روانشناسی امروز، به نظر می رسد تقریبا تمام افراد به طور منظم خیال پردازی دارند و مطالعات صورت گرفته نشان می دهد بیش از ۹۵ درصد بزرگسالان حداقل روزی یک بار را غرق در خیال پردازی می شوند.

به این ترتیب همه افراد در بیشتر حالات مانند محل کار، کلاس درس و موقعیت های مختلف به تصور اهداف و علایق خود، یادآوری خاطرات و رویاپردازی آینده می پردازند. خیال پردازی کار سرگرم کننده ای بوده و حتی برخی مواقع مفید است. همه افراد تصور می کنند خیال پردازی تحت کنترل آن ها صورت می گیرد و هر زمان که بخواهند می توانند آن را متوقف نمایند.

ولی اگر خیال پردازی نشانگر وجود یک بیماری روانی باشد آیا باز هم می توان مطابق میل خود آن را متوقف نمود. بیشتر بیماری های روانی شامل الگوهای ذهنی مشکل ساز هستند که تصور می شود تحت کنترل هستند. خیال پردازی نیز یک فعالیت سرگرم کننده برای مغز است ولی اگر بیش از حد شود، می تواند از وجود مشکلات بزرگتری خبر دهد.

  •  آرون گروپس
  •  مبل و میز

خیال پردازی بیش از حد می تواند وجود مشکل تمرکز، افسردگی مزمن، اضطراب، بیش فعالی، اختلال استرس پس از سانحه و … را نشان دهد. این که فرد در طی روز زمانی را به خیال پردازی بگذراند طبیعی بوده ولی اگر این امر ساعات زیادی فرد را به خود مشغول کند ممکن است مشکل ساز شود.

چه زمانی خیال بافی بیش از حد به یک مشکل اساسی تبدیل می شود؟

خیال پردازی یک مفهوم روانشناختی است که در علم روانکاوی مطرح می گردد. این اصطلاح نسبتا جدید توسط روانشناس الی سامر در سال ۲۰۰۳ بیان شد که تا کنون پژوهش های کمی در این باره صورت گرفته است و یک موضوع نسبتا جدید می باشد.

قبل از این تصور می شد که تنها افراد تنبل و بی نظم خیال پردازی می کنند اما امروزه به این نتیجه رسیده اند که خیال بافی در حال حاضر یک فعالیت خلاقانه می باشد که می تواند برای ذهن نیز مفید باشد. داشتن چندین تفکر همزمان، توانایی انجام بیش از یک کار را به طرز موثری بالا می برد.

یعنی حافظه فعال با خیال پردازی بهبود می یابد. این نوع حافظه به عنوان توانایی ذخیره و بازیابی اطلاعات در کنار مقاومت در برابر حواس پرتی تعریف می گردد. خیال بافی خوب بوده ولی تا زمانی که بهنجار باشد. این کار حد و اندازه ای دارد. داشتن رویا یا خیال بافی یکی از مکانیسم های دفاعی بدن بوده که اگر به جا و درست باشد، مفید و کارامد هم خواهد بود.

و در صورتی که خیال پردازی بیش از حد بوده و ناهنجار شود با عملکرد عادی زندگی فرد تداخل پیدا کرده و می تواند مخرب شود. مانند وقتی که گریه می کنیم یا دچار خشم و هر هیجان دیگری می شویم رویا داشتن نیز یک مکانیسم هیجان مدار بوده و فردی که بتواند در زندگی اش آن را درست و تحت کنترل استفاده کند، موفق خواهد شد.

در کودکی رویاپردازی ها معمولا غیر منطقی است ولی در نوجوانی و جوانی خیال پردازی حالت منطقی تری پیدا می کند و فرد می تواند با توسل به آن ها به پیشرفت برسد. به طور مثال تخیل و خیال پردازی ژول ورن نقطه شروعی برای تحول و پیشرفتش شد.

ولی ظاهرا افرادی هستند که در طی روز زمان زیادی را به خیال پردازی گذرانده که این وضعیت در نهایت جایگزین تعاملات انسانی شده و حتی در عملکرد طبیعی آموزش، بین فردی و حرفه ای نیز اختلال به وجود می آید.

انواع خیال پردازی

رویا و خیال پردازی نوعی احساس روانی است که یا آگاهانه بوده و یا ناخودآگاهانه صورت می گیرد.

۱. خیال پردازی آگاهانه

خیال پردازی آگاهانه یک وضعیت خلق کردنی متصورانه در فرد می باشد که خواسته ها و اهداف وی را بیان می دارد. برخی مواقع خیال بافی ها خیلی بعید بوده و در مواقعی کاملا واقع بینانه هستند. معنی دیگر خیال پردازی چیزهایی است که واقعیت ندارند. و هیچ کدام از حواس پنج گانه قادر به درک آن نیست ولی در تصور واقعی دیده می شود.

امروزه اغلب افراد خود را با رویاهایی همراه می نمایند که آرزو داشته یا مایل به انجام آن ها هستند به طور مثال به جای تلاش واقعی برای کسب موفقیت تصور می کنند که موفق و محبوب هستند. وقتی این رویاپردازی افراطی شود، بیانگر اختلال شخصیت خود شیفتگی بوده و مسلما فردی که بسیار خیال پردازی می کند، دوست نزدیکی ندارد.

همانطور که اشاره شد خیال بافی می تواند سودمند بوده و جنبه جبرانی آرزوها و گریز از مشکلات را در پی داشته باشد. همچنین رویاها می توانند در هنر، ادبیات و خلاقیت و نوآوری تاثیر شایانی داشته باشند. این کار می تواند یک مکانیسم دفاعی بدن هم باشد.

افراد نمی توانند به راحتی از زندگی احساس رضایت داشته باشند ولی به سادگی می توانند آرزوها و تحقق خواسته های خود را متصور شوند و در خیال به موفقیت برسند. ضمنا خیال پردازی آگاهانه می تواند یک منبع باارزش باشد چرا که می تواند علاقه و انگیزه را ارتقا بخشد. به طور مثال یک هنرمند می تواند رویاهای خود را به یک اثر هنری تبدیل کند.

۲. خیال پردازی ناخودآگاهانه

این نوع خیال پردازی به رابطه کودک در حال رشد با جهان داخلی اش باز می گردد. این نوع فعالیت و بازی در درون به عنوان رویای ناخودآگاهانه شناخته میش شود. این رویاها اغلب خیلی خشن و تهاجمی می باشند و متفاوت از خیال پردازی آگاهانه هستند. به عبارتی ناخودآگاه یعنی رویایی مرتبط با اشیا و موضوعات ایجاد می کنند.

به طور کلی رویای ناخودآگاه یک تفکر ذاتی و بنیادی است که به عنوان بازنمود ذهنی از غرایز فردی تعریف می شود. و معادل روانی مکانیسم دفاعی بدن در نظر گرفته می شود. خیالپردازی ناخود آگاهانه در طول زندگی اعمال نفوذ مداوم داشته و در هر  فردی چه نرمال و چه عصبی، تفاوت در نوع دروغ گفتن ناشی از توهمات غالب او می باشد.

آیا افکار ناخواسته نوعی خیال پردازی محسوب می شوند؟

حتما برای شما پیش آمده که به طور ناگهانی و ناخواسته افکاری از ذهن شما عبور می کند. بیشتر این افکار ممکن است شبیه یک خیال پردازی باشند و ادامه دار گردند. به طور مثال برخی از این افکار ناخواسته شامل مرگ عزیزان، صدمه دیدن یا مرگ خود، صدمه زدن به یکی از عزیزان، حوادث طبیعی مثل سیل و … هستند.

هر چند ممکن است همه گاهی دچار افکار ناخواسته بشوند ولی این موضوع می تواند یکی از نشانه های اختلال وسواس اجباری باشد. این اختلال شامل افکار ناخواسته و ادامه و تلاش بسیار برای بیرون راندن این افکار از ذهن می باشد. به طور مثال بعضی افرادی که دچار اختلال وسواس اجباری هستند، دائما نگران قفل بودن درب ها، آتش گرفتن منزل، بسته بودن شیر گاز، و مواردی این چنینی هستند.

اختلال خیال پردازی ناسازگار

در صورتی که بیشتر مواقع در حال خیال پردازی می باشید این موضوع می توان نشان دهنده وجود اختلال خیال پردازی ناسازگار در شما باشد. خیال پردازی ناسازگار بیماری روانی است که شامل رویاپردازی شدید و مداوم است. به طوری که فرد در زندگی واقعی و انجام امور روزانه با مشکل مواجه می شود.

هنوز هیچ علائم و درمان معینی برای خیال پردازی ناسازگار پیدا نشده ولی موارد زیر برخی از علائم احتمالی آن است:

  • اختلال خواب
  • خیالات بسیار واضح و زنده
  • رویا بافی طولانی مدت و سخت رها شدن از آن
  • اختلال در انجام فعالیت های روزانه
  • حرکات ناخودآگاه موقع رویاپردازی مثل حرکت ناگهانی دست یا پا

می توانید از چهار روش احتمالی زیر جهت بهبود اختلال خیال پردازی بیش از حد کمک بگیرید:

  • افکار خود را با امور مختلف و بازی های فکری مشغول نمایید.
  • الگوهای خیال پردازی و دلایل آن را در خود شناسایی نمایید.
  • برنامه ریزی روزانه داشته و وقتی ذهن شروع به خیال پردازی کرد اهداف روانه را یادآوری نمایید.
  • در طی روز زمانی را به مراقبه خود اختصاص بدهید.

اگر خیال پردازی ناسازگار ادامه یافته و شدت یابد، ممکن است سبب دلبستگی به شخصیت ها و زندگی درست شده در رویا گردد و چرخه معیوبی را در زندگی فرد ایجاد کند. فرد با این کار از حقایق زندگی فرار کرده و به تدریج از دوستان و خانواده فاصله می گیرد.

چگونه از خیال پردازی افراطی جلوگیری کنیم؟

در صورتی که بیش از حد خیال بافی می کنید به طوری که در اجرای فعالیت های روزانه با مشکل روبرو می شوید یک زنگ خطر بوده و بایستی برای رفع آن اقدام نمایید. در ضمن اگر افکار ناخواسته به سراغ شما می آید که نمی توانید ذهن تان را از آن رها نمایید به یک درمان گر نیاز دارید.

خیال پردازی افراطی و غرق شدن بیش از اندازه در افکار می توانند موجب کاهش تمرکز، بی دقتی، حواس پرتی و بروز برخی حوادث مانند تصادف حین رانندگی شود. از این رو می توانید به کمک برخی روش ها این رویاپردازی در طی روز را کاهش دهید به طور مثال با ورزش، بازی های فکری، مراقبه، آگاهی از موضوعات و تایمی که به تخیل می پردازید، تعامل بیشتر با دیگران خود را از این شرایط نجات دهید.

منبع : آرگا


مطالب مرتبط
مطالب داغ
همچنین ببینید
مشاهده دیدگاه های این مطلب
دیدگاه های مطلب
۰ دیدگاه برای این نوشته

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *