پرتو پزشکی یکی از رشته های پزشکی می باشد که در آن از تشعشع خواص هسته ای نوکلئیدهای رادیواکتیو و پایدار در جهت تشخیص و درمان امراض استفاده می شود. این مطلب به معرفی رشته پرتو پزشکی می پردازد.
آشنایی و معرفی رشته پرتو پزشکی
پرتو پزشکی مانند فوریت های پزشکی یکی از رشته های پزشکی می باشد که در آن از تشعشع خواص هسته ای نوکلئیدهای رادیواکتیو و پایدار در جهت تشخیص و درمان امراض استفاده می شود. این کار می تواند یا از طریق پرتودهی مستقیم مریض با یک چشمه تشعشع خارجی یا توسط تزریق داروهای نشاندار با رادیواکتیویته به مریض تحقق پیدا کند.
رشته پرتو پزشکی یکی از شاخه های میان رشته ای یا چند رشته ای محسوب می شود و تلفیقی از شاخه های مهندسی هسته ای، رادیوبیولوژی، مهندسی فیزیک، پزشکی، برق و پزشکی می باشد. در ادامه به معرفی بیشتر رشته پرتو پزشکی می پردازیم.
در چه سالی اولین جرقه پرتو پزشکی زده شد؟
یکی از شیوه های تشخیصی و درمانی با ارزش در طب، پزشکی هسته ای است. که تبلور آن از آغاز تا حالا ترکیبی از کشفیات مهم تاریخی بوده است. اولین جرقه این رشته در سال ۱۸۹۵ با کشف اشعه ایکس و در سال ۱۹۳۴ با کشف مواد رادیو اکتیو زده شد. نخستین استفاده درمانگاهی مواد رادیو اکتیو در سال ۱۹۳۷ برای درمان بیماری لوسمی در دانشگاه کالیفرنیا در بروکلی صورت گرفت.
پس از آن در سال ۱۹۴۶ به کمک این مواد موفق شدند از پیشرفت بیماری سرطان در یک بیمار مبتلا به سرطان تیروئید جلوگیری نمایند. البته تا سال ۱۹۵۰ کاربرد درمانگاهی مواد رادیواکتیو خیلی رایج نشد. در طول سال های پس از آن متخصصان و فیزیکدان ها به این حقیقت پی برده که می توان از تجمع رادیو داروها در ارگان هدف تصاویری از آن تهیه و یا به درمان بافت آسیب دیده کمک کرد.
به نحوی که در اواسط دهه ۶۰ مطالعات زیادی درباره طراحی تجهیزات لازم شروع شد. در دهه ۱۹۷۰ موفق شدند با جاروب سازی از ارگان ها دیگر بدن مثل کبد، طحال تومورهای مغزی و مجاری گوارشی عکس هایی را تهیه نمایند. در دهه ۱۹۸۰ از رادیو دارو برای تشخیص بیماری های قلبی استفاده کردند و در حال حاضر با ضریب اطمینان خیلی بالایی؛ پزشکی هسته ای در درمان و تشخیص و پیگیری رویه درمان بیماری ها مورد استفاده قرار می گیرد.
منظور از رادیو دارو
داروهای نشاندار رادیو اکتیو که به بیمار خورانده یا تزریق می شود به اسم رادیو دارو شناخته می شود. داروی هسته ای یا رادیو فارماکولوژی شیوه دارویی خاصی می باشد که با ترکیبات، آزمایش یا تزریق مناسب رادیو دارو به بیمار مربوط است.
مهندسی پرتو پزشکی
در راستای معرفی رشته مهندسی پرتو پزشکی باید اشاره کرد این رشته با تصویر برداری و یا درمان توسط پرتو ها سر و کار دارد. تصویر برداری توسط دستگاه هایی مثل MRI, CT, PET و … صورت می گیرد. در این رشته با توجه به علاقه می توان در زمینه هسته ای آن فعالیت نمود که باز در قسمت تصویربرداری PET, SPECT را شامل شده و درباره درمان نیز روش های مختلف درمان توسط رادیو ایزوتوپ ها می باشد.
مهندسی پزشکی با توجه به نوع گرایش یا تجهیزات پزشکی در ارتباط است. به طور مثال ساخت و بینه سازی فشار خون سنج های دیجیتال به گرایش بیوالکتریک مهندسی پزشکی ارتباط دارد. بعضی نیز میان رشته ای بوده مانند ساخت دست و پاهای مصنوعی جدید و پیشرفته که تلفیقی از بیو الکتریک و بیو مکانیک هستند.
این رشته با هدف کمک به متخصصان پزشکی در رشته های مختلف جهت تشخیص و درمان دقیق تر، بی خطر تر و موثرتر بیماری ها بنا نهاده شده است.
تحصیل در مقاطع مختلف رشته پرتو پزشکی
در ادامه به معرفی مقاطع تحصیلی رشته پرتو پزشکی می پردازیم. در این رشته امکان تحصیل در سه مقطع کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکترا در کشور وجود دارد. شایان ذکر است مهندسی پرتو پزشکی از زیر شاخه های مهندسی هسته ای است به این ترتیب برای شرکت در مقطع کارشناسی ارشد این رشته می توان از رشته های کارشناسی مهندسی هسته ای، مهندسی مکانیک، مهندسی مواد، مهندسی برق، فیزیک و شیمی و مهندسی پزشکی نیز اقدام کرد.
مواد امتحانی کنکور کارشناسی ارشد شامل زبان عمومی و تخصصی، کنترل، ریاضیات، فیزیک هسته ای، الکترونیک و الکترومغناطیس و … می باشند. امکان تحصیل در مقطع کارشناسی ارشد پرتو پزشکی در دانشگاه های صنعتی امیرکبیر، شهید بهشتی شیراز و واحد علوم و تحقیقات وجود دارد. در مقطع دکترا پرتو پزشکی نیز دانشگاه امیر کبیر، علوم و تحقیقات و دانشگاه صنعتی شریف دانشجو می پذیرد.
موقعیت شغلی و درآمد رشته پرتو پزشکی
دانش آموختگان رشته پرتو پزشکی می توانند اغلب در بیمارستان ها، مراکز پزشکی هسته ای و سازمان انرژی اتمی ایران مشغول به کار شوند و بسته به علاقه و میزان فعالیت فرد به ویژه در زمینه پژوهش احتمال پیدا کردن کار بیشتر می شود. همچنین درآمد این رشته نیز مناسب بوده به ویژه اگر در زمینه دستگاه های پرتو پزشکی به کار مشغول شوید.
تکنیک های تصویربرداری در پرتو پزشکی
مشکلی که در تصویربرداری از بدن انسان وجود دارد این است که ماده ای کدر و غیر شفاف می باشد. مشاهده داخل بدن انسان هم به صورت کلی دردناک است. روش معمول در گذشته برای دیدن داخل بدن انسان، فقط جراحی بود. ولی امروزه بسیاری از روش های جدید ابداع شده اند که به این روش وحشتناک دیگر نیاز نیست.
برخی از این تکنیک ها، تصویربرداری اشعه ایکس، MRI, CAT و مافوق صوت می باشند. هر یک از این تکنیک ها معایب و مزایایی دارد که سبب شده برای وضعیت های بدنی و اعضای مختلف بدن موثر باشند. تکنیک های تصویربرداری پزشکی هسته ای روش های نوینی را جهت مشاهده داخل بدن انسان برای پزشکان فراهم نموده است.
این تکنیک ها تلفیقی از به کارگیری حسگرها، رایانه و مواد رادیو اکتیو می باشند که عبارتند از:
- تصویربرداری قلبی/ عروقی
- توموگرافی توسط تابش پوزیترون
- اسپکت
- اسکن استخوانی
هر یک از این روش ها از یکی از ویژگیهای عناصر رادیواکتیو جهت تولید یک تصویر بهره می گیرد. همچنین تصویربرداری در پزشکی هسته ای جهت شناسایی موارد زیر اهمیت زیادی دارد:
- تومورها
- نارسایی سلول های خونی و اختلال در کارکرد دستگاه های بدن نظیر غده تیروئید و ریه
- آنورسیم
شایان ذکر است به کارگیری هر یک از این روش های خاص یا مجموعه ای از آنها به علائم بیمار و نوع بیماری بستگی دارد.
مهندسی پرتو پزشکی و معالجه بیماری ها
مهندسی پرتو پزشکی از صرف هزینه های سنگین معالجه پیشگیری می کند. اگر مواد اولیه هسته ای در مراکز انرژی هسته ای یا مراکز تحقیقاتی وابسته به دانشگاه تولید شود می تواند از مشکلات اقتصادی قسمت درمان بکاهد. قابل ذکر است پرتو پزشکی سابقه دیرینه ای در کشور دارد زیرا سال های بسیاری است که از اسکن و رادیوتراپی جهت درمان بیماران سرطانی استفاده می شود.
باید اشاره کرد رشته پرتو پزشکی در کشور جایگاه مطلوبی داشته و با تامین وسایل جدید و تولید برخی از مواد در داخل کشور از طریق هسته ای می توان در این زمینه به پیشرفت های چشمگیری رسید.
منبع : آرگا
