لالی انتخابی یا سکوت انتخابی نوعی اختلال اضطرابی است که بر مبنای ناتوانی کودک در صحبت کردن در یک یا چند محیط اجتماعی دسته بندی می شود. این مطلب به عوامل و درمان لالی انتخابی در کودکان می پردازد.
عوامل ایجاد و درمان لالی انتخابی در کودکان
لالی انتخابی یا موتیسم که به آن سکوت انتخابی نیز اطلاق می شود نوعی اختلال اضطرابی است که بر مبنای ناتوانی کودک در صحبت کردن در یک یا چند محیط اجتماعی دسته بندی می شود. البته کودکانی که دچار لالی انتخابی هستند در محیط هایی که احساس امنیت و آرامش داشته باشند؛ می توانند راحت حرف بزنند.
کودکان دچار موتیسم در معرض خطراتی در رابطه با کاهش پیشرفت تحصیلی و سلامت روانی و اجتماعی قرار می گیرند. سکوت انتخابی عمدتا در دوران کودکی بروز می کند و موقعی تشخیص داده می شود که کودک در برخی شرایط اصلا حرف نمی زند اما در موقعیت های دیگر به راحتی حرف می زند.
این کودکان در موقعیت های خاص اجتماعی که به صحبت کردن نیاز باشد مانند مدرسه، تمرین فوتبال و … نمی توانند صحبت کنند. اما در موقعیت های دیگر همین کودکان ممکن است به راحتی با دیگران به صحبت پرداخته و حتی اصطلاحا وراجی نمایند. لالی انتخابی سبب اختلال چشمگیری در زندگی کودکان شده و می تواند بر عملکرد کودک در و مدرسه و روابط وی با دوستانش اختلال ایجاد کند.
این مشکل غالبا می تواند مانع از سرگرمی و لذت بردن او از تجربه های معمول کودکی گردد. همچنین می تواند این کودکان را از تامین نیازهای شخصی یا مدرسه آن ها باز داشته چرا که قادر به درخواست کمک نمی باشند. در این راستا گفتار درمانی می تواند به شناسایی عوامل بروز مشکلات ارتباطی کمک نموده و مداخله و درمان مناسبی را جهت ارتقای میزان راحتی کودک هنگام صحبت کردن ارائه نماید.
مفهوم لالی انتخابی
لالی انتخابی یا سکوت انتخابی هم اختلال ارتباطی و هم اختلال سلامت روانی تعریف شده است. در لالی انتخابی به خاطر یک کمرویی معمولی، رفتار سرکشانه یا جدایی معمول از والدین، شروع رفتن به مدرسه نبوده بلکه اغلب با اضطراب اجتماعی مزمن مرتبط است.
کودکان دچار لالی انتخابی ممکن است در موقعیت ها و شرایط خاص به شکل فردی در صحبت کردن ناتوان ظاهر شوند اما ممکن است در برخی شرایط خاص و محیط های اجتماعی با تعداد مشخصی بزرگسال یا کودکانی که با آن ها احساس آرامش و امنیت دارند، به صحبت بنشینند.
در حالی که ممکن است در شرایط دیگر به هیچ عنوان نتوانند با همین افراد مشخص صحبت نمایند. چرا که ترس دارند دیگران حرف های آن ها را بشنوند. به این ترتیب باید اشاره داشت لالی انتخابی اغلب با شرایط و مشکلات رفتاری، اجتماعی و روانی همراه بوده و گفتار درمانی در این راستا با ارائه حمایت و پشتیبانی و افزایش توانایی برقراری ارتباط می تواند به کاستن برخی از این مشکلات رفتاری کمک نماید.
چطور متوجه شویم کودک دچار لالی انتخابی است؟
با توجه به موارد زیر ممکن است کودک دچار لالی انتخابی باشد:
- در موقعیت های خاصی صحبت می کند ولی اگر دیگران آن جا باشند، حرف زدن را به طور کامل یا تقریبی متوقف می کند.
- به نظر می رسد حالت یخ زده یا فلج شده پیدا کرده و حتی وقتی افراد غریبه از وی سوالی می پرسند، احساس ناراحتی پیدا کرده یا عصبانی می شود.
- حرکاتی مانند اشاره کردن، تکان دادن سر یا حالت های صورت خنده دار انجام داده تا خواسته هایش برآورده شود با این که می داند چطور صحبت کند.
- مشکلات حرف زدن وی بیش از یک ماه است که بروز کرده و (شامل یک ماه اول مدرسه نمی شود) و این مشکلات زندگی کودک را مختل کرده است.
حقیقت این است که اکثر کودکان و نوجوانان دچار این مشکل در دیگر زمینه های زندگی شان نرمال عمل می کنند و با وجود عدم حرف زدن در برخی موقعیت های مهم، می توانند مهارت های مناسب سن خود را فرا بگیرند. همچنین کمتر از یک درصد از افراد به لالی انتخابی مبتلا هستند. و هم دختران و هم پسران احتمال ابتلا به سکوت انتخابی را دارند.
علائم لالی انتخابی به طور معمول پیش از ۵ سالگی نمایان می شود ولی ممکن است در ابتدای مدرسه تشخیص داده شود. کودکان مبتلا به لالی انتخابی اغلب یک اختلال اضطرابی دیگر نیز دارند که غالبا یک اختلال اضطراب اجتماعی می باشد.
دلیل و عوامل بروز لالی انتخابی
هیچ دلیل شناخته شده ای برای لالی انتخابی در کودکان گزارش نشده است ولی عواملی وجود دارند که سبب افزایش احتمال بروز آن می گردند. به طور مثال دیر خو گرفتن با موقعیت های جدید، تمایل به کناره گیری از موقعیت های ناآشنا و جدید در ابتدای زندگی، سابقه خانوادگی یک اختلال اضطرابی (اضطراب موقعیتی)، مشکلات گفتار یا زبان و عوامل ژنتیکی همگی می توانند در بروز سکوت انتخابی نقش داشته باشند.
به این ترتیب عوامل زیادی می توانند به ترس و اضطراب کودکان حین صحبت کردن اضافه کنند. از جمله عوامل زمینه ساز مانند مشکلات گفتاری یا زبانی و سابقه خانوادگی برای کمرویی بیش از اندازه، بیماری های روانی که پیشتر به آن ها اشاره شد. همچنین عوامل تداوم بخش مانند انزوای اجتماعی، موفقیت در برقراری ارتباط به طور غیر شفاهی، مدل های منفی ارتباط در خانواده یا محیطی که کودک در آن بوده و عدم اقدام برای یک مدیریت یا مداخله مناسب.
از عوامل تشدید کننده لالی انتخابی می توان به مزاحمت و قلدری، شروع مدرسه یا مهد کودک که سبب جدایی کودک از والدین می شود. گم شدن یا آسیب، مهاجرت یا جابجایی های مکرر، واکنش های منفی از طرف دیگران، خودآگاهی از مشکلات گفتاری و زبانی موجود در کودک اشاره نمود.
علائم لالی انتخابی
در موارد ابتلا به اختلال لالی انتخابی علائم زیر در کودک نمایان می شود:
- ترس، اضطراب، یا خجالت که اجازه نمی دهد صحبت کند.
- از تماس چشمی اجتناب کرده و در بیان کلمات در شرایط سخت با دشواری همراه می شود.
- کمبود حرکت و ناتوانی در مکالمه با دوستان در مدرسه یا دیگر موقعیت های خاص اجتماعی
- کمرویی و ترس از افراد دیگر و عدم تمایل به حرف زدن در سنین ۲-۴ سالگی
- در موقعیت های معمول مانند خانه یا حضور افراد آشنا به راحتی صحبت می کنند ولی در موقعیت هایی نا آشنا و یا مدرسه صحبت نمی کنند.
شیوع لالی انتخابی
پژوهش های اخیر نشان می دهد که لالی انتخابی در کودکان روز بروز در حال شیوع بیشتر است. به طوری که تخمین زده شده از هر ۱۵۰ کودک یک نفر به لالی انتخابی دچار است. این اختلال معمولا در دختران بیشتر از پسران دیده می شود. کودکی که در میان دیگر اعضای خانواده اش فردی را دارد که بیش از اندازه خجالتی،مضطرب یا با روابط اجتماعی پایین بوده و مشکل دارد به احتمال زیاد به لالی انتخابی دچار می شود. شایان ذکر است در خانواده های با انزوای اجتماعی بروز لالی انتخابی بیشتر شایع است.
تشخیص لالی انتخابی
در صورتی که تصور می کنید ممکن است کودک شما به اختلال لالی انتخابی دچار است با پزشک اطفال مشورت داشته باشید تا از عدم وجود اختلالات رشدی به طور مثال تاخیر شنوایی یا گفتاری اطمینان ایجاد شود. گام بعد این است که از پزشک بخواهید شما را به روانشناس یا روانپزشک ارجاع داده تا با بررسی مکان هایی که کودک در آن ها صحبت نمی کند و همچنین بررسی دیگر مشکلات روان که ممکن است وجود داشته باشد، ابتلای وی به لالی انتخابی مشخص شود. پس از تشخیص هم باید همچنان کمک ارائه شده که از دید یک تراپی حداقل بازتاب موارد زیر است:
- پیش از هر اقدامی به مداخله پزشکی نیاز است.
- بزرگترین نگرانی والدین، معلمان و سرپرستان برای کودک یعنی اصلی ترین چالش های عملکردی چه است؟
- زمینه های خاصی که سبب بروز مشکل برای کودک شده است.
- ظرفیت محیط های اطراف کودک جهت برآورده نمودن نیازهایش
هر چند عقیده بر این است که لالی انتخابی ریشه در اضطراب کودکان داشته ولی این اختلال اضطرابی دسته بندی نشده بود تا این که پنجمین نسخه کتابچه راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی در سال ۲۰۱۳ انتشار یافت. معیار تشخیص لالی انتخابی عدم وجود تداوم صحبت در موقعیت های خاص اجتماعی بوده که انتظار صحبت کردن بوده علیرغم صحبت در شرایط دیگر.
همچنین علاوه بر این نشانه اصلی کودکان باید این موارد را نیز بروز دهند:
- علائم لالی انتخابی باید حداقل یک ماه دیده شود و نه به سادگی در ماه اول مدرسه رفتن.
- کودک باید زبان گفتاری را فهمیده و در بعضی شرایط(معمولا خانه یا حضور افراد آشنا) قدرت صحبت طبیعی را داشته باشد.
- کمبود گفتار باید در عملکرد آموزشی یا اجتماعی کودک اختلال ایجاد کند.
شایان ذکر است کودکی که بعد از مهاجرت به یک کشور خارجی یا تجربه یک واقعه آسیب زا بطور موقت صحبت کردن را متوقف می کند به این اختلال مبتلا نیستند.
درمان لالی انتخابی
اصلی ترین روش درمان این اختلال، رفتار درمانی می باشد. رفتار درمانی شامل قرار گیری تدریجی کودک در معرض وظایف گفتاری سخت در روابط حمایتی می باشد. تمرین با مراحل ساده تر شروع شده و به تدریج سخت می شود. مثل بالا رفتن از یک نردبان. از کودک خواسته می شود وظایفی انجام دهد که با موفقیت روبرو شود. این موفقیت را با تشویق و جوایز کوچک پاداش گرفته و با گذشت زمان اضطراب کودک موقع صحبت کردن کاهش خواهد یافت.
در صورت عدم درمان، کودک مبتلا به سکوت انتخابی ممکن است در موارد زیر با مشکل مواجه شود:
- یادگیری مهارت حرف زدن، درک و وضوح در گفتار
- کاهش اعتماد به نفس هنگامی که متوجه شود در مهارت هایش با همسالان خود هم سطح نیست.
- تحت قلدری و زورگویی دیگران قرار گرفتن وقتی از مشکلش آگاه شوند.
- انزوای اجتماعی به علت این که نمی توانند در زمینه های گروهی یا محیط های شلوغ کنار آماده که بر توانایی آن ها در ایجاد و حفظ دوستی اثر می گذارد.
- استرس و اضطراب مانع رسیدن به توانایی و پتانسیل تحصیلی اش می شود.
- در ارتباطات اجتماعی دچار مشکل شده مانند تماس چشمی، نوبت دهی حین مکالمه.
- مشکل در عملکرد تحصیلی توسعه مهارت های سواد آموزی نظیر خواندن، نوشتن و کنار آمدن در محیط دانشگاه.
لازم به ذکر است در صورت عدم درمان لالی انتخابی، پیامدهای خاص تر به دنبال دارد که تحت تاثیر مشکلات شایعی قرار گرفته که بیشترین تاثیر را روی فرزند دارد. به این ترتیب اگر کودک بیش از دو ماه است که در مدرسه سکوت می کند اهمیت دارد که درمان سریع صورت گیرد.
هنگامی که لالی انتخابی در اولین فرصت تحت درمان قرار نگیرد، این خطر هست که کودک به حرف نزدن عادت کرده و در نتیجه سکوت به یک شیوه زندگی اش تبدیل شده و تغییر آن سخت تر گردد. درمان موتیسم انتخابی ممکن است شامل روان درمانی، دارودرمانی و یا ترکیبی از هر دو باشد.
به این ترتیب علیرغم این که باید به دنبال درمان مناسب و حرفه ای باشید، مواردی هم هست که می توانید برای کمک به کودک در کنترل وضعیت خود اجرا کنید. معلم ها و دیگر افرادی که با کودک سر و کار دارند را مطلع نمایید. برخی مواقع معلمان ممکن است از کودکانی که حرف نمی زنند، ناامید و عصبانی شوند که می توانید با مطلع ساختن وی و اطمینان از این که معلم کودک شما می داند این رفتار عمدی نبوده با هم کودک را تشویق نمایید و برای رفتارهای مثبت وی پاداش و تحسین قرار دهید.
فعالیت هایی متناسب با مهارت های فعالی کودک انتخاب نمایید. اجبار نداشته باشید که فرزند در موقعیت های اجتماعی یا فعالیت هایی که به ارتباط گفتاری نیاز دارد؛ شرکت کند. به جای آن برای او فعالیت هایی مانند نقاشی یا بازی درمانی کودک را انتخاب نمایید. همچنین به پیشرفت های کودک پاداش داده و مجازاتی در کار نباشد.
کودک را تحت فشار قرار ندهید. پذیرش والدین و درگیری خانواده در درمان بسیار اهمیت دارد ولی باید از تلاش برای اجبار فرزند به صحبت اجتناب نمایید. تحت فشار قرار دادن کودک تنها باعث افزایش اضطرابش شده و صحبت کردن وی را با همه دشوارتر می کند. بر نشان دادن حمایت و پذیرش کودک متمرکز شوید.
هر چند ادامه این اختلال تا بزرگسالی نیز وجود دارد ولی ندرتا دیده شده که اختلال اضطراب اجتماعی ایجاد گردد. به عبارتی هر چه کودک بزرگتر شود درمان لالی انتخابی دشوار تر شده زیرا در پرهیز از اضطراب در موقعیت هایی که شامل گفتگو است، مهارت بیشتری می یابد. هر چه بیشتر کودکان فرصت های مهم تحصیلی و اجتماعی را از دست دهند، بیشتر تحت تاثیر خواهند بود.
منبع : آرگا
