آی وی اف یکی از روش های موثر در درمان ناباروری می باشد که در صورت تایید عدم باروری خانم توسط پزشک؛ این درمان تجویز می شود. در این مطلب با مراحل آی وی اف آشنا می شوید.
آشنایی با مراحل آی وی اف
آی وی اف یکی از روش های موثر در درمان ناباروری محسوب می شود که امروزه برای فرزند آوری طیف وسیعی از زوجین مورد استفاده قرار می گیرد. تنبلی تخمدان یک عامل ناباروری در زنان می باشد که با مراجعه به متخصص زنان و اطمینان از صحت عدم باروری خانم پزشک روش آی وی اف یا لقاح خارج از رحم را تجویز می کند. و با ایجاد تخمک به باروری زن کمک می شود.
پروسه آی وی اف سه هفته ای طول می کشد. البته در مواردی این چرخه به مراحلی تقسیم شده و مدت بیشتری طول می کشد. آشنایی با مراحل آی وی اف می تواند سبب آگاهی زوجین شده و در نتیجه اقدام برای این فرآیند درمانی با اطمینان بیشتری صورت می گیرد. در این مطلب با مراحل آی وی اف به طور کامل آشنا می شوید.
آی وی اف یا لقاح آزمایشگاهی چه کاربردهایی دارد؟
استفاده از روش آی وی اف در موارد مختلفی صورت می گیرد که کاربردهای آن شامل موارد زیر می باشد:
- انسداد یا آسیب دیدگی لوله رحمی
- تخلیه و خارج نمودن لوله های فالوپ
- ناهنجاری های ژنتیکی
- ناباروری به دلیل مردانه مثل کم تحرکی یا کاهش تعداد اسپرم ها
- اختلال تخمک گذاری به علت یائسگی زودرس
- نارسایی تخمدان و فیبروئیدهای رحمی
- عدم توانایی اسپرم در نفوذ به رحم یا زنده نماندن در موکوس دهانه رحم
- اندرومتریوز
- ناباروری با دلایل نامشخص
- وجود آنتی بادی هایی علیه اسپرم یا تخمک
پیش از عمل آی وی اف چه آزمایش هایی لازم است؟
جهت عمل آی وی اف مواردی مانند سن مادر، شیوه انجام عمل، پروسه درمانی و هزینه های طی درمان اهمیت داشته از این رو لازم است قبل از این عمل اقدامات و مراقبت هایی صورت گیرد که غالبا شامل چند تست و آزمایش ضروری است. این آزمایش ها شامل موارد زیر است:
- آنالیز اسپرم
نمونه گیری از مایع منی جهت بررسی شرایط کلی اسپرم های مرد و وارسی شکل، تعداد و اندازه آن ها برای بارداری
- تست عفونت
تستی برای تشخیص هر نوع بیماری عفونی مانند ایدز و هپاتیت یا بیماری های مقاربتی در مرد و زن
-
تست رحمی
سونوگرافی درون رحمی توسط امواج صوتی با فرکانس بالا یا اولتراسوند عکس برداری از حفره رحمی با ورود یک نشانگر از طریق مهبل برای تعیین وضعیت سلامتی رحمی و دیواره آن
-
تست ذخیره تخمدان
تست خون برای سنجش میزان پاسخگویی تخمدان به درمان ها با اندازه گیری غلظت هورمون اف اس اچ و استرادیول در روزهای نخست قاعدگی و اجرای تست ای ام اچ جهت بررسی میزان ذخیره تخمدان در موارد ویژه
اقدامات لازم پیش از شروع آی وی اف
پیش از شروع مراحل آی وی اف ممکن است پزشک قرص ضد بارداری تجویز نماید. این تجویز سبب کاهش کیست تخمدان و سندرم حساس شدن تخمدان ها می گردد. البته در این مورد پزشکان هم عقیده نیستند. اگر چرخه پریودی نامنظم باشد پزشک برای زن پروژسترون تجویز کرده و بعد از ۶ روز مصرف این هورمون، برخی از پزشکان آگونیست تجویز می کنند که این داروهای تزریقی روی تخمک گذاری تاثیر می گذارند.
فرآیند آی وی اف با شروع چرخه قاعدگی آغاز و در روز دوم قاعدگی آزمایش خون و سونو واژینال صورت می گیرد. قابل ذکر است سونوگرافی جهت بررسی سایز فولیکول ها و همچنین چک کردن کیست ها بوده و آزمایش خون جهت بررسی سطح استروژن و استرادیول خون انجام می شود.
در حقیقت در طول ۴ هفته قبل از درمان آی وی اف باید سونوگرافی وضعیت رحم صورت گیرد تا میزان آمادگی آن برای لانه گزینی و باروری مشخص شود. و در ادامه پروسه آی وی اف شروع خواهد شد. در روز پنجم قاعدگی دوباره سونوگرافی صورت می گیرد. تا رشد فولیکول و ضخامت اندومتر رحمی بررسی گردد. رشد فولیکول موجب ایجاد آمادگی برای تخمک گذاری و ساخت استروژن شده و در این زمان دو آزمایش خون جهت بررسی میزان استروژن هم انجام می شود.
مراحل IVF چگونه است؟
در این بخش با مراحل درمان آی وی اف آشنا می شوید.
۱. کنترل عادت ماهانه
در این مرحله اول باید عادت ماهانه زن کنترل شده که از طریق مصرف داروهایی برای بیشتر شدن هورمون باروری و افزایش حجم تخمک صورت می گیرد. هر چه تعداد تخمک ها زیاد باشد، احتمال باروری افزایش می یابد. معمولا این داروها تزریقی بوده و شخص باید بین یک تا ۴ تزریق در روز به مدت یک هفته تا ده روز دریافت نماید. از طریق این داروها رشد تخمدان و اووسیت (سلول تخمک نابالغ) کنترل می شود.
به طور کلی تجویز داروهای باروری برای تحریک تخمدان، حداکثر تا دو هفته ادامه داشته که تخمک های زیادی تولید می شود. این تخمک ها تکامل یافته و قابل باروری می باشند. به این ترتیب شخص برای تعیین وضعیت تخمدان ها و بررسی سطح هورمون باید سونوگرافی واژینال و آزمایش خون انجام دهد.
در این مرحله هورمون hcg تزریق شده و فرآیند بلوغ تخمک شروع می شود. باید بدانید که عدم تزریق به موقع این دارو، سبب بلوغ بیش از حد یا بلوغ ناکافی تخمک ها می شود. از این رو باید هورمون مذکور هنگام مشاهده ۴ فولیکول به سایزهای ۱۸-۲۰ میلی متر و سطح استروژن بیشتر از دو هزار به شخص تزریق شود.
بعد از آن با سونوگرافی واژینال، به خصوص در یکی از روزهای هشتم تا دهم تزریق، می توان پروسه درمان دارویی را پیگیری کرد و با تزریق هورمونی در ۳۴-۳۶ ساعت مانده به استخراج، شخص برای عمل کشیدن تخمک از تخمدان (پانکچر) آماده شود.
۲. پانکچر یا تخمک کشی
بعد از اجرای مرحله اول و سپری شدن دوره استراحت، بعد از ۳۴-۳۶ ساعت پس از تزریق هورمون hcg عمل تخمک کشی یا پانکچر صورت می گیرد. برای این عمل بیهوشی موضعی انجام می شود. و پزشک بین ۸-۱۵ اوسیت یا تخمک نابالغ را خارج نموده و به آزمایشگاه ارسال می کند.
در آزمایشگاه تخمک با اسپرم همسر تلقیح داده می شود. قابل ذکر است استخراج تخمک توسط ورود یک سوزن توخالی به واژن و رساندن آن به تخمک ها صورت می گیرد که به طور معمول نصف روز زمان طول می کشد. احتمالا فرد چند روز بعد از این عمل دچار لکه بینی و گرفتگی عضلات پایین شکم گردد که طبیعی بوده و از بین می رود.
همانطور که تخمک های جمع آوری شده با اسپرم همسر لقاح می یابد برعکس آن نیز می تواند وجود داشته باشد یعنی می توان با تزریق اسپرم تخمک را بارور نمود. هنگامی که نطفه ایجاد شد آن را برای مدتی در آزمایشگاه جهت بررسی های بیشتر نگه داشته می شوند تا مشخص گردد که آیا برای ورود به رحم آماده است یا نه. زوجین باید حتما درباره تعداد جفت ها اطلاع داشته باشند و پس از آن درون رحم جاگذاری شود.
۳. تهیه اسپرم
پروسه آماده نمودن اسپرم و دریافت نمونه از مرد هم همزمان با عمل تخمک گیری زن باید صورت گیرد. با تهیه نمونه مایع منی و شستن آن در آزمایشگاه، اسپرم های طبیعی و فعال جمع شده و در صورت تمایل به استفاده از اسپرم های فریز شده باید آن را بعد از برطرف شدن انجماد از طریق مشابه برای لقاح آماده کرد.
البته درباره آزمایش نمونه برداری از بیضه(بیوپسی) و استخراج اسپرم باید اشاره نمود که این عمل برای بررسی کیفیت اسپرم مرد به کار می رود و ضمنا جنبه تشخیصی برای پیدا کردن علت عارضه آزو اسپرمی یا اسپرم صفر دارد. در آزمایش بیوپسی بیضه نمونه کوچکی از یک یا هر دو بیضه برداشته شده و در صورت حضور اسپرم، می توان از آن برای آزمایش های تشخیصی استفاده کرد و همچنین می توان آن اسپرم را در روش های کمک باروری مورد استفاده قرار داد.
۴. بارور نمودن تخمک ها
در این مرحله از مراحل آی وی اف، در آزمایشگاه جنین، نمونه اسپرم و تخمک را جهت ترکیب کنار یکدیگر می گذارند. این پروسه که بارور کردن تخمک نام دارد در ظروف آزمایشگاهی و با ترکیب نمودن تخمک و اسپرم انجام می دهند. هر چند در مواردی بر حسب لزوم، تزریق اسپرم به درون تخمک (میکرواینجکش) مستقیما توسط تکنسین آزمایشگاه انجام می شود.
با انجام لقاح و سپری شدن چند تقسیم سلولی، جنین های ایجاد شده بررسی شده و در زوج های مستعد بیماری های ژنتیکی، سلامت جنین با تشخیص ژنتیکی قبل از لانه گزینی به مدت ۳-۴ روز بعد از لقاح مورد ارزیابی قرار می گیرد. برای این تست، یک سلول تک سلولی از جنین برداشته و بعد از بررسی آن، مشخص خواهد شد کدام جنین جهت انتقال به رحم مادر مناسب تر می باشد.
قابل ذکر است که معمولا بعد از ۵ روز ار باروری تخمک ها، تعداد مشخصی از تقسیم های سلولی به وقوع پیوسته و این رویه به صورت فعال ادامه پیدا می کند. از این رو دقت در برسی رشد جنین در طول این مدت بسیار اهمیت دارد.
۵. کاشت جنین
در این مرحله رویان تشکیل شده به درون رحم منتقل می شود. معمولا این امر هم بین ۲-۵ روز پس از تخمک کشی صورت می گیرد. این فرایند بدون درد و بیهوشی و گاه با انقباضات خفیف همراه می شود و در طول آن با ورود یک لوله کوچک به رحم جنین ها در محل مدنظر جای می گیرند.
به طور معمول در هر انتقال یا کاشت جنین، بین دو تا سه جنین منتقل و به اصطلاح کاشته می شود که در صورت موفقیت آمیز بودن عمل، لانه گزینی بین ۶-۱۰ روز بعد انجام خواهد شد. بعد از این عمل، دو تا سه روز استراحت تجویز شده و بعد از آن شخص می توان به منزل برگردد.
به طور کلی تعداد جنین های قابل کاشت به تعداد تخمک های جمع آوری شده و سن مادر وابسته است. باید بدانید که افزایش سن با کاهش نرخ لانه گزینی، لزوم استفاده از تعداد تخمک های بیشتر را بالا می برد. با این وجود این کار سبب افزایش خطر چند قلو زایی و سپری کردن یک دوره بارداری خطرناک می باشد. از این رو برای زنان زیر ۴۰ سال حدود یک تا دو جنین و برای زنان بالای ۴۰ سال حداکثر سه جنین کاشت می گردد. مناسب در رحم منتقل میگردند.
۶. تست بارداری
آخرین مرحله از مراحل آی وی اف تست بارداری می باشد که معمولا ۱۲ روز بعد از کاشت جنین صورت می گیرد. نتیجه تست مذکور نشان می دهد بارداری صورت گرفته یا نه. اگر بارداری صورت گرفته باشد باید شخص برای ادامه مراقبت ها به متخصص زنان مراجعه نموده و در صورت عدم بارداری، مصرف پروژسترون متوقف می شود.
قابل ذکر است که به طور معمول تا یک هفته بعد، شخص پریود می شود و اگر روی نداد باید به پزشک مراجعه نماید. در ضمن اگر به تکرار مجدد آی وی اف تمایل داشت احتمالا پزشک اقداماتی جهت افزایش شانس موفقیت عمل را توصیه می نماید.
درمان آی وی اف چند روز طول می کشد؟
درمان آی وی اف یک فرآیند زمان بر بوده و باید صبور بود. بلوغ تخمک ها چند هفته زمان می برد و حدود نیمی از روز لقاح تخمک و اسپرم طول می کشد. بین ۲-۵ روز برای کاشت جنین درون رحم صبر نمود. البته مادر پس از انجام تخمک کشی مرخص می شود و در بیشتر موارد به بستری نیاز ندارد. به صورت کلی این درمان بین سه تا ۶ هفته زمان نیاز دارد.
عوارض عمل آی وی اف
آی وی اف با توجه به هزینه بر بودن و زمان بر بودن درمان، عدم پوشش بیمه های درمانی و قطعی نبودن نتیجه درمان، استرس و نگرانی را به همراه دارد. در ضمن مواردی مانند مصرف داروهای تحریک تخمدان، عوارض عمل پانکچر، عمل کاشت جنین با عوارضی همراه می شود. از این رو پیشنهاد می شود در صورت مشاهده هر نوع علامت غیرعادی در طول مراحل آی وی اف به پزشک مراجعه شود.
از عوارض ناشی از مصرف داروهای تحریک تخمدان می توان به سندرم تحریک بیش از حد تخمدان، گر گرفتگی و نفخ، تغییرات خلق و خو، افزایش ناگهانی وزن در مدت ۳-۵ روز، کاهش دفعات ادرار، تنگی نفس، یبوست و حساس شدن سینه ها اشاره نمود. و عوارض ناشی از تخمک کشی شامل خونریزی شدید واژینال، خونریزی، وجود خون در ادرار، درد در ناحیه لگن، عفونت، آسیب به روده، مثانه یا رگ های خونی و تب بیشتر از ۳۸ درجه می باشد.
منبع : آرگا
