اختلال کلیشه ای به حرکاتی گفته می شود که فرد آن ها را تکرار می کند و ممکن است از تکرار آن ها هدف و انگیزه داشته باشد و گاها ممکن است این حرکات بی هدف باشند. اختلال کلیشه ای ممکن است منجر به آسیب دیدن فرد شود.
اختلال قالبی چیست؟
یکی از اختلالاتی می باشد که فرد بدون این که خودش بداند حرکاتی را انجام می دهد ولی برای انجام این حرکات هدف و انگیزه دارد. مانند تکان دادن دست برای خداحافظی اما این کار را از پایین به بالا انجام می دهد و یا سر خود را به دیوار می کوبد و گاها ممکن است بدن خود را تکان بدهد. این حرکات ممکن است برای فرد مشکل ساز شوند و سلامت فردی و اجتماعی او را به خطر می اندازد. در واقع این اختلال می تواند سبب کاهش اعتماد به نفس در افراد شده و آن ها را از رسیدن به اهدافشان باز بدارد.
ملاک های تشخیص اختلال کلیشه ای
در نظر داشته باشید که در کتاب DSM5 در باره این اختلال صحبت شده است و ملاک های تشخیصی برای آن در نظر گرفته شده است. در ادامه این معیار ها را برای شما بیان می کنیم.
معیار اول
اولین معیاری که برای این اختلال در نظر گرفته می شود این است که فرد یک سری از حرکاتی را از خود نشان می دهد و وانمود می کند که مجبور به انجام این کار است ولی این کار ها کاربرد خاصی ندارند و برای اهداف خاصی استفاده نمی شوند. از این کار ها می توان به گاز گرفتن بدن بدون هدف، کوبیدن سر به دیوار بدون آن که از چیزی ناراحت باشد، تکان دادن دست خود به معنای سلام و خداحافظی بدون آن که منظورش سلام و خداحافظی باشد و یا تکان دادن سر به معنای خیر بدون این که منظورش واقعا نه باشد.
معیار دوم
معیار دومی که برای این بیماری در نظر گرفته می شود رفتار هایی تکراری هستند که بیش تر در فعالیت های تحصیلی و سایر فعالیت تداخل ایجاد می کند و ممکن است موجب خود آسیب رسانی شود.
معیار سوم
معیار سوم برای تشخیص این اختلال سن بروز می باشد. بیش تر این نشانه ها در اوایل دوره رشد خردسالی و اوایل کودکی آغاز می شود. بنابراین اطلاع داشتن از این اختلال به شما کمک می کند که از آسیب دیدن کودک خود جلوگیری کنید و سریع تر به درمان آن ها بپردازید.
معیار چهارم
معیار آخر برای تشخیص این اختلال این است که این حرکات کلیشه ای و قالبی را نمی توان به بیماری های دیگر نسبت داد و اختلال های روانی دیگری مانند وسواس اجباری و مو کندن توجیح خوبی برای کار های آن ها نمی باشد.
نکات مهم در تشخیص این اختلال
همانطور که می دانید اختلال قالبی رفتار های حرکتی و تکراری می باشد که فرد در آن ها ظاهرا بر انگیخته می باشد. این رفتار ها شامل حرکات موزون دست، حرکات بدن و حرکات سر می باشد بدون آن که این حرکات دارای کاربرد های خاصی باشند. زمانی که فرد این حرکات را انجام می دهد و کسی سعی در متوقف کردن آن ها دارد ممکن است به آن واکنش بدهند و یا اصلا واکنشی نشان ندهند. این بیماری در کودکانی که به صورت عادی رشد کرده اند در زمانی که حواس کودک پرت شود، متوقف می شود ولی در کودکانی که دارای اختلالات رشدی و عصبی هستند رفتار ها را کم تر می توان کنترل کرد. در موارد دیگر ممکن است فرد رفتار های مهار کننده از خود نشان بدهد مانند نشستن بر روی دست های خود، پوشاندن دست ها با لباس های مخصوص و یا وسایل حفاظتی دیگر. باید بدانید فردی که به این اختلال دچار می باشد ممکن است رفتار های بسیار متفاوتی را از خود نشان بدهد. در واقع این اختلال برای هر فرد الگوی خاص دارد وممکن است گاها حرکاتی با هم ترکیب شوند و این اختلال خطر ساز شود. برخی از این رفتار ها عبارت است از :
- تکان دادن بدن
- تکات دادن هر دو دست به صورت چرخشی
- حرکت انگشت ها در جلوی صورت
- تکان دادن بازو ها
- تکان دادن سر
- کوبیدن سر به دیوار به صورت مکرر
- سیلی زدن به صورت
- سیخ زدن به چشم
- گاز گرفتن دست ها
- گاز گرفتن لب ها
نکته : در نظر داشته باشید که از بین همه این حرکات سیخ زدن به چشم بسیار خطرناک می باشد و بیش تر در کودکانی رخ می دهد که دارای اختلالات بینایی می باشند.
فراوانی رویداد اختلال کلیشه ای
باید بدانید که اختلال قالبی فراوانی متغییر دارد و ممکن است هر چند روز یک بار رخ بدهد و از چند ثانیه تا چند دقیقه طول بکشد. البته ممکن است این اختلال چندین هفته رخ ندهد و بعد به صورت مکرر ایجاد شود. بیش تر این اختلالات در صورتی رخ می دهد که فرد در موقعیت های متفاوت و خسته کننده و کسل کننده باشد. با توجه به معیار اول باید بدانید که این کار ها بدون هدف می باشند ولی برخی از حرکت ها ممکن است به دلایل خاصی بروز کند.
شکل گیری اختلال کلیشه ای
اختلال قالبی در سه سال اول زندگی افراد ایجاد می شود و این حرکت ها در دوران کودکی رایج تر می باشند و ممکن است این اختلال در روند یادگیری تاثیر های مختلفی داشته باشد. در کودکانی که این اختلال پیچیده تر می شود حدودا ۷۰ الی ۸۰ درصد نشانه ها در سنین قبل از ۲۴ ماهگی و حدودا ۱۲ درصد در سنین ۲۴ تا ۳۵ ماهگی و ۸ درصد در سنین ۳۶ ماهگی و بالاتر نمود پیدا می کند. باید توجه داشته باشید که در بیش تر کودکانی که رشد آن ها عادی می باشد می توانید به راحتی این مشکلات را حل کنید و این اختلال پس از مدتی بر طرف می شود اما در کودکانی که رشد عادی ندارد ممکن است حرکات جرحی تا چند سال ادامه پیدا کن و گاها ممکن است این الگو ها تغییر کنند.
پیش آگاهی از این اختلال
لازم است درباره این اختلال مواردی را بدانید و از خطرات آن آگاه باشید. در ادامه پیش آگاهی و خطرات آن را بیان می کنیم.
محیط
انزوای اجتماعی یکی از عواملی می باشد که می تواند منجر به تحریک شده و امکان دارد به صورت حرکات قالبی همراه با صدمه زدن مکرر به خود پیشرفت کند. باید بدانید که استرس محیطی هم یکی از عوامل خطر ساز برای این حرکات می باشد و ممکن است آغازگر این حرکات باشد.
ژنتیک و فیزیولوژیک
عملکرد های شناختی پایین می تواند منجر به بروز این اختلال شود. باید بدانید که این اختلال در افرادی که دچار نا توانی های عقلانی و مشکلات مغزی می باشند رایج تر است و افرادی که دارای نشانگان خاص مانند نشانگان رت هستند بیش تر دچار این اختلال می شوند. یکی دیگر از علل ایجاد این اختلال بیماری های جسمی می باشد. البته هر بیماری جسمی نمی تواند منجر به اختلال قالب شود ولی برخی از این بیماری ها که با اختلال کلیشه ای همراه هستند عبارت اند از :
- عفونت شدید گوش میانی
- مشکلات دندان و لثه
- جریان برگشتی
- التهاب معده و مری
فرهنگ و اختلال قالبی
اختلال قالبی ممکن است بدون حرکات صدمه زننده باشد و این اختلال در هنه فرهنگ ها و نژاد ها وجود دارد. نگرش های فرهنگی متفاوتی نسبت به این اختلال وجود دارد که می تواند منجر به تشخیص دیر تر شود و درمان را کند سازد.
تشخیص افتراقی
شاید برای شما هم سوال پیش بیاید که تشخیص افتراقی چه معنایی می دهد؟ باید بدانید که تشخیص افتراقی نوعی تشخیص است که بر یافته های بالینی استوار می باشد و در آن یک اختلال با چند بیماری علامت های یکسانی دارد. در ادامه چند نوع از تشخیص های افتراقی را برای شما بیان می کنیم که می توانید با استفاده از آن ها به تشخیص بیماری کلیشه ای بپردازید.
رشد عادی
در یکی از مواردی که حرکات قالبی در آن وجود دارد رشد عادی می باشد. این حرکات در دوران کودکی رواج دارد و امکان دارد که تکان خوردن های این حرکت ها موجب بیدار شدن کودک از خواب شود. البته این حرکاتی که در کودکی شایع می باشد می توانید با پرت کردن حواس کودک آن ها را از بین ببرید. بهتر است در این موقعیت تشخیصی صورت نگیرد.
اختلال اوتیسم
برخی از حرکت های کلیشه ای ممکن است نشان دهنده طیف بیماری های دیگری مانند اوتیسم باشد. زمانی می توانید این اختلال را تشخیص بدهید که این اختلال دارای تکرار باشد. البته باید در نظر داشته باشید که کمبود های اجتماعی که در طیف اوتیسم وجود دارد در اختلال کلیشه ای وجود ندارد. بنابراین می توان گفت بین اوتیسم و اختلال کلیشه ای ویژگس های متمایز کننده ای وجود دارد که این ویژگی ها عبارت اند از :
- تعامل اجتماعی
- ارتباطات اجتماعی
- رفتار ها و تمایلات خشک و نرم
نکته : باید بدانید که اختلال کلیشه ای فقط در صورتی تشخیص داده می شود که باعث صدمه دیدن در افراد شود و آنقدر شدید باشد که مورد درمان قرار بگیرد.
اختلال تیک
باید بدانید که این حرکات معمولا در سنین بسیار پایین رخ می دهد و از قبل از ۳ سالگی آغاز می شود. میانگین شروع سنی حرکت های کلیشه ای ۵ تا ۷ سال است. باید بدانید که حرکت های قالبی در مقایسه با تیک ها الگو های یکسانی دارند. حرکات قالبی می تواند بازو ها و دست ها و کل بدن را فرا بگیرد ولی تیک ها معمولا چشم ها و صورت را در بر میگیرند. باید بدانید که حرکات قالبی ثابت تر و طولانی تر از تیک ها می باشند ولی تیک ها سریع و تصادفی و کوتاه مدت هستند.
وسواس
وسواس فکری عملی یکی دیگر از اختلالاتی می باشد که ممکن است با اختلال قالبی اشتباه گرفته شود. تنها مواردی که این دو را از هم متمایز می کند این است که حرکت های قالبی فاقد وسواس فکری و عملی هستند. در وسواس فکری و عملی فرد احساس می کند که به وسیله رفتار های تکراری تحریک شده این ولی اختلال قالبی رفتار های بر انگیخته و به ظاهر بی هدف می باشند. باید دانید که اختلال دیگری مانند مو کندن و پوست کندن رفتار هایی ثابت و موزون نیستند و الگوی خاصی ندارند در حالی که اختلال قالبی یک الگوی ثابت دارد و موزون می باشد.
بیماری های عصبی
برخی از بیماری های عصبی و جسمانی ممکن است مشابه با این اختلال باشد. حرکت های غیر ارادی می تواند این بیماری را از اختلال قالبی جدا کند. البته حرکت های عصبی و جسمانی منجر به خود جرحی نمی شود ولی بیماری کلیشه ای ممکن است به مرور زمان شدت گرفته و فرد را دچار مشکل کند.
همزمانی
گاها ممکن است حرکت های قالبی به عنوان تشخیص اصلی و یا متفرقه روی دهد. و خودش تشخیص جانبی اختلالی دیگر باشد. از بیماری هایی که با این حرکات همزمان اند و تقریبا می توان گفت جلوه مشترکی دارند عبارت اند از :
- نشانگان لش _ نیهان
- نشانگان رت
- نشانگان x
- نشانگان کورنلیادلانژ
- نشانگان اسمیت _ مگنیس
نکته : در صورتی که بیماری قالبی و جسمانی همراه شود باید کد گذاری کنیم و آخرین بیماری که بررسی می کنیم حرکات کلیشه ای می باشد.
درمان اختلال قالبی
اختلال کلیشه ای در بین کودکان رایج می باشد و می توان گفت که با افزایش سن این اختلال برطرف می شود. بیش تر کودکانی که دچار نابینایی هستند به این اختلال دچار می شوند. امروزه با پیشرفت علم راه های بسیار زیادی برای درمان این حرکت وجود دارد که در ادامه آن ها را برای شما بیان می کنیم.
رفتار درمانی
یکی از درمان های اصلی برای این اختلال رفتار درمانی می باشد زیرا این اختلال به صورت مستمر تقویت شده است و با رفتار درمانی می توانیم از این اختلالات جلوگیری کنیم. برای جلوگیری از این رفتار ها از دو روش تقویت رفتار مناسب و تنبیه رفتار غیر مناسب استفاده می شود. رفتار درمانی تا کنون از بهترین درمان های این حرکت بوده است و بهتر است از گروه درمانی برای این اختلال استفاده نشود.
دارو درمانی
زمانی از دارو درمانی استفاده می شود که رفتار درمانی پاسخ ندهد. دارو هایی که در این اختلال موثر اند دارو های SSRI می باشند. البته برخی از روانپزشک ها از دارو های آنتی سایکوتیک برای درمان استفاده می کنند که شواهد نشان می دهد این دارو ها اثر بخشی کم تری دارند و عوارض آن ها برای افراد بسیار بیش تر از مزایای آن ها می باشد.
در ادامه می توانید سایر مقالات آرگا را با کلیک بر روی لینک های زیر در زمینه روانشناسی مطالعه کنید.
منبع : آرگا