ضش÷عدم تخمک گذاری سبب ناباروری می شود و علت شایع آن نیز عدم تعادل هورمون ها می باشد. اگر تخمک گذاری صورت نگیرد امکان باروری از بین می رود. برای دانستن دلیل عدم تخمک گذاری در زنان و علائم آن با ادامه مطلب همراه ما باشید.
دلیل عدم تخمک گذاری در زنان و علائم آن
عدم تخمک گذاری از مشکلاتی است که زنان زیادی با آن روبرو هستند. این مسئله از رایج ترین علل عدم بارداری می باشد و دلیل شایع آن نیز به هم خوردن تعادل هورمونی گزارش شده است. خانم های بالغ به صورت طبیعی هر ۲۵-۳۲ روز تخمک گذاری داشته و اختلال در این روند مشکلات باروری را به همراه دارد.
در صورت عدم تخمک گذاری امکان بارداری وجود نداشته زیرا تخمکی برای عمل لقاح وجود ندارد. سیکل قاعدگی که بدون رها شدن تخمک روی می دهد سیکل بدون تخمک گذاری گفته می شود. از این رو اگر فرد باردار یا یائسه باشد یا از قرص های ضد بارداری استفاده کند چرخه قاعدگی را تجربه نمی کند.
در ادامه مطلب به بررسی دلیل عدم تخمک گذاری در زنان و علائم آن می پردازیم. همچنین با این فرایند و تشخیص و درمان آن آشنا می شوید.
فرایند تخمک گذاری به چه صورت است؟
تخمک گذاری به معنی رها شدن تخمک از تخمدان می باشد. این فرایند قسمتی از چرخه قاعدگی بوده و به طور میانگین در روز ۱۴ سیکل پریودی ۲۸ روزه روی می دهد. هورمون های مختلفی در آزادسازی تخمک نقش دارند.
فرایند تخمک گذاری هنگامی آغاز می شود که هیپوتالاموس مغز هورمون های آزاد کننده گنادوتروپین را آزاد می نمایند. این هورمون سبب شده غده هیپوفیز در مغز هورمون محرک فولیکول و هورمون لوتئینه کننده را تشرح کند. بین روزهای ۶ و ۱۴ سیکل قاعدگی، هورمون محرک فولیکول سبب شده فولیکول ها که کیسه های مایع دارای تخمک در حال رشد هستند در یکی از تخمدان ها شروع به بلوغ نمایند.
در طول روزهای ۱۰تا ۱۴ چرخه قاعدگی افزایش ناگهانی هورمون لوتئینه سبب می شود که تخمدان تخمک خود را آزاد نماید. به این فرایند تخمک گذاری گفته می شود. بعد از تخمک گذاری تخمک در مدت ۵ روز به سمت رحم از مسیر لوله فالوپ وارد می شود.
در حین آن که تخمک مسیر لوله رحمی را طی می کند سطح هورمون پروژسترون بدن بالا می رود که به آماده نمودن پوشش رحم برای بارداری کمک می شود.
عدم تخمک گذاری چه زمانی رخ می دهد؟
عدم تخمک گذاری یا Anovulation هنگامی رخ می دهد که در طی سیکل قاعدگی تخمکی از تخمدان رها نشود و علامت اصلی آن قاعدگی نامنظم می باشد. برای بارداری به یک تخمک احتیاج است که هر ماه از تخمدان رها می شود. از آن جا که هورمون های مختلفی در این فرایند نقش دارند علل بسیاری برای آزاد نشدن تخمک وجود دارد. شکل مزمن این معضل از دلایل شایع ناباروری در خانم ها می باشد.
آیا امکان قاعدگی بدون تخمک گذاری وجود دارد؟
قاعدگی هنگامی روی می دهد که تخمک رها شده از تخمدان بارور نشود. به این ترتیب رحم پوشش خود را فرو ریخته و فرد هر ما پریود می شود. از نگاه علمی نمی توان بدون تخمک گذاری پریود شد. با این وجود در مواردی ممکن است خونریزی رخ دهد که قاعدگی بدون تخمک گذاری گفته می شود.
این وضعیت به عنوان خونریزی غیر نرمال رحمی یا خونریزی بدون تخمک گذاری شناخته می شود. خونریزی غیر نرمال رحم نوعی خونریزی نامنظم می باشد که در بین خانم ها شایع بوده و تقریبا ۱/۳ زنان در سن باروری این مسئله را تجربه می کنند.
عدم تخمک گذاری در چه افرادی روی می دهد؟
عدم تخمک گذاری در هر خانمی که دارای تخمدان باشد و در سن باروری باشد روی می دهد. به طور میانگین در بازه سنی ۱۲ تا ۵۱ سالگی این مسئله امکان بروز دارد. در صورت وجود بیماری ها یا شرایط زیر احتمال عدم تخمک گذاری بیشتر می شود:
- تایم زیادی از اولین قاعدگی نگذشته و در ابتدای دوران بلوغ باشید.
- در دوران پیش یائسگی یعنی هنگامی که بدن در حال انتقال به دوره یائسگی می باشد.
- افراد مبتلا به سندروم تخمدان پلی کیستیک
- شاخص توده بدنی بسیار پایین که ناشی از بی اشتهایی عصبی یا ورزش زیاد طولانی مدت است.
عدم تخمک گذاری چه علائمی دارد؟
شناخت علائم کلی تخمک گذاری و دنبال کردن سیکل قاعدگی می تواند علائم و نشانه های این مشکل را اعلام کند. دقت کنید پریود شدن لزوما به معنی رها شدن تخمک نیست. از علائم عدم تخمک گذاری عبارت است از:
پریودی نامنظم
اگر مدت زمان بین دو پریودی دائما تغییر کند پریود نامنظم تلقی می شود. میانگین سیکل قاعدگی ۲۸ روز می باشد ولی می تواند چند روز کمتر یا طولانی تر باشد.
پریودی های خیلی سنگین یا خیلی سبک
از دست دادن بیشتر از ۸۰ میلی لیتر خون در دوره پریودی یا داشتن قاعدگی که بیشتر از هفت روز زمان می برد پریودی سنگین نامیده می شود. و اگر کمتر از ۲۰ میلی لیتر خون در این مدت از بین رود پریود سبک است.
آمنوره
آمنوره یا وقفه افتادن بین پریودها و قطع دوره قاعدگی بدون وقوع بارداری از علائم عدم تخمک گذاری است.
منظم نبودن دمای پایه بدن
دمای پایه بدن دمای در حال استراحت کامل می باشد که معمولا بعد از برخاستن از خواب و پیش از انجام هر نوع حرکت یا فعالیت بدنی اندازه گیری می شود. تخمک گذاری می تواند موجب افزایش جزئی دمای پایه بدن گردد.
کاهش مخاط دهانه رحم
دقیقا قبل از مرحله رها شدن تخمک و در حین آن، بیشترین مخاط دهانه رحم به صورت ترشحات واژینال خارج می شود. رنگ این ترشحات شبیه سفیده تخم مرغ خام می باشد. اگر این ترشحات وجود ندارد احتمال عدم تخمک گذاری وجود دارد.
دلایل عدم تخمک گذاری
در این بخش به دلایل عدم تخمک گذاری اشاره می شود:
۱. سندروم تخمدان پلی کیستیک
سندرم تخمدان پلی کیستیک می تواند دلیل عدم تخمک گذاری باشد. این سندروم سبب شده قاعدگی نامنظم شود. علت این مسئله آن است که هورمون های مردانه بیشتری تولید می شود. افراد مبتلا به سندروم مذکور چند کیست متعدد و کوچک فولیکول در سمت پایین سطح تخمدان دارند. اغلب این زنان دارای سابقه نامنظم قاعدگی، بروز آکنه و ناباروری هستند.
۲. پیری زودرس تخمدان
یکی از اساسی ترین دلیل عدم تخمک گذاری پیری زودرس تخمدان می باشد. از ده سال قبل از یائسگی میزان تخمک های تولیدی تخمدان کاسته می شود و حتی ممکن است به حد خیلی کم و بحرانی برسد. این موضوع سبب می شود دوره قاعدگی نامنظم گردد. تخمک های باقی مانده نیز توانایی کمی برای باروری دارند و یا درصد بارداری موفق کاهش می یابد.
۳. اضطراب شدید
هنگامی که اضطراب شدید صورت گیرد جسم نیز تحت تاثیر قرار گرفته و تخمک گذاری با اختلال روبرو می شود. دلایلی مانند کاهش وزن شدید، آمادگی برای رخداد بزرگ زندگی و ورزش شدید می توانند روند تخمک گذاری را تحت تاثیر بگذارند. به محض از بین رفتن اضطراب این مشکل نیز حل می شود.
۴. تخمدان غیر نرمال
برخی افراد به طور ژنتیکی تخمدان غیر طبیعی داشته که قادر به تخمک گذاری نیست. این زنان بلوغ و سیکل پریودی را تجربه نمی کنند.
۵. به هم ریختن تعادل هورمونی
به طور کلی دلیل عدم تخمک گذاری به هم ریختن تعادل یک یا چند هورمون خاص به ویژه هورمون های مربوط به این فرایند است. این هورمون ها شامل هورمون رها کننده گنادوتروپین، هورمون محرک فولیکول و هورمون لوتئینه کننده می باشد.
با این وجود حتی هورمون هایی که نقش مستقیم در رها شدن تخمک ندارند مثل تستوسترون و پرولاکتین می توانند بر هورمون های لازم برای انجام این فرایند تاثیر داشته باشند. موارد عدم تعادل هورمونی زیر نیز موجب عدم تخمک گذاری می شوند:
- هایپرآندروژنیسم یا سطح بالای آندروژن ها: آندروژن ها به طور معمول هورمون های مردانه تلقی شده ولی بدن زنان هم میزان کمی از آن را تولید می کند. اگر سطح این هورمون ها در خون یک خانم بیشتر از حد نرمال باشد مانع از بزرگ شدن فولیکول های کوچک می شود. سندروم تخمدان پلی کیستیک، چاقی، مشکلات غده فوق کلیوی، اختلالات غده هیپوفیز(آکرومگالی) و برخی داروها مانند استروئیدهای آنابولیک سبب هایپرآندروژنیسم می شوند.
- هیپوگنادیسم هیپوگنادوتروپیک یا اختلال عملکرد غده هیپوفیز منجر به مشکل آزاد نشدن تخمک می شود.غده هیپوفیز هورمون لوتئینه کننده و هورمون محرک فولیکول را تولید می کند که برای تخمک گذاری نیاز است. اگر این غده به اندازه کافی این دو هورمون را ترشح نکند تخمک رها نمی شود. داشتن شاخص توده بدنی پایین، تورم غده هیپوفیز، ورزش شدید یا بیش از حد در مدت طولانی، آسیب غده هیپوفیز و سندرم شیهان سبب شده غده هیپوفیز نتواند به اندازه کافی این دو هورمون را تولید کند.
- هایپرپرولاکتینمی یا سطح بالای هورمون پرولاکتین: پرولاکتین توسط غده هیپوفیز تولید می شود. میزان زیاد این هورمون در خون می تواند در تخمک گذاری اختلال ایجاد کند. آسیب غده هیپوفیز، آسیب یا بیماری های کلیوی، اختلالات غده تیروئید و برخی داروهای روانگردان و مخدر در این مسئله نقش دارند.
- کم کاری یا پرکاری تیروئید: پایین بودن سطح تیروکسین خون میزان پرولاکتین تولیدی توسط هیپوفیز را افزایش می دهد. به این ترتیب تخمک گذاری مختل می شود. جراجی تیروئید، بیماری خود ایمنی، پرتو درمانی و داروهایی مانند لیتیوم در این مسئله نقش دارند. در زنان مبتلا به کم کاری یا پرکاری تیروئید احتمال عدم تخمک گذاری وجود دارد.
- سطوح پایین هورمون رهاکننده گنادوتروپین: هورمون رها کننده گنادوتروپین توسط هیپوتالاموس ترشح می شود. این هورمون سبب ترشح هورمون لوتئینه کننده و هورمون محرک فولیکول می شود که برای رهاسازی تخمک لازم هستند. پایین بودن سطح هورمون رهاکننده گنادوتروپین می تواند عدم تخمک گذاری را سبب شود.
تشخیص عدم تخمک گذاری به چه صورت است؟
در حالت کلی مبنای تشخیص عدم تخمک گذاری وجود پریودی های نامنظم است. با این وجود اگر در تلاش برای بارداری بوده پزشک دلیل مشکل را بررسی می کند. این علت ممکن است به تشخیص دیگری منجر گردد. نوع آزمایش برای تشخیص عدم تخمک گذاری به این بستگی دارد که پزشک به چه دلایلی مشکوک باشد.
آزمایش های سطح پروژسترون خون، سطح پرولاکتین خون، سطح هورمون های تیروئید و سونوگرافی اندام های لگنی به تشخیص عدم تخمک گذاری کمک می کنند. معمولا عدم تعادل هورمونی که سبب عدم تخمک گذاری می شود نشانه های دیگری هم دارد.
از این رو پزشک در صورت مشاهده علائم نوعی عدم تعادل هورمونی ممکن است آزمایشات دیگری را تجویز نماید.
درمان عدم تخمک گذاری چگونه است؟
درمان عدم تخمک گذاری در صورت امکان با اصلاح دلیل بروز آن صورت می گیرد. به طور کلی تغییر سبک زندگی ممکن است این مشکل را درمان کنند از جمله:
- اگر پزشک مشکوک باشد که استرس عامل مشکل است احتمالا توصیه نموده که عوامل استرس زا را محدود نموده و از یوگا، مدیتیشن یا تنفس عمیق برای مقابله با استرس استفاده کنید.
- در صورتی که فرد دچار چاقی باشد پزشک کاهش وزن را برای درمان عدم تخمک گذاری توصیه می کند.
- اگر شاخص توده بدنی فرد پایین باشد پزشک احتمالا افزایش وزن را توصیه می کند.
- اگر روتین ورزشی و شدت تمرینات بدنی سبب عدم تخمک گذاری شود پزشک ممکن است محدود کردن مدت زمان ورزش و شدت تمرینات را توصیه می کند.
- در صورتی که بیماری سبب عدم تخمک گذاری می شود و این بیماری قابل درمان است پزشک دارو تجویز نموده تا مشکل عدم تخمک گذاری هم درمان شود. مثلا در کم کاری تیروئید مصرف دارو می تواند مشکل آزاد شدن تخمک را هم درمان کند.
- برخی داروها مثل داروهای ضد صرع و ضد روان پریشی ممکن است سبب عدم تخمک گذاری شود. در صورت تصمیم برای بارداری پزشک احتمالا داروهای فعلی را برای درمان عدم تخمک گذاری تغییر می دهد. دقت کنید بدون مراجعه به پزشک میزان مصرف داروها را تغییر ندهید یا قطع نکنید.
داروهایی که به درمان عدم تخمک گذاری کمک می کنند عبارتند از:
- کلومیفن سیترات: این دارو به اصلاح بی نظمی در قاعدگی و فرایند آزاد شدن تخمک کمک خواهد کرد.
- تزریق گنادوتروپین جفتی انسانی:این هورمون سبب می شود تخمدان ها یک تخمک رها سازند. شکل مصنوعی این هورمون را می توان جهت درمان عدم تخمک گذاری تزریق نمود.
- تزریق هورمون محرک فولیکول: اگر بدن به اندازه کافی هورمون محرک فولیکول را تولید نمی کند و سایر شیوه های درمانی برای رفع این مشکل موثر نباشند، پزشک ممکن است تزریق هورمون مصنوعی محرک فولیکول را برای کمک به تخمدان در آزادسازی تخمک تجویز نماید.
منبع : آرگا
