ابزاری که امروزه از آن ها به عنوان خاموش کننده آتش یاد می شود در گذشته کپسول آتش نشانی نام داشتند. تجربه ثابت کرده توانایی استفاده درست از این وسایل در اطفای حریق خیلی موثر است. در ادامه مطلب با انواع خاموش کننده های آتش آشنا می شوید.
آشنایی با انواع خاموش کننده های آتش
امروزه به کپسول های آتش نشانی خاموش کننده های آتش اطلاق می شود. تجربه ثابت کرده توانایی استفاده از این وسیله در اطفای حریق خیلی موثر است. آتش در نتیجه یک واکنش شیمیایی که معمولا بین اکسیژن یا هوا و یک نوع سوخت روی می دهد.
البته فقط احاطه یک ماده سوختنی توسط اکسیژن موجب آتش گرفتن نشده بلکه برای این که واکنش احتراق ایجاد شود بایستی ماده سوختنی به حدی گرم شده که به دمای احتراقش برسد. هرگاه سه ضلع مثلث آتش در کنار هم قرار گیرند حریق به وجود می آید.
این سه ضلع شامل مواد سوختنی، اکسیژن و گرما در کنار هم هستند. مثلث حریق یا مثلث آتش با این سه فاکتور ایجاد می شود. با قطع یک یا دو ضلع مثلث حریق از بین می رود. در ادامه قصد داریم شما را با انواع خاموش کننده های آتش آشنا نماییم. اما پیش از آن به طبقه بندی آتش می پردازیم.
طبقه بندی آتش
با توجه به نوع مواد قابل اشتعال که سبب ایجاد آتش سوزی می شوند آتش ها در طبقاتی قرار می گیرند. این طبقه بندی در کشورهای مختلف فرق دارد اما در تعریف و ماهیت نوع آتش تفاوتی دیده نمی شود. آتش به ۵ طبقه A ،B ،C ،D ،E تقسیم می شود.
- طبقه A: این طبقه مربوط به آتش هایی است که در اثر سوختن عموم مواد قابل اشتعال از خود خاکستر بر جای می گذارند. بهترین روش برای اطفای حریق این طبقه از بین بردن ضلع حرارت مثلث آتش و استفاده از روش سرد کردن است. اقتصادی ترین و سریع ترین روش استفاده از آب است. آب درجه جسم احتراق یافته را کاهش داده و به حدی می رساند که سوختن توقف می یابد. دقت کنید جریان آب تا خاموش شدن کامل آتش بایستی مرتبا ادامه داشته و قطع نشود.
- طبقه B: در این طبقه آتش هایی قرار می گیرند که از سوختن مایعات قابل اشتعال ایجاد شده و پس از سوختن از خود خاکستر بر جای نمی گذارند. بهترین روش اطفای حریق در این طبقه خفه کردن آتش است. در این نوع آتش از کپسول پودر و گاز، کف، هیدروکربن های هالوژنه و ماسه، شن و پتو استفاده می شود.
- طبقه C: این طبقه شامل آتش هایی است که از سوختن گازهای قابل اشتعال مانند گاز طبیعی، استیلن و … به وجود می آیند. بهترین روش اطفای حریق در این طبقه سد کردن است. معمولا شیر مربوط به جریان گاز مدنظر باید بسته شده یا با هر وسیله ای از نشت گاز جلوگیری شود.
- طبقه D: در این طبقه آتش هایی قرار می گیرند که از سوختن فلزات قابل اشتعال مانند سدیم، پتاسیم، منیزیم، آلومینیم و … به وجود می آیند. برای اطفای حریق در این روش از کپسول مخصوص به خود فلز استفاده می شود.
- طبقه E: این طبقه مربوط به آتش هایی است که ناشی از الکتریسیته مانند آتش سوزی در وسایل دستگاه های مولد برق حرارتی مانند دینام موتور- ژنراتور و … هستند. بهترین روش خاموش کردن آتش در این طبقه قطع اکسیژن توسط خفه کردن بوده و از کف نمی توان استفاده کرد.
روش های اطفای حریق
به طور کلی در حریق های کوچک با نمدار یا خیس کردن حوله و یا پتو ضلع اکسیژن مثلث را به روش خفه کردن قطع می کنند. در حریق جامد درون سوز با روش خنک سازی توسط آب ضلع گرمای مثلث حریق قطع می شود. و در حریق گازی به روش قطع کردن و بستن شیر گاز ضلع مواد سوختنی مثلث حریق قطع خواهد شد. در ادامه این روش ها بیشتر شرح داده می شود.
روش خنک سازی
این روش برای اطفای حریق جامدات معمولی که با آب واکنش ندارند مانند چوب، کاغذ، لاستیک و … استفاده می شود. بهترین خاموش کننده در این حالت آب است. از آنجا که آتش سوزی مواد جامد درون سوز بوده باید ماده اطفا کننده حریق قدرت نفوذ به درون جامد در حال سوختن را داشته باشد که از این لحاظ آب قابلیت نفوذ خوبی به داخل جامدات را داشته و باید دقت کرد که از آب به عنوان ماده اطفا کننده در حریق های زیر استفاده نشود:
- حریق مربوط به برق و الکتریسیته
- حریق مایعات قابل اشتعال از جمله نفت، بنزین، گازوئیل، قیر و روغن
- حریق برخی از مواد شیمیایی از جمله کاربید و فلزات قابل اشتعال از قبیل سدیم و پتاسیم
معمولا در کارخانجات آب پیش بینی شده برای اطفای حریق توسط جعبه های آتش نشانی نصب شده در محل تامین می شود.
روش خفه کردن هوا
روش خفه کردن یا قطع هوا با توجه به این که اکسیژن یکی از اضلاع تشکیل دهنده مثلث حریق است صورت می گیرد. این روش مناسب ترین شیوه برای خاموش کردن مایعات قابل اشتعال بوده که از کپسول آتش نشانی پودر و گاز و در حریق های برقی از کپسول ۱ CO استفاده می شود. در ضمن اگر حجم آتش بالا باشد از ماده ای به اسم کف یا فوم برای خاموش کردن استفاده می شود.
روش قطع ماده سوختنی
در این روش خاموش کننده خاصی استفاده نشده بلکه اطفای حریق توسط جداسازی و دور کردن مواد قابل سوختن از محیط صورت می گیرد. به طور مثال در آتش سوزی مخازن یا خطوط لوله مربوط به مایعات قابل اشتعال باید شیر اصلی بسته شده تا سوخت قطع شود.
خاموش کننده های آتش
در این بخش با انواع خاموش کننده های آتش آشنا می شوید. همانطور که اشاره شد خاموش کننده دستی یا کپسول آتش نشانی وسیله ای است که برای مقابله با آتش طراحی شده و دارای ۲-۲۱ لیتر مواد خاموش کننده بوده که توسط یک نفر به راحتی قابل حمل است. انواع بزرگتر خاموش کننده های آتش روی ارابه یا خودرو قرار می گیرند یا به صورت ثابت در اماکن نصب می شوند.
از انواع خاموش کننده های آتش بر حسب مواد اطفایی درون آن می توان در لحظات اولیه شروع آتش سوزی و ضمنا حریق های کوچک و موضعی استفاده و آتش را خاموش کرد. انواع خاموش کننده های آتش دستی از لحاظ مواد اطفایی عبارت است از:
- خاموش کننده های محتوی آب، آب و کف گروه A
- خاموش کننده های محتوی پودری(کپسول آتش نشانی پودری گروه B و C)
- خاموش کننده های محتوی گاز کربنیک یا کپسول آتش نشانی CO2 گروه E
- خاموش کننده های محتوی هالوژنه گروه A،B،C،D،E
۱. خاموش کننده محتوی آب
آب یکی از شناخته شده ترین مواد برای خاموش کردن آتش می باشد. ولی اگر به صورت صحیحی استفاده نشود می تواند از آتش هم خطرناک تر باشد. با یک دستگاه خاموش کننده آتش که توسط آب کار می کند، می توان آتشی را که عامل آن چوب، کاغذ یا مقوا است خاموش نمود.
ولی اگر آتش توسط الکتریسیته ایجاد شده و یا این که مایعات قابل اشتعال عامل ایجاد این آتش هستند، استفاده از آب روش مؤثری برای کنترل نبوده زیرا آب می تواند جریان برق را هدایت و سبب برق گرفتگی شود. در ضمن مایعات قابل اشتعال توسط آب به اطراف پخش شده و موجب گسترش آتش سوزی می شوند.
۲. خاموش کننده محتوی پودر
باید اشاره کرد بهترین انواع مواد خاموش کننده های آتش، نوع پودری هستند که بیشتر از بی کربنات پتاسیم، بی کربنات سدیم یا مونو آمونیوم فسفات ساخته می شوند. بی کربنات پتاسیم هنگامی به دمای ۷۰ درجه سانتی گراد برسد، شروع به تجزیه شدن نموده و دی اکسید کربن آزاد می شود. این دی اکسید کربن روی آتش را پوشانده و آن را خفه می کند.
۳. خاموش کننده محتوی کف
برای اطفای حریق مایعات قابل اشتعال از این نوع خاموش کننده استفاده می شود که در صورت پرتاب آن روی مواد در حال اشتعال سریعا روی آتش را پوشانده و مانع از برخاستن گاز قابل اشتعال از روی مواد می شود. همچنین با پوشاندن سطح ماده در حال اشتغال از رسیدن اکسیژن به آتش جلوگیری می کند.
۴. خاموش کننده محتوی گاز دی اکسید کربن
یکی از بهترین مواد خاموش کننده آتش دی اکسید کربن خالص می باشد. در کپسول آتش نشانی که با دی اکسید کربن عمل می کند، دی اکسید کربن به صورت مایع تحت فشار بالا در سیلندر نگهداری می گردد. هنگامی که محفظه باز می شود، دی اکسید کربن منبسط شده و در هوا به شکل گاز در می آید.
دی اکسید کربن از اکسیژن سنگین تر بوده بنابراین جایگزین اکسیژن اطراف ماده سوختنی خواهد شد. این نوع خاموش کننده در رستوران ها استفاده می شود، زیرا آلودگی برای مواد غذایی و وسایل آشپزی به وجود نمی آورد.
۵. اسپرینکلر
اسپرینکلر دستگاه سقفی است که از آب، دی اکسید کربن و هیدروکربن های هالوژنه در آنها هنگام اطفای حریق استفاده می شود، به این ترتیب از یک شبکه لوله کشی محاسبه شده در سقف و دیواره کارگاه ها و سالن ها به ویژه انبارها، پیش بینی و نصب می گردد.
اسپرینکلر نازل هایی دارد که روی آن ها آلیاژهای مخصوص و حساس نسبت به درجه حرارت یا کپسول مایع یا گازی کوچکی قرار می گیرد. هنگام تغییر درجه حرارت محیط، آلیاژ سرهای نازل ذوب شده یا کپسول آن ترکیده و سبب باز شدن مسیر آب می شود و در ادامه با فشار آب یا مواد دیگری روی آتش می پاشد. ضمنا سر راه آن ها می توان آژیرهایی نصب کرد تا از وقوع حریق هم اطلاع یافت.
ضرورت استفاده از خاموش کننده ها
خاموش کردن آتش سوزی در لحظات آغازین آن برای جلوگیری از صدمات جانی و خسارات مالی بسیار اهمیت دارد. اگر بتوان با وسیله مناسبی و زمان مناسب حریق را خاموش و از توسعه آن جلوگیری کرد بدیهی است که اهداف بالا که جلوگیری از آسیب جانی و خسارات مالی در اثر آتش سوزی می باشد به دست می آید.
به این ترتیب می توان از خسارات و زیان هایی که هر سال بر اساس آمارهای موجود به اماکن مختلف می رسد جلوگیری کرد. بدین منظور شرکت ها و کارخانجات بسیاری در بیشتر کشورها اقدام به طراحی و ساخت وسایل مقابله با حریق کرده اند که یکی از این دستگاه ها وسیله ای است که به صورت خاص برای هدف فوق استفاده می شوند.
تجربه ثابت کرده استفاده صحیح از این وسایل در اطفای حریق بسیار موثر بوده و اگر افراد توانایی کاربرد درست آن را نداشته باشند با وجود دستگاه های خاموش کننده حریق از کنترل خارج و خسارات و زیان های بسیاری به همراه می آید.
بررسی سالم بودن خاموش کننده
هر نوع آسیب از جمله شکستگی و ترک خوردن بدنه، خرابی دسته یا اهرم تخلیه و خرابی یا شکسته بودن درجه فشار سنج می تواند نشان دهنده غیر قابل استفاده بودن کپسول خاموش کننده باشد و سریعا بایستی به تعویض یا تعمیر آن در مراکز مجاز اقدام کرد.
اگر عقربه فشار سنج در ناحیه سبز رنگ باشد نشان می دهد که کپسول از لحاظ فشار گاز داخلی در وضعیت مناسب است. ولی اگر عقربه فشار سنج در ناحیه قرمز رنگ زیر ناحیه سبز باشد نشانگر آن است که گاز موجود در آن به عللی تخلیه شده و باید سریعا نسبت به بررسی علت تخلیه گاز درون سیلندر اقدام و شارژ کپسول انجام شود.
برچسب کپسول آتش نشانی می تواند دارای اطلاعاتی نظیر تاریخ آخرین شارژ و شرکت شارژ کننده باشد. در ضمن اگر فاقد برچسب بود می توان از روی بدنه کپسول اطلاعاتی از جمله تاریخ تولید را بررسی و متوجه شد که چه مدت زمان از آن استفاده نشده است.
پودر موجود در خاموش کننده بعد از گذشت زمان بسیار ممکن است سفت و کلوخه ای شده و قابل استفاده نباشد. به این ترتیب اگر مدت طولانی از خرید کپسول آتش نشانی می گذرد نسبت به شارژ مجدد حتما اقدام کنید. در ضمن اگر مشخص شد خاموش کننده از لحاظ پوسیدگی و صدمات داخلی یا بیرونی فاقد مشکل خاصی است بهتر است آن را در شرکت های مجاز شارژ کنید.
زیرا شارژ این وسیله هزینه کمتری نسبت به خرید کپسول جدید دارد. دقت کنید برخی قطعات از جمله قطعات لاستیکی ممکن است در طی زمان پوسیده و از بین بروند به این ترتیب ممکن است تعویض قطعات معیوب هزینه ای نزدیک به خرید خاموش کننده جدید داشته باشند.
جعبه های آتش نشانی همانطور که از اسمشان مشخص است محفظه هایی هستند که برای نگهداری تجهیزات اطفای حریق که داخل آن ها معمولا قرقره های نگهدارنده شیلنگ آتش نشانی و بعضا کپسول قرار دارد. برای نصب باید کف جعبه در ارتفاع ۱۲۰ سانتی متری از کف تمام شده روی دیوار یا داخل آن نصب شده و در محلی قابل رویت نصب شود. مناسب ترین محل ورودی و خروجی ساختمان است.
در پایان در صورت تمایل برای آشنایی با ساختار لباس ضد حریق و سیستم اعلام حریق زینتکس روی لینک ها کلیک کنید.
منبع : آرگا
