به طور معمول اختلال رشد کودکان در سنین یک تا سه سال بروز پیدا می کند. این مشکل بسیار نادر است ولی در صورت بروز نشانه های آشکاری دارد. در حقیقت کاهش وزن کودک، بی اشتهایی او و مشکلاتی که در اثر سوء تغذیه ایجاد می شود، از نشانه های مهم این اختلال هستند. به همین خاطر کودکانی که به این مشکل دچار هستند باید سریع تر بستری شوند و برای مدت کوتاهی سرم تقویتی دریافت کنند. در ادامه مطلب به موضوع اختلال رشد در کودکان و علل ایجاد آن اشاره خواهیم کرد.
منظور از رشد نرمال چیست؟
قبل از اینکه به بررسی اختلال رشد در کودکان بپردازیم، باید بدانید رشد نرمال قد کودکان به شکل زیر تعریف می شود:
- ۰ تا ۱۲ ماه: تقریبا ۱۰ اینچ. رشد در طی این مرحله در درجه اول به تغذیه مربوط می شود.
- ۱ تا ۲ سال: تقریبا ۵ اینچ. از سن ۱ سالگی عوامل هورمونی نقش اساسی در رشد فرزند شما دارند.
- ۲ تا ۳ سال: تقریبا ۲۳/۱ اینچ در سال
- ۳ سال تا بلوغ: تقریبا ۲ اینچ در سال. اختلال کمتری در رشد مشاهده شده در دختران و پسران تا دوران بلوغ وجود دارد که موجب اختلاف متوسط قد بین ۴ تا ۵ اینچ بین دو گروه دختر و پسر می شود.
تغییرات الگوی رشد نرمال
چند تفاوت مهم که در الگوهای رشد کودکان عادی دیده می شود، شامل این شرایط عادی است و جزو اختلالات رشد به شمار نمی رود:
تأخیر در رشد سرشتی
این شرایط در مورد کودکانی صدق می کند که در مقایسه با سن خود جثه کوچکی دارند، اما با سرعت عادی رشد می کنند. این بدان معناست که سن استخوانی آن ها به تأخیر افتاده است و بلوغ اسکلتی آن ها در مقایسه با سن شان دیرتر شروع می شود. این کودکان هیچ گونه نشانه یا علامتی مبنی بر بیماری هایی که بر رشد اثر می گذارند، ندارند. آن ها به دلیل تأخیر در شروع رشد جنسی و جهش رشدی بلوغ خود، بسیار دیرتر از همسالان خود به بلوغ می رسند. با این حال از آن جایی که این کودکان تا سن بیشتری رشد می کنند، در نهایت در سنین بالاتر به قد هم سن و سالان خود می رسند. در این کودکان یکی از والدین و یا هر دوی آن ها الگوی رشد مشابه «دیرشکوفا» را داشته اند.
قد کوتاه خانوادگی یا ژنتیکی
این شرایط زمانی مشاهده می شود که والدین قامت کوتاهی دارند. این اصطلاح برای کودکانی استفاده می شود که قد کوتاهی دارند ولی هیچ کدام از علائمی که بر رشد قد تأثیر می گذارند را ندارند. این کودکان از پدر و مادر خود ژن های قد کوتاه را به ارث برده اند. علاوه بر این در سن عادی به بلوغ می رسند. ولی به طور معمول در نهایت قد آن ها به قد والدین خود می رسد.
در موارد تأخیر در رشد و کوتاهی قد خانوادگی، کودکان و خانواده ها باید مطمئن شوند که کودک به هیچ نوع بیماری یا مشکل خاصی مبتلا نیست. با این حال بعضی از کودکان به علت کوتاهی قد یا تأخیر در ورود به دوران بلوغ، به کمک بیشتری برای مقابله با تمسخر و آزار همکلاسی های خود نیاز دارند. در مواردی که کودک قد بسیار کوتاهی دارد یا در دوران بلوغ او تأخیری وجود داشته باشد، درمان هورمونی می تواند مفید است.
چرا اختلال رشد در کودکان اتفاق می افتد؟
عوامل زیادی وجود دارند که باعث اختلال در رشد کودک می شوند. در ادامه به اصلی ترین آن ها اشاره خواهیم کرد:
۱. اختلالات متابولیک
کودکی که به اختلال متابولیک دچار است، در تجزیه، جذب غذا و دریافت انرژی دچار مشکل می شود. این مشکل حتی باعث بد غذا خوردن و استفراغ در کودک می گردد.
۲. بیماری های مزمن
برخی از بیماری های مزمن مثل بیماری های قلبی، ریوی و سیستم غدد درون ریز موجب نیاز بیشتر کودک به کالری اضافه می شوند. اگر این کالری به طور کامل تأمین نشود، در رشد کودک اختلال ایجاد می کند.
۳. عفونت
گاهی اوقات ممکن است بدن کودک درگیر عفونت شود. در این شرایط بدن برای مقابله با این عفونت کالری زیادی مصرف می کند و در مقایسه با شرایط عادی به کالری بیشتری نیاز دارد.
۴. مشکلات گوارشی
مشکلات گوارشی نقش بسیار مهم و اساسی در کاهش وزن دارند. برخی از مهم ترین مشکلاتی که جذب مواد مغذی را سخت می کنند، عبارتند از:
- بیماری سلیاک
- بیماری مزمن کبد
- فیبروز کیستیک
- اسهال مزمن
- رفلاکس معده به مری
۵. عدم دریافت کالری مناسب
یکی از مهم ترین دلایلی که موجب اختلال رشد در کودکان می شود، نرسیدن کالری کافی به نوزاد است. مشکلات مربوط به شیردهی، اشتباه مادران به هنگام استفاده از شیر خشک و مشکلات زمان تغذیه جامد کودک سبب ایجاد اختلال رشد کودکان می شوند. برخی از والدین نیز در دادن غذای کافی به کودک ناتوان هستند و این موضوع باعث اختلال در رشد کودک می شود.
۶. عدم تحمل غذایی
این مشکل موجب حساسیت بدن کودک به برخی از مواد غذایی می شود. به عنوان مثال کودکی که درگیر عدم تحمل غذایی نسبت به شیر است در جذب مواد غذایی مثل پنیر و ماست نیز دچار مشکل می شود. این موضوع موجب نرسیدن برخی از مواد مهم و مغذی به بدن کودک می شود.
۷. بی اشتهایی کودک
برخی از کودکان به اندازه کافی غذا میل نمی کنند. این موضوع به خاطر بیماری های تأثیرگذاری مانند شکاف کام و فلج مغزی است که روی بلع نیز تأثیر می گذارد. یکی از دلایل مبتلا شدن به اوتیسم نیز همین مورد است.
انواع اختلالات رشد کدامند؟
بیماری قلبی، کلیوی، ریه، استخوان، دستگاه گوارش یا دیگر سیستم های بدن روی رشد تأثیر می گذارند. برخی از علائم جسمی در کودکان درباره این بیماری به پزشکان سرنخ هایی می دهند. این سرنخ ها گاهی در رشد تأخیر ایجاد می کنند. با این حال نخستین علامت مشکل در بعضی از کودکان رشد ضعیف است. انواع اختلالات رشد عبارتند از:
سندرم ترنر
یکی از اختلالات رشد ژنتیکی که در دختران شایع است، سندرم ترنر نام دارد. این سندرم به دلیل عدم وجود یک کروموزم ایکس یا نقص آن رخ می دهد. علاوه بر این که این کودکان قد کوتاهی دارند، رشد جنسی نرمالی را نیز تجربه نمی کنند، زیرا تخمدان آن ها در بلوغ و عملکرد طبیعی خود شکست می خورد.
عدم رشد کافی
این مورد یک اختلال رشد خاص به شمار نمی رود، ولی می تواند نشانه یک بیماری زمینه ای باشد و باعث ایجاد مشکلات رشد می گردد. برخی از نوزادان طبیعی ممکن است در روزهای اول اندکی از وزن خود را از دست بدهند، ولی عدم رشد مشکلی است که در آن برخی از نوزادان دارای رشد کندتری هستند. این مشکل به خاطر اختلال در غذا خوردن به وجود می آید و در کودکان کمتر از سه سال مشاهده می شود. همان طور که پیش تر اشاره کردیم، این اختلال می تواند نشانه عفونت، سوء استفاده و مشکل گوارشی باشد.
بیماری غدد درون ریز
بیماری های غدد درون ریز مثل بیماری های مربوط به هورمون ها و پیام رسان های شیمیایی بدن شامل کمبود یا اضافی بودن هورمون ها است که در رشد کودکان اختلال ایجاد می کند. کمبود هورمون رشد یک نوع اختلال است که غده هیپوفیز را به شدت درگیر می کند. غده آسیب دیده یا معیوب ممکن است هورمون کافی برای رشد طبیعی کودک تولید نکند. کم کاری تیروئید مشکلی است که در اثر آن غده تیروئید قادر به ترشح مقدار کافی هورمون تیروئید که برای رشد طبیعی استخوان ضروری است، نمی باشد.
چه عواملی باعث ایجاد اختلال در رشد می شوند؟
اختلال رشد در اثر عوامل زیادی مانند اختلالات هورمونی، ژنتیک، جذب ضعیف مواد غذایی و بیماری های سیستمیک ایجاد می گردد. اصلی ترین دلایل اختلال رشد در دسته های زیر قرار می گیرند:
- مشکلات ژنتیکی: چند بیماری ژنتیکی وجود دارد که موجب بلندی قد می شوند. اختلالی که در آن مشکلات سلامتی نیز وجود دارد.
- ایدوپاتیک: چند اختلال رشد مهم وجود دارد که ایدیوپاتیک هستند، به این معنا که هیچ علت شناخته ای برای این اختلال مشاهده نمی شود.
- ناهنجاری های اسکلتی: بیشتر از ۵۰ بیماری استخوانی وجود دارد که بر قد و رشد تأثیر زیادی می گذارند و بیشتر آن ناشی از عوامل ژنتیکی است. یکی از شایع ترین بیماری ها آکندروپلازی نوعی کوتوله گی است که در آن دست ها و پاهای کودک نسبت به طول بدن کوتاه تر هستند. در این اختلال سر بزرگ و تنه دارای اندازه طبیعی است.
- بلوغ زودرس: این اختلال رشد با شروع بلوغ زودرس در بزرگسالی مشخص می شود و در آن کودک نسبت به سن خود دارای قدی بلند است. ولی به علت بلوغ سریع استخوان، رشد در سن پایین متوقف می گردد. علاوه بر این ممکن است کودک در دوران بزگسالی کوتاه باشد.
علل اختلال رشد در کودکان
متخصص باید پیش از درمان بداند که دلیل اختلال رشد در کودکان مربوط به چیست؟ در مواردی ممکن است اختلال رشد به مشکلات پزشکی ربط داشته باشد و در برخی موارد به عواملی مثل سوء استفاده قرار گرفتن مربوط شود. به صورت کلی در بعضی از کودکان عوامل پزشکی موجب اختلال در رشد می شود. این عوامل عبارتند از:
- مشکلات گوارشی
- مشکلات ریه یا قلبی
- کم خونی فقر آهن یا دیگر اختلالات خونی
- فلج مغزی
- عوارض بارداری و وزن کم در هنگام تولد
- ناهنجاری های کروموزومی مثل سندرم داون
- عفونت بلند مدت
- نقش اعضای مهم بدن
- اختلالات متابولیک
آشنایی با انواع اختلال رشد در کودکان
به طور معمول سه نوع رشد کودک توسط متخصصین تشخیص داده می شود:
اختلال رشد در کودکان نوع ۱
در این اختلال قد و سر کودک کاملا طبیعی است، اما با کاهش وزن مواجه می شویم. در صورت عدم دریافت غذا به میزان کافی، بدن از توده چربی و عضلات برای تأمین مواد مغذی مورد نیاز استفاده می کند.
اختلال رشد در کودکان نوع ۲
در این اختلال قد، وزن و دور سر از حالت نرمال کمتر است که می تواند به دلیل تأخیر در رشد رحم، عفونت های داخلی و نقص سیستم ایمنی باشد.
نشانه های اختلال رشد در کودکان چیست؟
در حالت طبیعی رشد کودکان به صورت طبیعی اتفاق می افتد، اما در مواردی ممکن است کودک درگیر اختلال در رشد شود. اختلال رشد در هر نوزاد یا کودک تفاوت های خاص خود را دارد. به صورت کلی علائم اختلال رشد در کودکان عبارتند از:
- خستگی کودک
- کاهش اشتها
- بی تابی و برقراری
- قد نامتناسب با سن کودک
- وزن نامتناسب با سن کودک
- کاهش سطح ایمنی بدن کودک
- مشکلات یادگیری و رفتاری
- تأخیر در تغییرات حرکتی
- نداشتن واکنش های اجتماعی مناسب با سن
- تحریک پذیری
- خواب آلودکی بیش از حد کودک
اختلال رشد کودکان از چه راه هایی تشخیص داده می شود؟
تشخیص اختلالات رشد به نتایج آزمایش های گوناگون وابسته است. کودکانی که رشد آن ها به صورت طبیعی ادامه دارد، ممکن است کوتاهی قد را فقط در مرحله کودکی تجربه کنند. ولی اگر رشد کودک متوقف شده یا کندتر از حد طبیعی باشد، آزمایش های بیشتری مورد نیاز است.
متخصص غدد به دنبال نشانه ها و علل احتمالی کوتاهی قد و اختلال رشد است. آزمایش خون ممکن است برای جستجوی ناهنجاری های کروموزمی و هورمونی انجام شود و دیگر بیماری های مربوط به اختلال رشد رد شوند. انجام اسکن های خاص و اشعه ایکس برای تعیین سن استخوانی ضرورت دارد. با انجام اسکن های خاص مانند ام آر آی، غده هیپوفیز نیز باید مورد بررسی قرار گیرد.
توجه داشته باشید برای اندازه گیری توانایی غده هیپوفیز در تولید هورمون رشد، ممکن است متخصص آزمایش تحریک هورمون رشد را انجام دهد. این آزمایش مصرف داروهایی را شامل می شود که سبب ترشح رشد غده هیپوفیز می شوند. سپس سطح هورمون رشد از نمونه های خون گرفته شده در طول زمان باید بررسی شود.
به صورت کلی برای تشخیص اختلال رشد کودکان راه های زیادی وجود دارد. اگر وزن کودک پایین تر از حد استاندارد باشد متخصص می تواند از طریق آزمایش خون، معاینه فیزیکی و آزمایش مدفوع اختلال رشد را تشخیص دهد. یکی از بهترین روش ها که اکثرا مورد استفاده قرار می گیرد، تصویربرداری تعیین سن استخوان است. گاهی اوقات نیز پزشک برای سنجش توانایی غده هیپوفیز در تولید هورمون رشد، ممکن است از تست تحریک هورمون رشد استفاده کند.
درمان اختلال رشد در کودکان
خوب است بدانید روش مورد استفاده برای درمان این اختلال به عامل این اختلال وابسته است. اگر اختلال به دلیل عوامل تغذیه ای باشد، می توان آن را با غذاهای مغذی و سالم درمان کرد. در صورتی که عامل روانشناختی باعث اختلال رشد کودک شده باشد، درمان از طریق بهبود روابط خانواده و وضعیت زندگی فرد انجام می شود. برای کودکانی که درگیر کمبود هورمون رشد، نارسایی مزمن کلیه و سندرم ترنر هستند، متخصص از طریق هورمون رشد به درمان سریع تر کمک می کند. به طور مثال، اختلال رشد به علت کم کاری تیروئید، معمولا با قرص های هورمون تیروئید درمان می شود.
به صورت کلی هورمون رشد مؤثر و ایمن قلمداد می شود، اگرچه درمان کامل ممکن است سال های زیادی طول بکشد و تمام کودکان نیز به این درمان واکنش نشان ندهند. این شیوه درمان تا حدودی پر هزینه است، با این حال بیشتر بیمه های درمانی آن را پوشش می دهند. درمان هورمون رشد برای کودکان کوتاه قدی که کمبود هورمون رشد ندارند، هنگامی مورد استفاده قرار می گیرد که کودکان به قد زیر ۱۵۰ سانت برسند. در پسران قد زیر ۱۶۳ بسیار کوتاه محسوب می شود.
کمک به فرزند
شما می توانید با روحیه دادن و تأکید بر دیگر ویژگی های او مثل هوش، استعداد و شخصیت، اعتماد به نفس کودک خود را بالا ببرید. تلاش کنید توجه او از قد به عنوان معیار پذیرش اجتماعی دوری شود. به همین خاطر سعی کنید عزت نفس کودک خود را تقویت کنید. کودکانی که نسبت به قد خود آگاهی بیشتری دارند، ممکن است برای کنار آمدن با این مشکل به کمک نیاز داشته باشند. در این موارد بهتر است از یک متخصص کمک بگیرید. با پزشک صحبت کنید. او ممکن است شما را به یک متخصص غدد اطفال ارجاع دهد.
امیدواریم مطالب این مقاله برای شما عزیزان مفید بوده باشد. در پایان پیشنهاد می کنیم مقالات تأثیر خواب بر رشد کودک، تقویت کودک کم وزن و علائم کمبود ویتامین کودکان را نیز مطالعه فرمایید.
منبع : آرگا
