کوچکترین و پیچیده ترین واحد سازنده بدن انسان سلول است که از بخش های مختلفی تشکیل شده و اعمال حیاتی بدن را بر عهده دارد. اگر مایلید تا با آناتومی سلول انسان آشنا شوید با ادامه مطلب همراه ما باشید.
آشنایی با آناتومی سلول انسانی
سلول انسان کوچکترین واحد سازنده بدن بوده که قادر به انجام کلیه اعمال حیاتی است. بیشتر سلول ها در اندازه های میکروسکوپی هستند و بزرگترین سلول به اندازه یک نقطه از کتاب می باشد. سلول ها به کمک میکروسکوپ بررسی می شوند. قطر سلول های بدن انسان بین ۵.۷ تا ۳۰۰ میکرون متغیر می باشد. در ادامه به آناتومی سلول انسان می پردازیم.
بخش های اصلی سلول
هر سلول از بخش های اصلی زیر تشکیل شده است:
- غشای بیرونی سلول
- هسته مرکزی سلول
- سیتوپلاسم سلول بین غشای سلول و هسته سلول
- اندامک ها به تعداد بسیار داخل سیتوپلاسم
غشای سلول
در آناتومی غشای سلول بایستی گفت علاوه بر محصور ساختن سلول وظایف مهم و پیچیده ای را برعهده دارد.که مهمترین آن ها انتقال آبو متابولیت های سلولی و مواد مختلف در دو سوی غشا می باشد .در غشای سلول لیپید، پروتئین و مواد قندی وجود دارد.
در واقع غشای سلول یک لایه با دو طبقه چربی می باشد که پروتئین ها و مواد قندی نیز در آن قرار دارند. بخش عمده چربی های غشای سلول فسفولیپید بوده و پروتئین های غشا در تمام عرض آن وجود دارند. همچنین قندها یا در سطح داخلی بوده یا در سطح بیرونی قرار دارند.
هسته سلول
هسته سلول بخشی است که در داخل سلول قرار گرفته و توسط غشای هسته احاطه شده است. غشای سلولی از دو لایه تشکیل شده و فضایی به عرض ۳۰۰تا ۵۰۰ انگسترم بین آن ها وجود دارد. این غشا هزاران منفذ داشته و هر هسته شامل یک یا چند هستک است.
هستک فاقد غشای محدود کننده بوده و یک ساختمان پر از پروتئین می باشد. همچنین کروماتین به صورت رشته های طولانی یا دانه های ریزی در هسته سلول قرار دارد.
سیتوپلاسم
بخش زیادی از یک سلول را سیتوپلاسم تشکیل می دهد. سیتوپلاسم حاوی مقدار زیادی اندامک یا ارگانل و انکلوزیون است. اندامک ها اجزای زنده و فعال سلول می باشند. قطر اندامک ها متفاوت بوده و بین چند انگستروم تا چند میکرون متغیر است. در واقع اندامک ها در سیتوسول که بخش مایع سیتوپلاسم می باشد شناور هستند.
در سیتوسول به جز اندامک ها، پروتئین ها، الکترولیت ها، گلوگز و مقداری فسفولیپید و کلسترول هم قرار دارند. اندامک های سلول عبارت است از:
- رتیکولوم اندوپلاسمیک
- دستگاه گلژی
- لیزوزم ها
- میتوکندری ها
رتیکولوم آندوپلاسمیک
رتیکولوم آندوپلاسمیک شبیه غشای سلول بوده و یک شبکه تور مانند را به وجود می آورد و سیستمی از فضاهای مربوط به هم را که توسط غشا مفروش شده اند ایجاد می کند. همچنین وزیکول هایی با سطوح زبر و خشن که سطوح بیرونی آنها توسط ریبوزم ها پوشیده شده نیز وجود دارند.
این اجزا، پروتئین هایی را که برای صدور از سلول هستند و احتمالا پیش آهنگ آنزیم های گوارشی می باشند را تولید می کنند. وزیکول های انتقال دهنده ممکن است به صورت شاهراهی بوده که توسط آن ها پروتئین ساخته شده (ترشح ) و به دستکاه گلژی ارسال می شود.
چرا که جدارهای غشایی آنها با جدارهای غشایی دستگاه گلژی پیوند می خورد. علیرغم این موارد یک سری وزیکول های با سطح هموار یا توبول های پیوند شده هستند که در سلول های سازنده و ترشح کننده هورمون های استروئیدی به وفور وجود دارند.
همچنین ممکن است در تغلیظ یون های کلر که با ساخت اسید کلریدریک آزاد در شیره معده در ارتباط هستند نقش داشته باشند. عملکرد این وزیکول های با سطح هموار به شکل مشخص شناخته نشده ولی ممکن است در تبدیل گلوکز به گلیکوزن نقش داشته باشند.
دستگاه گلژی
دستگاه گلژی در سلول های ترشحی خیلی مشخص است و در این سلول ها همواره بین هسته و سطح سلول پیدا می شود و مواد ترشحی از میان آن سلول را ترک می کنند. دستگاه گلژی شامل کیسه های کوچک مسطح با سطوح هموار است که روی یکدیگر انباشته می شوند.
مواد ترشحی که در وزیکول های خشن تولید می شوند به این قسمت وارد شده و به گرانول های زیموژن تبدیل شده و به حال ژن در آمده و در وزیکول های کوچک بسته بندی می شوند. قسمت کربوهیدراتی گلوکز پروتئین ها در دستگاه گلژی به محصول ترشحی سلول های ساغری افزوده می شود.
لیزوزوم
لیزوزوم ها وزیکو ل هایی هستند که درون سیتوپلاسم سلول قرار داشته و از طریق یک غشای تک لایه با سطح هموار محصور شده اند . لیزوزوم ها حاوی بیشتر از ده آنزیم قوی بوده که یکی از آنها فسفاتاز اسید می باشد. شکل ظاهری لیزوزوم ها با فعالیتشان تغییر پیدا می کند.
لیزوزم به برخی مواد که با آن ها تماس پیدا می کنند چسبیده و یا این مواد را در داخل خود احاطه می کند. عملکرد آنزیم های لیزوزمی هضم موادی می باشد که به روش فاگوسیتوز یا پینوسیتوز به درون آن ها کشیده می شوند . لیزوزم ها نه تنها مواد خارج سلولی که به آن ها وارد می شود بلکه مواد داخل سلولی از جمله میتوکندری های خرد شده را هم هضم می کنند.
لیزوزم ها هر گاه از محیط سر بسته شان بیرون آیند کل سلول را از بین می برند و به این علت است که می توان آن ها را سیتولیزوزوم هم نامید. لیزوزم ها در نوتروفیل ها و ماکروفاژها به وفور وجود دارند و ممکن است در جلوگیری از بیماری حائز اهمیت باشند.
میتوکندری
ممکن است نزدیک به هزار میتوکندری در یک سلول کبدی طبیعی وجود داشته باشد. میتوکندری ها جزو تشکیلات غشایی بوده و خود از دو غشا ساخته شده اند. چین هایی از غشای داخلی به شکل قفسه هایی به درون بخش داخلی میتوکندری ها پیش رفته و موسوم به تیغه های میتوکندری هستند.
به طور خلاصه آناتومی فیزیکی و شیمیایی سلول شامل غشا، سیتوپلاسم و هسته می باشد. وظایف غشای سلولی عبارت است از:
- محدود سازی محتوای درون سلولی
- تنظیم تردد مولکول به داخل و خارج سلول
- ایجاد ارتباط با دیگر سلول ها و اندام ها
در آناتومی سلول ساختمان غشای سلول نیز از چربی، پروتئین ها و کمی کربوهیدرات تشکیل شده است. چربی های غشا مانع عبور مواد از عشا و پروتئین ها شده و در برخی موارد اجازه انتقال مواد محلول در آب را از سلول به بیرون می دهند. پژوهش ها نشان می دهد غشا عمدتا از لیپوپروتئین تشکیل شده است.
سیتوپلاسم نیز از دو بخش سیتوسول و اجزای شناور تشکیل شده و سیتوسول ماده زمینه ای کلوئیدی(ژله مانند) غشا می باشد. اندامک های سلول که در سیتوپلاسم قرار دارند عبارت است از:
- هسته سلول: مرکز فرماندهی سلول می باشد.
- میتوکندری: مکان تنفسی هوازی سلول بوده و به عنوان نیروگاه سلول معرفی می گردد.
- دستگاه گلژی: سلول های ترشحی در این بخش قرار دارند.
- لیزوزوم: سیستم گوارش سلول می باشد.
- شبکه آندوپلاسمیک: در دو نوع دانه دار و بی دانه می باشد.
در آناتومی سلول گفتنی است از تجمع سلول های یکسان که وظایفی مشابه بر عهده دارند، بافت ایجاد می شود. انواع بافت عبارتند از:
- بافت عصبی: از سلول هایی به نام نورون تشکیل شده است.
- بافت عضلانی: بافت قابل انقباض که حدود ۴۰ درصد وزن را ایجاد می کند.
- بافت پوششی: در دو نوع ساده و مرکب وجود دارد.
- بافت پیوندی: بافت فضای بین بافت های دیگر می باشد. مانند بافت استخوانی و بافت چربی
از این که تا پایان این مطلب همراه ما بودید، از شما سپاسگزاریم. همچنین در صورت تمایل برای آشنایی با آناتومی غده تیروئید و آناتومی سیستم لنفاوی روی لینک ها کلیک کنید.
منبع : آرگا
