عمق زلزله چه مفهومی دارد؟ و تاثیر عمق زلزله بر میزان خطر زلزله

در هنگام زلزله برخی از لرزش های ناشی از این پدیده توسط انسان حس نمی شود و در مواردی علاوه بر محسوس بودن توسط انسان موجب شکست یا تخریب سازه ها نیز می گردد. در ادامه مطلب قصد داریم پیرامون مفهوم عمق زلزله و زمان خطرناک بودن آن صحبت کنیم. با ما همراه باشید.

مفهوم عمق زلزله

زلزله یا زمین لرزه در اثر جابجایی ناگهانی پوسته زمین ایجاد می شود. این جابجایی ناگهانی، ارتعاش و لرزش سطح زمین را به دنبال دارد. در مواقعی لرزش های ناشی از زلزله توسط انسان حس نمی شود و در مواقعی علاوه بر محسوس بودن این لرزش توسط انسان، سبب شکست یا تخریب ساختمان و سازه ها نیز می گردد.

عوامل مختلفی سبب بروز زلزله می شوند. تجمع انرژی در اعماق زمین و رها شدن یکباره این انرژی، موجب ایجاد امواج ارتعاشی و گسترش آن ها داخل سنگ و خاک می گردد. برخورد امواج ارتعاشی به سطح زمین، لرزش سازه ها و احتمال تخریب آن ها را به همراه خواهد داشت.

عمق زمین لرزه، فاصله عمودی محل روی دادن زلزله در اعماق زمین تا سطح زمین می باشد. به بیان دیگر فاصله بین کانون زلزله که منشأ زمین لرزه در اعماق بوده تا رو مرکز که منشأ زمین رلزه در سطح می باشد به عنوان عمق زمین لرزه محاسبه می شود. این عمق بر روی بزرگی و قدرت تخریب این پدیده اثر می گذارد.

از این رو همیشه عمق زمین لرزه مورد مطالعه زمین شناسان و مهندسان زلزله است. در این مطلب با مفهوم عمق زلزله و این که کی خطرناک است، بیشتر آشنا می شوید.

انواع زلزله با توجه به منشأ آن

معیارهای متعددی برای دسته بندی زلزله ارائه شده است. منشأ روی دادن زلزله یکی از مهمترین این معیارها می باشد. از انواع زلزله با توجه به منشأ می توان به زلزله های آتشفشانی، انفجاری، تکتونیکی، القایی و فروریختی اشاره نمود. رایج ترین نوع زلزله، زلزله تکتونیکی می باشد.

صفحات شکستگی پوسته زمین یا همان گسل ها روی یکدیگر لغزیده و در صورت وجود نیروی اصطکاکی بسیار، این صفحات مانع از حرکت یکدیگر می گردند. نیروی اصطکاکی، تجمع تنش ها در محل گیر کردن صفحات گسل را سبب می شوند. هنگامی که میزان تنش های متمرکز از حد مشخصی عبور کند، گسل چاره ای جز حرکت ناگهانی ندارد.

این حرکت ناگهانی موجب آزاد شدن انرژی به صورت امواج، انتشار امواج داخل زمین و لرزش سطح پوسته می گردد. به محل آزاد سازی انرژی یا منشأ زلزله کانون زلزله اطلاق می شود. کانون زلزله پارامتری است که عمق زمین لرزه را مشخص می کند.

عمق زمین لرزه

به کمترین فاصله نقطه کانونی زمین لرزه تا سطح زمین عمق زمین لرزه گفته می شود. عمیق زمین لرزه تاثیر زیادی روی قدرت تخریب این پدیده می گذارد. در ضمن مطالعه رفتار زمین لرزه ها با استفاده از عمق و پارامترهای مربوط به آن انجام می شود. می توان گفت فاصله کانون زمین لرزه تا سطح زمین همان عمق زمین لرزه است.

روشی دقیق برای محاسبه موقعیت کانونی زمین لرزه ارائه نشده است. از این رو عمق زمین لرزه هم همواره به شکل تقریبی عنوان می شود. مثلا بر اساس داده های لرزه نگاری، مکان قرار گیری کانون زمن لرزه فلان شهر در عمق ۱۲-۱۶ کیلومتری از سطح زمین عنوان شد. به بیان دیگر عمق این زمین لرزه بین ۱۲-۱۶ کیلومتر تخمین زده شده است. این تخمین با پارامتر دیگری به اسم رومرکز انجام می شود.

رابطه عمق زمین لرزه و رومرکز

رومرکز یا Epicenter، تصویر کانون زلزله بر روی سطح زمین می باشد. اگر از محل قرارگیری کانون زمین لرزه، یک خط فرضی قائم رسم کنیم، محل برخورد این خط با سطح زمین، رو مرکز زمین لرزه خواهد بود. به اندازه این خط از کانون یا مرکز تا رو مرکز، عمق زمین لرزه گفته می شود.

محل قرارگیری رومرکز، به عنوان معیاری جهت اندازه‌گیری عمق زمین لرزه مورد استفاده قرار می گیرد. سرعت امواج لرزه‌ای، بر مبنای فاصله رومرکز تا ایستگاه های لرزه نگاری محاسبه می گردد.

انواع زمین لرزه با توجه به عمق آن ها

انواع زمین لرزه بر اساس عمق به سه دسته اصلی کم عمق، متوسط و عمیق تقسیم می شوند. در ادامه، ویژگی های هر یک از این زلزله ها بیان می شود:

۱. زمین لرزه کم عمق

به زمین لرزه هایی که کانونشان در عمق کمتر از ۶۰ تا ۷۰ کیلومتری سطح زمین قرار دارد، زلزله کم عمق اطلاق می شود. درصد خیلی زیادی از زمین لرزه ها، کم عمق می باشند. اغلب نقاط کره زمین، هر چند مدت یکبار، با این نوع زلزله روبرو می شود. البته، به علت دشواری ثبت اطلاعات مربوط به زلزله های کوچک (با شدت پایین)، نقشه توزیع زمین لرزه های کم عمق و شدید در نقاط مختلف زمین، کاملتر از نقشه توزیع زمین لرزه های کم عمق و خفیف می باشد.

نزدیکی به سطح زمین، موجب کاهش هدر رفت انرژی امواج ارتعاشی ناشی از زمین لرزه های کم عمق در مسیر حرکت آن ها می‌شود. بنابراین، خطر این نوع زلزله جدی تر از سایر انواع زلزله می باشد.

۲. زمین لرزه با عمق متوسط

به زمین لرزه ای که کانون آن در عمق بین ۷۰ تا ۳۰۰ کیلومتری سطح زمین قرار داشته باشد، زمین لرزه با عمق متوسط گفته می شود. هر اندازه عمق کانون زمین لرزه بیشتر شود، احتمال رخ دادن آن کاهش پیدا می کند. سنگ ها در اعماق متوسط، خاصیت شکنندگی خودشان را به تدریج از دست می دهند. در این اعماق، سنگ ها شکل پذیری زیادی دارند. بنابراین، احتمال شکست ناگهانی آن ها خیلی کمتر از سنگ های کم عمق خواهد بود.

۳. زمین لرزه عمیق

به زمین لرزه هایی که کانونشان در عمق بیش از ۳۰۰ کیلومتری سطح زمین قرار داشته باشد، زلزله عمیق گفته می شود. این نوع زمین لرزه‌، معمولا در مناطق موسوم به منطقه بنیوف اتفاق می افتند. این منطقه، نشانگر وجود دال‌های فرو رانش صفحه اقیانوسی به زیر صفحه قاره‌ ای می باشد. با عبور از عمق متوسط زمین، توزیع زمین لرزه ها، تقریبا یکنواخت خواهد شد.

به طور کلی، ۱۲ درصد از کل انرژی رها شده ناشی از زلزله ها، مربوط به زمین لرزه های دارای عمق متوسط بوده و  حدود ۳ درصد از کل انرژی زلزله ها هم مربوط به زمین لرزه های عمیق است. بنابراین زلزله های متوسط و عمیق، سهم کمتری از تخریب های ناشی از زلزله روی سطح زمین را شامل می شوند.

عمق زمین لرزه بر شدت زمین لرزه چه تاثیری دارد؟

شدت و عمق زمین لرزه، دو ویژگی اصلی و مهم این پدیده می باشند. این ویژگی ها، برای درک رفتار صفحات تکتونیکی و خطرات زلزله مورد مطالعه زمین شناسان هستند. به طور کلی، عمق زمین لرزه با قدرت آن رابطه معکوس دارد. به بیان دیگر، هر چه این عمق کمتر باشد، شدت تخریبش بیشتر خواهد بود.

و هر اندازه زمین لرزه در اعماق بیشتری روی دهد، انرژی رسیده به سطح زمین در آن ناحیه، کمتر است. در نتیجه، خطر ناشی از بروز آن و خسارات ایجاد شده هم کمتر خواهد بود. گزارش شده عمق اکثر زمین لرزه های ایران در بیشتر موارد زیاد نبوده و اکثر زمین لرزه های مهم و مخرب کشورمان در اعماق ۸-۲۰ کیلومتری روی داده اند.

اما بیشترین عمق زمین لرزه های ایران را در جنوب شرق، در مکران شاهد بوده ایم که یک ورقه اقیانوسی عربی به زیر ورقه قاره ای ارواسیایی فرو می رود. در این منطقه می توان حتی زمین لرزه هایی با عمق بیشتر از ۳۰ کیلومتر هم مشاهده کرد که کم خطرتر از زمین لرزه های با عمق کمتر می باشند.

به طور مثال زمین لرزه سراوان که در ۲۷ فروردین ۱۳۹۲ با بزرگی ۷/ ۸ ریشتر در عمق ۶۳ کیلومتری زمین روی داد، چرا که این پدیده به گستره فرو رانش مکران مرتبط بود. البته اکثر زمین لرزه های کشور عمق های حداکثر تا ۲۰ و ۲۵ کیلومتر دارند. هنگامی که زمین لرزه ای بزرگ در اعماق زیاد روی می دهد انرژی رسیده از آن به سطح زمین خیلی کم می شود.

در پایان این مطلب از همراهی شما سپاسگزاریم و امیدواریم نهایت استفاده را برده باشید. همچنین پیشنهاد می شود در صورت تمایل برای اطلاع از دلیل زلزله و علت رانش زمین لرزه روی لینک ها کلیک کنید.

منبع : آرگا